Dijital mi, kripto mu derken nakit gidiyor!

Çin'in beş eyalette dijital para için pilot uygulamaya başlaması dünyanın gözünü bir anda bu alana çevirdi. Facebook'un Libra'sı da tartışmaların odağında. Dijital para zaten bir anlamda hayatımızda... Banknot veya bozuk para olarak cebimiz yerine banka hesabımızda tuttuğumuz paralar dijital. Ancak tam anlamıyla fiziki paranın ortadan kalkması başka bir finansal mimarinin oluşturulmasını da beraberinde getirecek. IMF'nin eski baş ekonomisti Harvard Üniversitesi Ekonomi ve Kamu Politikası Profesörü Kenneth Rogoff, negatif nominal faizin ancak dijital para ile mümkün olabileceğini bir yazısında dile getirdi. Prof. Dr. Rogoff, yakın zamanda Project Syndicate'te yayınlanan "Covid Coin?" başlıklı yazısında, Kovid-19 krizinin uzun vadede nakitten uzaklaşmayı getireceğini ve salgın sonrası ödeme teknolojilerinde hızlı bir gelişmenin yaşanacağını öngördü. Doların hakimiyetinin de para biriminden ziyade parasal sistemlerle ilgili olduğuna dikkat çeken Rogoff, Çin'den Avrupa'ya kadar bu sisteme karşı çıkma yönündeki işaretlere değindi.

Peki, vatandaş parasını sistemden çekmek istediğinde ne olacak? Ona bir elektronik cüzdan verilecek ve parasını orada tutacak.

EFEKTİFTEN KOMİSYON MESELESİ

Elbette dijital para ile kripto para aynı şey değil. Bu iki kavram birbirine karıştırılıyor. Dijital para halihazırda zaten sistemde önemli bir yere sahip. Efektif dışındaki paraya dijital para diyebiliriz. Ancak bu dijital paraları istediğimiz zaman efektife/nakit paraya bankalar aracılığıyla, onlar da merkez bankaları aracılığıyla, dönüştürebiliyoruz. Bahsettiğimiz konu artık kağıt, demir paranın ortadan kalkması. Şimdilerde bankalardan efektif döviz çekmek isteyenlerden komisyon istendiği haberleri basında yer alıyor. Örneğin siz bankaya efektif/nakit döviz yatırdıysanız onu çekerken sizden komisyon isteyemezler. Ancak bu para sizin hesabınızı dijital olarak gelmişse ve siz efektif çekmek isterseniz o zaman komisyon alınabileceği yönünde bir görüş de var.

KRİPTO ANONİM, DİJİTAL MERKEZİ

Gelelim kripto para meselesine. Kripto paralar blok zinciri adı verilen bir teknolojiye dayanıyor. Bu alanda da çeşitli gelişmeler var. Örneğin İş Bankası, yakın zamanda blockchain/blok zinciri teknolojisiyle dış ticarette ödeme garantisi veren ilk Türk bankası olduğunu duyurdu. 27 Mayıs 2020 tarihindeki işlem; İş Bankası, Şişecam, Kuraray Europe GmbH ve Commerzbank arasında Marco Polo platformu üzerinden yapıldı. Kripto para ve dijital para ayrımı konusunda Ödeal CEO'su Fevzi Güngör ile yaptığımız bir sohbette özetle şunları söyledi: En büyük ayrım birinin anonim diğerinin merkezi bir otoriteye bağlı olması. Dijital para yine bildiğimiz merkez bankaları tarafından kontrol ediliyor ve edilecek. Ancak kripto paralar herhangi bir merkeze bağlı değil. Tamamen anonim. Bir flaş bellekte milyarlarca dolar taşıyabilirsiniz. Bitcoin veya kripto paralarda bildiğimiz dünyanın kuralları geçerli değil. Dijital para tamamen uygulanırsa kayıt dışı gelir diye bir şey kalmaz. Ve paraya son kullanım tarihi koyup insanları harcamaya yönlendirebilirsiniz.

