Açık ve borçta yedi yılın rekoru

Türkiye ekonomisi gayri safi yurt içi hasıla verilerinin de gösterdiği gibi 2016'da kamunun harcamaları ile ayakta kalmaya çalıştı. Yılın ilk üç çeyreğinde devletin tüketim harcamaları sırasıyla yüzde 11, 13 ve 23 düzeyinde artış gösterdi. Buna karşın yılın son çeyreğinde milli gelir yüzde 1.8 küçüldü. Yani kamu harcamalarının en çok arttığı çeyrekte ekonomide daralma gözlendi.

Kamu harcamaları destekli büyüme ise Hazine'de rekor nakit açığı yarattı.

Hazine Müsteşarlığı'nın verilerine göre 538.4 milyar TL'lik gelir, 543.7 milyar TL'lik faiz dışı giderleri bile karşılamaya yetmedi. Ekonominin yüzde 4.7 daraldığı 2009'daki kriz yılından bu yana ilk kez faiz dışı fazla değil açık verildi. Söz konusu açık tutarı 5.2 milyar TL oldu. Bu tutar 2009'da 4.3 milyar TL'ydi. Hazine, bir yılda faize 49.1 miyar TL ödedi. 16.2 milyarlık özelleştirme ve fon geliri düşüldükten sonra Hazine nakit dengesi 2016'nın Ocak-Aralık döneminde 38.2 milyar TL açık verdi. Bu düzeydeki bir açık en son kriz yılı 2009 ve sonraki toparlanma yılı 2010'da yaşanmıştı. Söz konusu yıllarda Hazine sırasıyla 49.1 milyar ve 34.9 milyar TL açık vermişti.

Hazine'nin kasasında 2016 yılı sonunda 4 milyar TL kaldı. Rekor açık verildiği halde bu fazla nasıl oluştu diye baktığımızda Hazine'nin son yedi yılın en yüksek düzeyde borçlanmasına gittiği görüldü. Buna göre Hazine 2016'da 29.3 milyar TL'lik net borçlanma gerçekleştirdi. Geçen yıllarla kıyasladığımızda bu tutar 2009'daki 53.8 milyar TL'lik rekordan sonraki en yüksek borçlanma olarak kayıtlara geçti. 2009 ve 2016 yılları haricinde 2010 yılındaki 26.9 milyarlık net borçlanma dışında, Hazine'nin 2005-2016 döneminde net borçlanması 20 milyar TL'yi aşmamış.

Kamunun yüksek düzeydeki harcamalarının rekor açıklara neden olması sonucu gerçekleştirilen borçlanma nedeniyle kamunun brüt iç borçları 500 milyar TL'yi, dış borçları da 262 milyar TL'yi aştı. Bu borç yükü karşısında kamunun 95 milyarlık varlığı bulunuyor. Buna ilave olarak 100 milyarı aşan işsizlik fonu ve 391 milyarlık Merkez Bankası net varlıkları düşülünce net borç 180 milyar TL'nin altına iniyor. Buna karşın özel sektör hesaba dahil edildiğinde Türkiye'nin toplam net dış borçları ise milli gelirin yüzde 30'unu aşmış durumda.

Kamunun artan harcamalarına borçlanma ile para yetişirilemeyeceği anlaşılınca hükümet farklı kaynak arayışlarına girişti. Bu yıl içerisinde ilan edilen vergi ve borç yapılandırması kapsamında Maliye Bakanı Naci Ağbal'ın Aralık ayında verdiği son bilgiye göre 12 milyar TL'nin üzerine tahsilat gerçekleştirildi. İlk başka sadece Aralık ayı boyunca geçerli olacak yurt dışındaki varlıkların Türkiye'ye vergisiz getirilmesine ilişkin düzenlemeye talep gelmeyince 6 ay uzatıma gidildi. Bu yolda ülkeye para girişi olup olmadığına ilişkin ise henüz bir bilgi kamuoyuna açıklanmış değil.

Hükümet OHAL dönemdeki çıkardığı KHK'ler ile de Türkiye Varlık Fonu aracılığıyla kendi alternatif bütçe yaratma peşinde. Son olarak şan oyunları ve at yarışlarının lisans hakları Türkiye Varlık Fonu'na devredildi. Buna ek olarak hfata içinde Resmi Gazete'de yayımlanan bir düzenleme ile de; en az 2 milyon dolar tutarında sabit sermaye yatırımı gerçekleştirdiği veya en az 1 milyon dolar tutarında taşınmazı, tapu kayıtlarına 3 yıl satılmaması şerhi koyulmak şartı ile satın aldığı ilgili kurumlarca tespit edilen yabancılar, Bakanlar Kurulu kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilir hale geldi. Ancak TÜİK'in konut satış verilerine baktığımızda Mart-Kasım ayları boyunca yabancıların konut alımları düşüşte. Üstelik düşüş oranları Temmuz'tan sonra yüzde 16 ile 48 arasında dalgalanıyor.

Hazine'deki rekor nakit açığına ilişkin eski Hazine Müsteşarı Faik Öztrak'ın görüşüne başvurduk. Dövizi tutmak için Merkez Bankası'nın yaptığı TL likiditesini düşürme hamlelerinin olduğu ortamda, Hazine'nin borçlanma ihtiyacının artmasının faizleri yukarı çekeceğini belirten Öztrak, bunun da elde tek kalan güven çıpası olan mali disiplinin görünürde de bozulduğunu ortaya çıkarağını bildirdi. "Niye görünürde diyorum? Çünkü zaten kamu özel işbirliği uygulamalarıyla sağlanan Hazine garantisi, asgari alım/geçiş garantisi ve TOKİ üzerinden kamu finansmanıyla konut yapımı nedeniyle açığın boyutu daha büyük olabilir" diyen CHP Milletvekili Faik Öztrak, vergi ödemelerinde oluşan sıkıntı ve dövizdeki artış nedeniyle firmalarda oluşan kur zararına dikkat çekti.

Dövizdeki artış konusunda Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın ayrı, Mehmet Şimşek'in ayrı, Ekonomi Bakanı'nın ayrı şeyler söylediğini hatırlatan Öztrak, Türkiye ekonomisinin içinde bulunduğu bu ortamda başkanlık/rejim değişikliği tartışmalarının yapılmasını "akıl tutulması" olarak nitelendirdi. Öztrak, başkanlık ısrarının "AKP'nin artık yorulduğunun ve ülkeyi yönetemediğinin" göstergesi olduğunu dile getirdi.