Ekonomide veri ile değer yaratma: Tüketici güven endeksi

Geçimbilimde hem geçmişe ilişkin veriler hem de geleceğe ilişkin beklentiler ölçülüp yorumlanır. Hatta “Beklentiler Kuramı”na göre beklentiler, enflasyon, faizler ve toplam istem vb. değişkenleri etkileyebilmektedir. Bu kuramın bir alt kuramı olan “Ussal beklentiler kuramı – John Muth” ve bunun finanstaki yansıması olan “Etkin Piyasalar Hipotezi”ni de anımsayalım. Gerçi 2008 kriziyle EPH’nin çalışmadığı kabul edildi!

Birçok kamusal (TCMB-TÜİK vb.) ve özel (MÜSİAD vb.) kuruluşlar dönemsel olarak ekonomik öznelerin güven ölçümü bağlamındaki düşünce ve davranışlarına ilişkin saha çalışmaları yaparlar. Bu çalışmaların sonuçları yorumlanarak ülke ve dünya ekonomisinin yönüne ilişkin bir yargıya varılır.

Bu yargıların doğruluğu tartışmaya açıktır. Bunun nedeni, ölçüm sürecinde deneklerin sosyo-ekonomik sınıfsal kimlikleri ve durumları olsun, deneklerin bilişsel bağlamda sınıfsal ve siyasal bilinçlerinin nicelik ve nitelikleri olsun onların algılarını ve davranışlarını etkilemesidir.

Güven konusuna genel bakış

Güven konusu davranış bilimleri bağlamında yıllardır giderek artan bir ilgi konusu olagelmektedir.

Güven kavramının temelinde risk ve ilgili şeyin zayıflığı yatmaktadır. Bu zayıflık ya da risk, özneye (müşteri, devlet, arkadaş vb.) ve/veya sisteme (yasal, yürütmesel, ilişikisel vb.) ait olabilir.

Ekonomi ve iş yaşamına ilişkin hem makroekonomik hem de işletme düzeyinde yazın sayısında ciddi bir artış gözlenmektedir. Kimi örnekleri verelim, ayraç içindeki kitap isimleriyle: F. Fukuyama (Güven), S. Covey (Güven her şeyi değiştiren bir şey), P. J. Zak (Güven Unsuru), R. C. Solomon ve F. Flores (Güven Yaratmak).

Marx ve Engels’in Komünist Manifesto’da öngördükleri üzere, kapitalizmin emperyalist aşaması ve hatta giderek küreselleşme denilen dalgasıyla belirsizlik ve çalkantı artınca hem ekonomik hem de toplumsal düzlemde güven unsuru temelden sarsılmıştır. Bu yüzdendir bu ilgi patlaması. Ayrıntılı bilgi için bkz. M. Korczynski, Güvenin Ekonomi-Politiği (Sosyal Bilimlerde Güven, Ed. F. Erdem, Vadi Yay.2003)

EKONOMİDE GÜVEN ENDEKSLERİ

Ekonomide güven ölçümü dolaysız ve dolaylı çeşitli endeksler ile yapılagelmektedir.

Dolaysız ölçümlere bakıldığında, TÜİK ve TCMB’nin ortak hazırladığı bir ekonomik güven endeksimiz var. Bu endeks, tüketici ve üreticilerin genel ekonomik duruma ilişkin bir değerlendirme, beklenti ve eğilimlerini özetleyen bir bileşik endekstir. Bu bileşik endeks kapsamında tüketici güven endeksi, imalat sanayii endeksi, hizmet endeksi, perakende ticaret endeksi, inşaat sektörü güven endeksi yer almaktadır. Tuzu kuru kimi tüketicilerin ve sanılgı içindeki işleri yaş tüketicilerin güveni de ölçülüyor. Bu endekslerde değişiklikler son zamanlarda pek moda oldu!

TÜİK ve TCMB’nin Eylül 2020 mevsim etkilerinden arındırılmış Tüketici Güven Endeksi 200 üzerinden 82 olmuş; oysaki değişiklik yapılmasaydı 61,8 olacaktı. Peki değişiklikler nedir? İki düşme azaltıcı değişken (işsiz sayısı beklentisi ve tasarruf etme olasılığı) endeksten çıkarılmış; üstüne üstlük bir de yükseltici etki yapacak bir değişken “geçen 12 döneme göre mevcut dönemde hanenin maddi durumu” endekse eklenmiş. Uyarlanabilir endeks hesaplamasıyla karşı karşıyayız! Patrona “kârın ne çıkmasını istersin?” diye soran muhasebeci gibi! Buna yaratıcı muhasebe de diyebiliriz, veri ile değer yaratma da!

SONUÇ

Öncü gösterge olan bu ölçümlerle gerçekleşmeler örtüşmeyebilir. Ayrıca bu ölçümler de soru-yanıttır. Hangi soruyu, kime ve nasıl soracağımız, kimin hangi soruyu nasıl ve neden öyle yanıtladığı ayrıntısına girilmeden iyimserlik veya kötümserlik bir sanılgıdan (yanılgıya düşerek algı sonucunda öyle sanmak) ibarettir. Elbette bu durum egemenlerin ‘bilmesinlercilik’ (karanlıkçılık, obskürantizm, zulmet-i cehl-i iltizâm) düşünce ve davranışları için çok uygundur. Son kavram son zamanların en popüler sözcüğü. Kim bilir Oxford Sözlüğü bunu yılın sözcüğü seçer! Hayırlara vesile!