Gençlerin iş bulma ümitleri tükeniyor

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) tarafından hazırlanan “Genç kuşakta ne eğitimde ne istihdamda olanların çok boyutlu analizi” araştırmasına göre, Türkiye’de ne işte ne de eğitimde olan 2,3 milyon gençten 632 bini iş arıyor. İş arayan gençlerin oranı 4’te 1’de kalırken, iş aramayan gençlerin sayısı ise 1 milyon 668 bin.

Rapora göre ne eğitimde ne istihdamda (NEET) olan gençler göstergesi 15-29 yaş aralığında olup eğitimini tamamlamış ancak bir işte çalışmayan gençlerin durumunu izlemeyi amaçlıyor. NEET oranı ne kadar yüksekse, o ülkede üretimden ve eğitimden kopan genç nüfusun da o kadar fazla olduğu anlamına geliyor.

Türkiye’nin, Avrupa’da açık ara en yüksek NEET oranında olduğu hatırlatılırken, rapora göre yüzde 22,9’u bulan bu oran yapısal bir istihdam ve eğitim sorununun varlığını gösteriyor.

Rapora göre Avrupa ülkelerinde genç işsizlik oranı NEET oranından yüksek iken Türkiye’de tam tersi olması dikkat çekiyor. Genç işsizlik oranının yüzde 16,4, NEET oranının yüzde 22,9 olduğu belirtilirken, NEET olgusunun yalnızca işsizlikten kaynaklanmadığı kaydediliyor.

ÜÇTE İKİSİNİ KADINLAR OLUŞTURUYOR

Rapora göre NEET grubunun yaklaşık üçte ikisini kadınlar oluştururken, kadın NEET’lerin çok büyük bir kısmı (yüzde 78,9), çalışmama nedenini “ev işleriyle meşgul olma” veya “çocuk bakımı” olarak gösteriyor.

BETAM’ın analizinde, Türkiye’de NEET’in en çarpıcı yapısal özelliğinin bölgesel eşitsizlikler olduğu belirtilirken en yüksek oranların Güneydoğu Anadolu (yüzde 31,5) ve Orta Anadolu (yüzde 28,3) bölgelerinde olduğunun bilgisi verildi. Farkın, kırsal alanlarda tarım dışı iş olanaklarının sınırlılığı ve aile içi ücretsiz emeğin yaygınlığıyla yakından ilişkili olduğu tespiti yapıldı. En düşük NEET oranının ise yüzde 12,8 ile İstanbul’da olduğu paylaşıldı.

Eğitim düzeyi açısından en yüksek NEET oranının yüzde 26,7 ile lise üstü grupta olduğu ancak bu gruptaki gençlerin yarısından fazlasının (yüzde 53,5) aktif olarak iş aradığı bildirildi.

NEET içinde yer alan 464 bin potansiyel iş gücünün ise yaklaşık yüzde 70’inin “daha önce iş aradığı hâlde bulamadığı” veya “vasıflarına uygun iş olmadığını düşündüğü” için iş aramayı bıraktığı görüldü. Bu da gençlerde iş bulma umutsuzluğunun yaygın olduğunu ortaya koydu. Sorunun çözümüne ilişkin öneriler de yapılan raporda, şu ifadeler kullanıldı:

“Türkiye’de NEET oranlarının yüksekliği, ekonomik göstergelerin ötesinde, eğitimden istihdama geçişteki zayıf bağlantılar, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri ve bölgesel dengesizliklerle birlikte değerlendirilmelidir. Bu sorun yalnızca istihdam politikalarıyla değil, kapsayıcı sosyal politikalar ve cinsiyet eşitliği odaklı reformlarla çözülebilir.”

GENÇLERİN İŞ GÜCÜNÜN DIŞINDA KALMASININ NEDENLERİ

Raporda, gençlerin iş gücü dışında kalma nedenleri şöyle sıralandı:

- NEET grubundaki gençlerin önemli bir bölümü, çalışmayı tercih etmediklerini belirtiyor. 2023 Hanehalkı İşgücü Anketi verilerine göre, bu tercihler cinsiyetler arasında belirgin biçimde farklılaşıyor.

- Kadın NEET’lerin çok büyük bir kısmı (yüzde 78,9), çalışmama nedenini “ev işleriyle meşgul olma” veya “çocuk bakımı” olarak gösteriyor. Bu bulgu, hane içi sorumlulukların büyük ölçüde kadınlar tarafından üstlenildiğini ve toplumsal cinsiyet rollerinin kadınların iş gücüne katılımını sınırladığını ortaya koyuyor. Türkiye’de bakım hizmetlerinin kamusal düzeyde yetersiz olması, bu eğilimi daha da güçlendiriyor.

- Erkek NEET’lerde tablo farklı. Bu grupta en yaygın gerekçe “sağlık sorunları veya engellilik” (yüzde 34,9) ile “kişisel nedenler” (yüzde 45,8) olarak öne çıkıyor. Yaklaşık 670 bin genç erkek, eğitimini tamamladığı hâlde çalışmıyor ve iş aramıyor. Bu denli yüksek oranlar, bazı genç erkeklerin gerçek nedenlerini belirtmekten kaçındığını ya da kayıt dışı ve kanun dışı gelir faaliyetlerine yönelmiş olabileceğini düşündürtüyor.

- Sonuç olarak, kadınlarda çalışmama davranışı büyük ölçüde toplumsal cinsiyet normları ve bakım yükü ile açıklanabilirken, erkeklerde nedenler daha karmaşık ve kısmen gizli kalıyor. NEET oranlarının azaltılması için, yalnızca istihdam yaratmaya değil, cinsiyet rollerinin yeniden tanımlanmasına ve bakım altyapısının güçlendirilmesine odaklanan sosyal politikalara ihtiyaç var.