Dünya Çevre Günü: Plastikler

Bu yılki 5 Haziran Dünya Çevre Günü’nün (DÇG) teması ‘Plastik Kirliliğinin Üstesinden Gelmek’. 22 Nisan Dünya Yeryüzü Günü’nde de ana tema ‘Plastik Kirliliğine Son Ver’ idi. Plastikler meselesi bu yıl pek gündemde sizin anlayacağınız.

PLASTİK MESELESİ

Plastik 1907’den beri hayatımızın hemen her alanında kullanılan sentetik yahut yarı sentetik bir madde. Plastik terimi de Yunanca’da döküme uygun anlamındaki plastikos ve dökme anlamındaki plastos kelimesinden türetilmiştir. Plastik çeşitleri için bkz. : https://www.pagev.org/plastik-cesitleri. Plastik çeşitleri iki ana polimer serisi altında toplanabilirler: Termoplastikler (ısıyla karşılaştığında erir ve soğutulduğunda tekrar sertleşir) / Termosetler (kalıplandıktan sonra tekrar eritilemez).

Plastiklerin üretiminde petrol ve diğer maddeler kullanılmaktadır; polimerleştirme ve polikondansasyon işlemleri üretimde kullanılan iki ana işlemdir.

PLASTİK SEKTÖRÜ

1950’de 1,5 milyon ton olan yıllık plastik üretimi, 1970’den sonra patlamış ve son 25 yılda üçe katlanarak 2016’da 335 milyon tona ulaşmış. Ülkemizde plastik sanayicilerinin vakfı olan PAGEV’e göre yılda 10 milyon ton civarı plastik üretiliyor ve üretim değeri de yaklaşık 36 milyar dolar. Plastik üretimi büyüklüğünde dünya 7. ve Avrupa 2.’siyiz. 4 büyük plastik alt sektörü girişim sayıları ve üretimdeki paylarıyla şöyle: Plastik tabaka, levha, tüp ve profil 1.807, yüzde 33 ; Plastik ambalaj imalatı 2.317, yüzde 30 ; Plastik inşaat malzemesi imalatı 9.739, yüzde 18 ; Diğer plastik ürünlerin imalatı 2.915, yüzde 19. Sektörün ülkemizde dışalımı dış satımından fazla (net ithalatçı)!

PLASTİK KİRLİLİĞİNİN BOYUTU

Günümüze dek 8,3 milyar ton (geriye kazanılan hariç) plastik üretilmiş / 6,3 milyar ton plastik atık ortaya çıkmış / Bu atığın yüzde 9’u geriye kazanılmış; yüzde 12’si yakılmış; kalan yüzde 79’u doğal çevrede ve çöp toplama alanında birikmektedir. Eğer bu üretim ve atık modeli eğilim olarak süregiderse 2050 yılına dek çöp toplama alanlarına ve doğal çevreye 12 milyar ton plastik atık eklenecek!

Denize ulaşan katı atıkların hem dünyada hem ülkemizde yüzde 80’i plastikler. Plastiklerin parçalanmasıyla ortaya çıkan 5 mm.den küçük olan mikroplastikler püsküllü bela. Atıksularda olan ve arıtma tesislerinde dahi tutulamayan bu mikroplastikler cumburlop doğru denize. Sonra bunları yiyen istavritten barbuna balıklara, oradan da bizim midelere!

Plastik kirliliğinde en kirli 20 ülke arasındayız. Günde kişi başına 1,77 kg. atık üretiyoruz; bunun yüzde 60’ında atık yönetimimiz yanlış; atıklarımızın yüzde 12’si plastik; her yıl yaklaşık 0,49 milyon ton plastik atık çıkarıyoruz.

PLASTİK KİRLİLİĞİNİN ETKİLERİ

Başta kromozom yapılarımız, üreme sağlımız olmak üzere, beyin ve nörolojik bozukluklar, kanser, kardiyovasküler sistem bozuklukları, şeker hastalığı, erken erginleşme, kemoterapiye direnç gelişimi,.... Aman yeter mi dediniz, peki!

Birçok plastiğin içerdiği DEHP ve kimyasal BPA’nın gıda ambalajlarında vb. beslenme gereçlerinde kullanılması ve bunların ısıya maruz kalması halinde vücuda geçtiğini belirtmiş olalım! Bunlara dikkat.

İklim değişikliği başta olmak üzere, bir çok çevre kirliliği dolayısıyla hem biz hem diğer canlıların etkilenmesini de düşünürsek, insana hafakanlar (Trakyalı asan’ın söylemiyle afakanlar) basıyor değil mi?

NE YAPMALI?

Bireysel ve kurumsal olarak 5R kuralına yaşama geçirmeliyiz. Bu yasalarla düzenlenmeli ve denetlenmelidir. 5R’yi daha önce yazmıştık, kaçıranlar için kısa not: Reuse (Tekrar kullan), Recycle (Geriye kazan), Reduce (Azalt), Refuse (Reddet), Remove (Gider, Ortadan kaldır). Plastik ürünler için bu ilkeler yaşama geçirilmelidir. Ayrıntılı bilgi için size kaynaklar da önerelim. http://www.earthday.org/wp-content/uploads/Plastic-Pollution-Primer-and-Action-Toolkit.pdf ve bir de şu: https://www.earthday.org/plastic-calculator/

Bu kaynakları dilimize çevirerek ilgili bakanlık yayınlasa keşke!