Estonya Ortodokslarını Fener’e bağlama planı

Estonya Parlamentosu, Moskova Patrikhanesi’ne bağlı Estonya Ortodoks Kilisesi’ni Rusya’yla bağlarını koparmaya zorlayan bir yasayı kabul etti. Kararın gerekçesi, Moskova Patrikhanesi’nin Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü harekâtta destek vermesi. Estonyalı yetkililer daha öncede Ortodoks Kilisesi yönetimini Rusya’ya sempati duymakla suçlamıştı. Cumhurbaşkanının onayını bekleyen yasa yürürlüğe girdiğinde Estonya Ortodoks Kilisesi’nin Moskova ile bağlarını koparması gerekecek.

Ukrayna’da bu konuda geçtiğimiz yıl önemli bir karar almıştı. Moskova Patrikhanesi’ne bağlı olan Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin faaliyetleri yasaklandı. Bu yasağın hemen ardından Zelenski, İstanbul'da bulunan Fener Rum Patrikhanesi Patriği Bartholomeos’u 'ekümenik patrik' olarak nitelendirdi. Ukrayna’daki Ortodoksları ABD’nin desteklediği Fener Rum Kilisesine bağlama planı hızlandırıldı. Amaç; Fener’in ekümenik olduğunu bütün dünyaya kabul ettirerek İstanbul’da Vatikan tarzı bir devlet kurulmak. Peki Estonya’da Ukrayna’dakinin benzeri bir durum mu yaşanıyor?

Gelişmeleri Kiev'de yaşayan gazeteci Deniz Berktay Aydınlık Avrupa’ya değerlendirdi. "Rusya-Batı Çatışmasında Fener Rum Patrikhanesi" adlı kitabın yazarı olan Berktay Ukrayna’daki süreci hatırlattı ve Estonya’daki durumu anlattı. Berktay şu değerlendirmelerde bulundu:

RUSYA- BATI ÇATIŞMASINDA FENER PATRİKHANESİ’NİN ROLÜ

“Bildiğimiz üzere, Doğu Avrupa, uzun yıllardan beridir, ABD ile Rusya arasında güç mücadelesine konu olan bölge. ABD, bu bölgeleri kendi nüfuzuna alarak Rusya’yı çevrelemeye çalışıyor, Rusya ise, bir kısmı eskiden Sovyetler Birliği’ne bağlı olan, bir kısmı ise eskiden Moskova merkezli Varşova Paktı üyesi olan bu bölgelerde yeniden kendi etkisini kurma çabasında. Bu bölgedeki güç mücadelesinde, her iki taraf da, dinden yararlanmaya çalışıyor. 1940’ların ortalarından beri Kremlin yönetimi, bu konuda, Rus Ortodoks Kilisesi ile işbirliği içinde. ABD ise, Doğu Avrupa, Balkanlar ve Akdeniz civarındaki Ortodoks nüfusu kendi etki alanına almak için, 1940’lardan bu yana, Fener Patrikhanesi’ni kullanmaya çalışıyor. Zaten ABD’nin Türkiye’den sürekli olarak Fener Patriği’nin Türk vatandaşı olma şartını kaldırması ve Fener Patrikhanesi’nin bütün Ortodoksların mutlak lideri olduğunu kabul etmesini talep etmesi, bundan kaynaklanıyor.”

‘MÜCADELENİN EN ŞİDDETLİ YAŞANDIĞI YER UKRAYNA’

“Gerek ABD ile Rusya arasındaki siyasi mücadelenin, gerekse Fener Patrikhanesi ile Moskova Patrikhanesi arasındaki mücadelenin (bu ikisi, birbirine paraleldir) en şiddetli yaşandığı yer, hiç şüphesiz, Ukrayna. Zira, Ukrayna, yüzölçümü bakımından Rusya ve Türkiye’den sonra, Avrupa’nın üçüncü büyük ülkesi ve Ukrayna, Ruslar ve Rus Ortodoks Kilisesi açısından büyük önem taşıyan bir ülke. Zira, her şeyden önce, Ruslar, tarihteki ilk başkentlerinin Kiev olduğunu söyler. Bu açıdan Kiev’in Rusların bilincinde, büyük bir milli önemi vardır. Dolayısıyla, bizdeki tabirle söylersek, Kiev, Rusların Ergenekonu’dur. İkincisi, Rus Ortodoks Kilisesi’nin kökleri, 900’lü yılların sonunda Kiev’de kurulan kilise teşkilatına dayanır ve Rus Ortodokslarının hac merkezi olarak gördüğü Peçersk Manastırı, Kiev’de bulunur. Dolayısıyla, Ukrayna’nın ve başkent Kiev’in, Ruslar açısından büyük dini önem taşıdığını söyleyebiliriz. Yine bizdeki tabirle söylersek, Kiev, Rusların Kâbe’sidir, diyebiliriz. Üçüncüsüyse, Ukrayna toprakları Rusya’nın başkenti Moskova’nın hemen yanı başında yer alıyor ve Rusya, Ukrayna’nın NATO üyesi olma ihtimalini, kendi ulusal güvenliğine yönelik bir tehdit olarak görüyor. Ayrıca, Ukrayna’nın savaş öncesi nüfusu, 40 milyon civarındaydı ve bu büyük nüfusun büyük bölümü, Ortodoks. Ortodoks nüfusun da büyük bölümü, Moskova Patrikhanesi’ne bağlıydı. Bu da, Ukrayna’yı Rus Ortodoks Kilisesi açısından özellikle önemli kılan bir husus.”

