2 bin yıl gün ışığında

Fatih Sultan Mehmet’in çevirttiği, Topkapı Sarayı Müzesi’nin en nadide kitaplarından Klaudios Ptolemaios’un Coğrafya El Kitabı el yazması, ilk defa bilim dünyası ile buluştu. İsviçre Bern Üniversitesi Ptolemaios Enstitüsü tarafından araştırmaları yürütülen kitabın tıpkıbasımı ve araştırma raporu, Boyut Yayıncılık tarafından iki cilt halinde yayınlandı. İTÜ Maden Fakültesi ve Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Celâl Şengör’ün “Kitaplarının Işığında Fatih Sultan Mehmet’in Entelektüel Kişiliği” hakkında özgün makalesinin yer aldığı kitabın tanıtımı, dün İTÜ’deki basın toplantısıyla eş zamanlı olarak Bern Üniversitesi salonlarında yapıldı.

KRİSTOF KOLOMB’UN ROTASI

Klaudios Ptolemaios (100-170) tüm zamanların en önemli coğrafyacısı olarak biliniyor. Boyut Yayıncılık tarafından replikası basılan kitabın 1300’lü yılların başında Konstantinopolis’teki Scriptorium’da (el yazmalarının çoğaltıldığı yer) üretildiği biliniyor. Dünyanın ilk Atlası olarak bilinen el yazmasında Ege ve Anadolu olmak üzere 27 özgün harita bulunuyor. Kitap hakkında bilgi veren Prof. Dr. Celal Şengör, “Bu kitap, Amerika’nın keşfine neden olmuştur. Colomb, bu kitapla batıya doğru giderse yeni bir kıta olabileceğini anladı” dedi. İnsanlık ilkçağdan o güne kadar 2 atlas tanımıştı, diğeri yol atlasıydı ve dünyayı şerit halinde gösteriyordu. Bu ise koordinat vererek 3 yeni izdüşüm geliştirmiş ilk coğrafya kitabı ve atlasıydı.

KİTABIN TARİHİ YOLCULUĞU

İlk kez MS 2. yüzyılda yapıldığı sanılıyor. Ancak 5 yüzyıl sonraortadan kayboldu, MS 7. yüzyılda ortaya çıktı ve İslam dünyasında bir 4 yüzyıl daha gün ışığında kaldı. Tekrar yok oldu, MS 13. yüzyılda bulundu ve 3 nüsha olarak çoğaltıldı. Biri Vatikan’da, biri bizdeki, yani 1464’de Fatih Sultan Mehmet’in, 1924’de ise Mustafa Kemal Atatürk’ün eline geçen kopya....

Celal Şengör Hoca, adeta 700 yıl önce oradaymış gibi canlı bir anlatımla, Fatih’in İstanbul’u fethinden sonra “Herkes her şeyi alabilir, sadece kitaplar benim” dediğini aktarıyor...

Eser, Cumhuriyet döneminde Topkapı Sarayı’nın deposunda, Fatih’in kütüphanesinden çıkanlar arasında bulunmuş. Bir yıl su altında kaldığı belirlenmiş. Bazı sayfalar kopuk, bazıları tamamen ya da kısmen okunmaz haldeymiş, mantar olmuş. Avrupa’dan gelen uzmanlar “Sadece haritaları restore ederiz, yazıları yapamayız. İlerde mutlaka bir teknoloji bulunur, ama bugün için böyle bir teknoloji yok” demiş. O günün olanaklarıyla yenilenmiş, sayfaların fotoğrafları çekilmiş. İşte o teknoloji, 2000’li yıllarda bulunmuş ve eserin tıpkı basımı Boyut Yayınları tarafından kazandırılmış.

BİLİMİN IŞIĞI SÖNDÜRÜLEMEDİ

Nasıl kazandırıldığı ise, macera dolu bambaşka bir öykü. Dönemin Topkapı Sarayı Müdürü Filiz Çağman, restorasyon için bütçe almaya girişmiş, Prof. Celal Şengör’den destek istemiş. Bir şekilde 30 bin avro bulunmuş, ama bu kez de izin çıkmamış. İznin çıkması ise Prof. İlber Ortaylı’nın Topkapı Sarayı Müdürlüğü dönemine denk gelmiş. Bir yandan İlber Hoca’nın ısrarları, diğer yandan o yılların Kültür Bakanı Atilla Koç’un katkılarıyla izin süreci hızlanmış ve 7 yıl sürüncemede kaldıktan sonra 1 gün içinde çıkartılmış. Basında “Uyuyan Bakan” olarak sıkça fotosuna rastladığımız Atilla Koç’un da böylece başka bir yüzünü tanıyoruz: Atilla Bey, geceleri çok kitap okuduğu için gündüzleri uyuklarmış ve Kültür Bakanı olarak bu kitabın restorasyon izni gibi kültür hayatımıza pek çok katkıları olmuş. Öykü burada da bitmemiş, kitabın Boyut Yayınları tarafından tıpkıbasımı için bir 7 yıl daha geçmiş. Ve nihayet, 1926’daki envanterde alınan fotolar üzerinden tıpkıbasımı şu an okura ve araştırmacıya sunulmuş. Karşınızda, 2 bin yıl önce ilk kez kullanılan koordinat sistemine göre yazılmış, 700 yıl önce Topkapı Sarayı’nda bulunmuş, Fatih’ten sonra Atatürk tarafından envanteri çıkartılmış, Ptolemaios’un Coğrafya El Kitabı.