Dünya gıda günü

Birleşmiş Milletler bu yılki 16 Ekim Dünya Gıda Günü için ‘Sıfır Açlık İçin Sağlıklı Diyet’ konusunu ana tema olarak belirlemiş.
Son on yıllarda küreselleşmenin, kentleşmenin ve gelir büyümesinin bir sonucu olarak diyetlerimiz ve beslenme alışkanlıklarımız dramatik biçimde değişti. Mevsiminde ve liften zengin bitkisel temelli diyeti bırakıp rafine edilmiş nişasta, şeker, yağ, tuz, işlenmiş gıdalar, et ve diğer hayvansal ürünlere yönelindi. Özellikle kentlerde evde yemek hazırlamak için daha az zaman harcanır oldu. Süpermarketlerdeki hazır gıdalar, hızlı yemek dükkânlarından alınan gıdalar, caddelerdeki gıda satıcıları, al-götür restoranları ön plana çıktı. Bu anlamdaki yanlış beslenme hane halkı içinde kuşaktan kuşağa nakil oluyor, kısır döngü süregidiyor.

Sağlıksız diyetler ve oturma ağırlıklı yaşam tarzları aşırı şişmanlık (obezite) oranlarını hem gelişmiş hem de açlığın ve şişmanlığın bir arada yaşandığı gelişmekte olan ülkelerde arttırdı. Şu anda 670 milyon yetişkin, 5 - 19 yaş arası 120 milyon kız ve erkek çocuk aşırı şişman. Beş yaş altı 40 milyon çocuk aşırı kilolu. Beri yandan 820 milyon insan açlık çekiyor. Sağlıksız diyetler bulaşıcı olmayan hastalıklardan (NCD) ölümlere yol açıyor. Bunların içinde kalp ve damar hastalıkları, diyabet (şeker) ve belirli kanserler de yer alıyor. Dünya çapında ölümlerin beşte birinin sağlıksız yeme alışkanlıklarıyla bağlantılı olduğu ve bunların ulusal sağlık bütçelerine yükünün iki trilyon dolar düzeyinde olduğu belirtiliyor.
Milyarlarca insan bedenleri için gerekli temel vitamin ve minerallerden yoksun, eşdeyişle gizli açlık içindeler.
Aşırı şişmanlık ve yanlış beslenmenin diğer biçimleri yaklaşık her üç insandan birini etkiliyor. 2025’de bu sayının ikide bire yükseleceği bekleniyor. Yanlış beslenmenin tüm biçimlerinin azaltılabilmesinin olanaklı olduğu, bunun için küresel işbirliği ve eylemliliğin gerektiği vurgulanıyor.

SAĞLIKLI DİYET NEDİR?

Bir kişi için sağlıklı diyet, onun aktif bir yaşam sürebilmesi ve hastalık risklerinin azaltılması için beslenme gereksinimlerinin güvenli, besleyici ve yeterli ölçüde çeşitliliği içerecek biçimde karşılanmasıdır. Bu diyet diğerlerinin yanısıra meyveleri, sebzeleri, sert kabuklu yemişleri (ceviz, fındık, badem, kestane vb.), taneli ve tam tahılları, yağı (özellikle doymuş yağı) az besinleri, şeker ve tuzu içerir.
Çeşitliliğin sağlanması için gereken biyoçeşitliliğin tehdit altında olduğunu da bu arada vurgulayalım. Tarih boyunca gıda için kullanılan tür sayısı altı bin iken, günümüzde gıdalarımızın yüzde 66’sı dokuz mahsulden sağlanıyor! Günlük kalorimizin de yüzde ellisinden fazlası sekiz mahsulden sağlanıyor.
Sağlıklı bir diyeti oluşturan besleyici gıdalar birçok insan için ulaşılamaz veya satın alınabilemez durumda maalesef.
Dünyada diyet konusuyla ilgili meslek erbabına diyetisyen denilmektedir. Bu konuda ülkemizde Türkiye Diyetisyenler Derneği ve Türkiye Obezite Araştırma Derneği gibi mesleki oluşumlar da mevcut.

ÇEVRE VE SAĞLIKLI DİYET

İşlenmiş gıdaların, et ve diğer hayvansal ürünlerin tüketiminin düşük ve orta gelirli ülkelerde artışına bağlı olarak gıda sistemindeki çevresel hasar yüzde 50 - 90 oranında artabilmektedir. İklim değişikliği sadece ürünlerin üretilen miktarını ve verimini etkilemekle kalmıyor yanısıra kalitesini ve besleyici değerini de etkiliyor.

DİYET ÇEŞİTLERİ

Dünyadaki yanlış beslenme sonucunda ortaya pazar fırsatları çıkmıştır; diyet pazarı, obezite endüstrisi gibi. Kimileri dürüst, kimileri de ticarî yaklaşımlar. Bunların değerlendirilmeleri ayrıca ve uzun bir yazı konusudur. Kimi diyet isimlerini anımsayalım: paleo, vegan, Dukan, Atkins, aralıklı oruç, pritikin, ketojenik, montignac...vd.

ÖNERİLER

Birkaç öneriyle yazıyı kapatalım. Akıllı Beslenme (TV programı), K.Demirkol-Ş.Yenen (kayıtların tedariki için: Ulusal Kanal’da Devrim Köfteoğlu).
Bir kitap önerisi: Beslenme hakkında doğru bildiğimiz yanlışlar, Marcello Ticca. Yazar kitabında örneklerle sağlıklı gıdanın ötesine geçerek sağlık beslenme olgusunu irdelemiştir.