‘FENER, UKRAYNA’DA KENDİSİNE BAĞLI BİR KİLİSE TEŞKİLATI KURDU’

“Ukrayna’da, cemaatin önemli bir kısmı, Moskova Patrikhanesi’nin Ukrayna Kolu’na bağlı olsa da, ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından sonra, bazı milliyetçi rahipler, Rus Ortodoks Kilisesi’nden ayrılarak kendi kilise teşkilatlarını kurmuşlardı. Fakat Fener Patrikhanesi, Moskova’dan ayrılan bu kiliseleri uzunca bir süre, tanımayı reddetmişti. 2018 yılındaysa, Fener, Ukrayna’nın kendi ruhani alanına girdiğini ilan ederek, bu Rus karşıtı rahipleri bir araya getirdi ve Ukrayna’da kendisine bağlı bir kilise teşkilatı kurdu. Bu, Fener’le Moskova’nın ilişkilerinin tamamen kopmasına yol açtı. Böylelikle Ukrayna’da, büyük kısmı Moskova Patrikhanesi’ne, bir kısmı ise Fener’e bağlı olan iki ayrı kilise teşkilatı ortaya çıktı.”

FENER PATRİKHANESİ’NİN LOZAN ANLAŞMASINI DELME GİRİŞİMİ

“Rusya’nın 2022’de Ukrayna’ya saldırması, Rus Ortodoks Kilisesi’ni gerek Ukrayna’da, gerekse diğer Doğu Avrupa ülkelerinde zora soktu. Rus Ortodoks Kilisesi’nin Ukrayna Kolu, 2022’nin mayıs ayında düzenlediği bir toplantıda, Moskova ile bağları kesme kararı aldığını açıkladı. Ancak bu karar, Ukrayna yönetimi tarafından yeterli bulunmadı. Ukrayna makamları şimdi bu kiliseye, Moskova ile bütün bağlarını kestiğini ispat etmesi için, bu haziran ayına kadar süre tanımış durumda. Aynı zamanda, Ukrayna’da Moskova Patrikhanesi’nin Ukrayna Kolu’na bağlı cemaatten el konan kiliselerin, Fener Patrikhanesi’nin cemaatine devredildiği görülüyor. Dolayısıyla burada bu kiliseye karşı mücadele, Fener’in güçlenmesine yol açıyor. Bu da, Fener Patrikhanesi’nin Lozan Anlaşması’nda kendisine konan kısıtlamalara karşı çıkarak, kendisinin sadece Türkiye’deki Rum Ortodoks cemaatin değil, Doğu Avrupa’daki milyonlarca Ortodoks’un da doğrudan lideri olduğunu iddia etmesini kolaylaştıracaktır.”

ESTONYA’DAKİ MOSKOVA- FENER ÇATIŞMASI

“Estonya da, iki kilisenin eskiden beri çatışma halinde olduğu bir alan. 1990’lı yıllarda, Estonya Ortodokslarının Fener’e mi yoksa Moskova’ya mı bağlı olması gerektiği konusundaki tartışma, Fener’le Moskova’nın ilişkilerini kopma noktasına getirmiş, fakat bu gerilim, 1997’de Fener ve Moskova Patriklerinin anlaşmaya varmasıyla sonuçlanmıştı. Buna göre, Estonya’da biri Fener’e, diğeriyse Moskova’ya bağlı, iki ayrı Ortodoks kilisesinin kurulması kabul edilmişti. Estonya’nın durumu, Ukrayna’yla benzerlikler gösterse de, önemli farklılıklar var. Birincisi, Estonya, Ukrayna’dan farklı olarak, NATO ve AB’ye üye olmuş, yani, Rusya’yla bağlarını çok eskiden koparmış olan bir ülke. İkincisi, Ruslarla Ukraynalıların Slav kökenli olmasına ve pek çok konuda ortaklıklarının olmasına karşılık, Estonlar, her bakımdan Ruslardan farklı bir halk ve buradaki Ortodoks nüfusun büyük kısmı, ülkenin ana etnik grubundan olmayan, Rus – Slav kökenli nüfus. Estonya’nın nüfusu, Ukrayna’nınkine göre, çok daha az (1 milyon 300 bin civarı) ve bu nüfusun büyük kısmı, ateist. Ortodoksların genel nüfustaki oranı, yüzde 16 civarında ve bunun büyük kısmı, Moskova Patrikhanesi’ne bağlı.”

ESTONYA’DA ALINAN KARAR FENER PATRİKHANESİ’NİN NÜFUZUNU ARTTIRACAK

“Rusya – Ukrayna Savaşı’yla birlikte, Ukrayna’dakine benzer bir süreç, fakat daha sert bir şekilde, Estonya’da yürürlüğe girdi. Moskova Patrikhanesi’ne bağlı Estonya Ortodoks Kilisesi, resmi adından, “Moskova” ibaresini kaldırdı. Fakat şimdi Estonya Parlamentosu, bu kilise teşkilatının ve teşkilata bağlı cemaatlerin Moskova’yla her türlü ilişkiyi kestiklerini iki ay içinde ispatlamalarını şart koşan bir düzenlemeyi kabul etti. Bu ilişkiyi kestiğini ispatlayamayan cemaatlerin elindeki kilise binalarına el konabilecek. Burada açıkça belirtilmese de, bu cemaate ait el konan mülklerin Fener’in Estonya koluna verileceği öngörülebilir. Dolayısıyla, Rusya – Ukrayna Savaşı, bu bölgelerde Batı’nın desteklediği Fener Patrikhanesi’nin kendi nüfuzunu arttırmasına yol açıyor. O nedenle bu savaşın yakın bir gelecekte sona ermesi, Türkiye’nin çıkarları açısından da şart.