Arz-talep yasası patatese işlemez!

Son haftalarda bir yandan seçim yarışındaki partilerin birçoğu sınırsız, ölçüsüz ve hesapsız ikramiye ve ekonomik vaatlerde bulunurken... 

Diğer yandan, “patates” fiyatları pazarlarda dahi 5 kg/TL’ye yükseldi. 

Kimisi terbiye edici ithalattan, kimisi stokçuları cezalandırmaktan bahsederken, “Bir süre patates almasınlar fiyatlar düşer” diyenler de çıktı. 

Hâlbuki patates esasında sadece Türkiye’de değil, dünyanın birçok ülkesinde yoksulların temel gıdaları arasındadır. Patates fiyatlarının yükselmesi karşısında insanlar gidip et ya da benzeri daha pahalı gıda ve ürünlere yönelmezler, yönelemezler. 

Yani meşhur “Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler” sözü, patates konusunda da geçerli olmuyor. 

Çünkü iktisattaki temel “arz-talep” yasası, patatese işlemez. Niye mi? Asya’da pirinç fiyatları yükselince insanlar pirinç almaktan ve yemekten vazgeçmez. 

Türkiye ve benzeri ülkelerde de patates-ekmek fiyatları yükselince, insanlar bunları almaktan vazgeçemez. 

Yani bir malın fiyatı arttığında talebin azalacağına, düşerse talebin artacağına dair meşhur iktisat teorisi bu tür temel gıda ve tüketim mallarında geçerli değildir. 

Buna ekonomide “Giffen Paradoksu” denir. 

İskoç Sir Giffen, İrlanda’da patates fiyatları çok arttığı halde, talebinin niye düşmediğini araştırırken, yoksulların ve emekçilerin patatesin yerine et ya da lüks gıda maddelerine yönelemedikleri için talepten vazgeçemediklerini bütün paralarını patatese ayırmak zorunda kaldıklarını tespit etmiş. 

Türkiye’de, 2013 Mayıs ayında 1.5-2 kg/TL arasında oluşan patates fiyatlarının, 2015 Mayıs ayında nasıl olup da 5 kg/TL’ye çıktığının makul ve mantıklı bir izahı yok. 

2003 yılında Çiftçi Kayıt Sistemi’ne kayıtlı tarımsal üretici sayısı 2 milyon 745 bin 424’ken, 2013’te bu rakam 2 milyon 183 bin 270’e düşmüş durumda. Yani üretici-çiftçi sayısı 10 yılda yaklaşık 600 bin kişi azalmış durumda... 

2000’li yıllarda 200 bin hektar civarında olan patates ekim alanları 2013 yılında 125 bin hektara düşmüş durumda... 

Patates üretimi ise 2003 yılında 5.3 milyon tondan, 2013-2014 yıllarında 4 milyon tona inmiş. 

Tabii özelde patates üreticilerine ve üretimine, genelde ise tüm üreticilere ve tarıma verilen destek ve teşviklerin yetersizliği, mazot-gübre başta olmak üzere girdi fiyatlarındaki anormal artışlar, yabancı tohuma bağımlılık, yüksek aracı ve spekülatör rantları gibi sebepler de bugünlere gelinmesinde etkili oldu. 

Karma ekonomiden uzaklaşıldığı için planlı bir üretim yapılmaması, temel sorunu teşkil ediyor. Bu nedenle şimdi patates fiyatları bu yıl yüksek diye, önümüzdeki yıl Niğde-Nevşehir- Ödemiş-Afyon ve Bolu’da çiftçiler patates ekimine yönelirse bu kez de tüketiciler yerine üreticiler sıkıntıya girecek. Tam bir kısır döngü yani... 

Çözüm; üretim planlaması, girdi maliyetinin düşmesi ve tarımsal desteklemenin artışından geçiyor. Yoksa bu iniş çıkışlar, spekülasyon ve fiyat artışlarını sık sık yaşarız.