Öte yandan uzmanların aktardığına göre, kripto para sisteminin uluslararası ticarette ödeme aracı olarak kullanılması henüz yapılabilir değil. Çünkü mevcut transfer sistemlerinde çok daha hızlı ve maliyetsiz ödeme yapılabiliyor.

SON KULLANMA TARİHİ OLAN PARA

Ekonomist Ali Ağaoğlu, konuya Milliyet'teki köşe yazısında dikkat çekti. Bunun üzerine kendisine dijital paranın hayatımıza neler getirebileceğini sorduk. Ağaoğlu, şunları söyledi: "Şirketler ve tasarruf sahipleri için belli sürelerle 'son kullanım tarihli paralar' dizayn edilecektir. Etrafından dolaşmaya çalışanlar için 'net aktif değer' hesabı yapılarak konu bir şekilde halledilebilir. Tüm mesele bir zaman meselesi. Bugün vazgeçilmez olan IBAN’ın hepi topu 9 yıl önce hayatımıza girdiğini düşünürseniz. Dış ticarette değişen bir şey olmaz. Dış ticaret zaten yüzde 99 hesaplar üzerindeki paralarla (yani gelecekteki dijital paralarla) yapılıyor. Dijital paralarla kripto paraları birbirine karıştırmayın. Bitcoin, Etherium, Tether vs. dijital paralardan tamamen farklı ve onlar henüz daha 'deney' niteliğinde… Onlarla değil uluslararası, lokal ticaret bile henüz tam olarak yapıl(a)mıyor…"

KRİPTO PARA İÇİN BİRÇOK ENGEL VAR

Ekonomist Atilla Yeşilada ise, kripto paranın diğer ödeme formlarına göre çok büyük avantajları olduğunu söyledi. Yeşilada'nın, kripto paralara ilişkin görüşleri şöyle oldu: "Örneğin, veri hırsızlığı ve hacking çok daha zor. Dünyanın birkaç 10 yıl içinde halen tedavülde olan binlerce kripto paradan bir veya 2-3 tanesini seçip, diğer ödeme formların hızla kaybolacağını öngörüyorum. Ancak, bu süreç serbest piyasa ekonomilerinde çok kolay gerçekleşemez. Öncelikle, piyasasının binlerce kripto para arasında seçim yapması lazım. Dünya tarihi bize merkezi para otoritesinin olmadığı, özel bankaların sent veya banknot bastığı dönemlerin sürdürülebilir olmadığını anlatıyor. Ek olarak, kripto para kullaaımı; kara para aklanması, terör finansmanı gibi tüm dünya tarafından istenmeyen işlemlerde kullanılmaya çok müsait. Bunun engellenmesi için bir uluslararası denetim mekanizması şart, bu nasıl kurulur ve işler öngöremiyorum. Son olarak klasik para politikası kripto paraların hakim olduğu bir dünyada işlevini yitirir. Bu yüzden, kripto paranın FED ve Avrupa Merkez Bankası gibi kurumlar tarafından denetlenebilir, arzı genişletilebilir olması gerekecek. En son olarak ise, para birimlerinin özelliği, zaman içine göreceli fiyatların düşük oynaklık sergilemesidir. Bu oynaklı menkul kıymetler tarafından soğurulur. Ama kripto para şimdilik hem bir ödeme aracı hem de servet, birikim. Bu ikinci fonksiyonun ortadan kalkması şart."

'SİL' TUŞUNA BASINCA YOK OLURLARSA!

Son yıllarda, kripto paralar ile ilgili tartışmaların yoğunlaştığına dikkat çeken ekonomist Arda Tunca, konuya, paranın fonksiyonları ile ilgili ekonomi öğretisi ve kuralları çerçevesinden bakmak gerektiğini söyledi. Piyasanın, kripto paraları önce bir emtea (altın, petrol, bakır, gümüş, v.s.) niteliğinde görerek bir "değer biriktirme" aracı olarak algıladığını, daha sonra, bir "mübadele" aracı olarak görmeye de başladığını hatırlatan Arda Tunca, şu uyarıları yaptı: "Kripto paraları mübadele aracı olarak görme eğilimi, Kovid-19 salgını ile beraber yoğunlaşan dijital işlemler dünyasında önemli ölçüde arttı. Kripto paraları kimin ürettiğini bilmiyoruz. Tamamen regülasyon dışında çalışan bir alan. Bunları kimler ürettiyse, bilgisayarın 'sil' tuşuna basmasıyla yok olabilecek bir piyasa. Bu anlamda, güvenilirliği konusu büyük soru işareti. Bu nedenle, kripto paraları bir değer biriktirme yeri olarak gören bu çılgın dünyayı anlamıyorum. Eğer, bir değer biriktirme işlevi görmesi öngörülüyor ve isteniyorsa, lisanslama, faaliyet izni alınması gibi regülasyonlara tabi olması şart. Petrol, altın, gümüş, v.b. emtialarda olduğu gibi. Kanun yapıcının görevi, serbest piyasa koşullarında girişimciliği desteklemek ama yatırımcıları da her tür sistemik riskler ya da etik açıdan sorun yaratabilecek her unsurdan korumaktır."

PARASAL İSTİKRAR RİSKE GİRER

Konunun mübadele tarafına bakacak olursak, burada kontrolün kesinlikle merkez bankalarında olması gerektiğini vurgulayan Arda Tunca, şu görüşleri aktardı: "Çağın ve piyasanın gerekliliklerine uygun olarak kripto paraların bir 'banknot' ya da 'metal para' görevi görmesi gerekiyorsa, bu paranın devletin bastığı bir para olması şart. Aksi takdirde, ana görevi parasal istikrarı sağlamak olan merkez bankalarının para arzı ve talebini kontrol etmesi mümkün olamaz. Parasal istikrarı kontrol etmenin kredi hacmi, mevduat, büyüme, istihdam, kamu maliyesi ile dolaylı ama çok yakından ilişkisi söz konusu. Dolayısıyla, paranın mübadele fonksiyonu hiçbir şekilde piyasaya bırakılamaz. Ayrıca, tarihten bu yana paranın bir ülkenin neredeyse bayrağı olması gibi bir özelliği de var. Bu değerlendirmeden, devletçi, piyasa koşullarına aykırılık gibi yorumlar çıkamaz. Serbest piyasa, regüle edilmemiş bir piyasa değildir."

PİYASA İSTEDİ DİYE KURAL DIŞINA ÇIKILMAZ

Yukarıdaki anlatımlar çerçevesinde, "Kripto paralar eğer ki sadece değer biriktirme fonksiyonları ile bir nevi emtea olma rolüyle sınırlı kalacaksa, karşılığı o ülkenin banknotudur. Eğer, piyasada dolaşan banknotların ya da kaydi paranın yerini alacaksa, emtea olma görevinden çıkar ve her ülkenin milli parasının yerini alır" sonucunun çıktığını dile getiren Arda Tunca, sözlerini şöyle sürdürdü: "Kavramları ekonomi öğretisi çerçevesinde değerlendirmek ve ele almak zorundayız. Piyasa istediği için sistemik riskler yaratılmaz. Nasıl ki 1929 Buhranı sonrasında alınan her tür ekonomik önlem elden bırakıldığı için 2008'e ve sonrasına geldiysek, kripto paralar konusunda da sadece piyasa istediği için ekonominin temellerinden ve kurallarından kopamayız. Bilimden koptuğunuz anda, istemediğiniz ve arzu etmediğiniz bir dünya ile karşı karşıya kalırsınız. Dünya genelinde, bugün olduğu gibi."