İliç faciası sonrası denetim ve sorumluluk tartışması! ‘Madenler devlet eliyle işletilsin’
İliç faciasında sorumlu şirket yeniden üretim yapmak isterken, mağdur aileler adalet arayışını sürdürüyor. TMMOB Maden Mühendisleri Odası Genel Sekreteri Sır, ‘Madencilikte teknik ve ekonomik gelişim ancak kamu işletmeciliğiyle sağlanabilir; aksi takdirde aynı sistemde kazalar tekrar eder.’ dedi
Aslı Erişen
Editor
Erzincan’ın İliç ilçesinde 13 Şubat 2024’te 9 işçinin yaşamını yitirdiği maden faciasının ardından 20 aydır kapalı olan Çöpler Altın Madeni’nin yeniden açılması tartışılıyor. İlçe halkı işsizlik ve ekonomik zorluklara karşı üretimin başlamasını talep ederken, uzmanlar madenin özel şirket yerine devlet eliyle işletilmesi gerektiğini vurguladı. Aydınlık’a konuşan TMMOB Maden Mühendisleri Odası Genel Sekreteri Veyis Sır, denetim eksikliği ve özel sektörün maliyet kaygısıyla hareket etmesinin İliç’teki faciaya yol açtığını belirterek, altın madenciliğinin kamu eliyle yürütülmesi gerektiğini söyledi. Davada sorumlu tutulan Anagold Madencilik’in üretime geri dönmek için yargılama bitmeden Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) başvurusu yapacağı iddia edildi. Erzincan 1. Ağır Ceza Mahkemesinde görülen duruşma, sanıkların tutukluluk hallerinin devamına karar verilerek 11-13 Kasım’a ertelendi. Öte yandan mağdur aileler, kamu görevlileri hakkında verilen takipsizlik kararını Anayasa Mahkemesine taşıdı.
‘DENETİM EKSİKLİĞİ MALİYET KAYGISI FACİAYI GETİRDİ’
“Ülkemizde madenciliğin temel sorunlarına baktığımızda özellikle kanunların ve yönetmeliklerin yeterli olmadığını görüyoruz.” diyen Veyis Sır, şöyle devam etti:
“Bir diğer önemli sorun ise denetimler. Denetimler uygun şekilde yapılmıyor; yapılsa da gerekli yaptırımlar uygulanmıyor. Üretimin durdurulması, hatta daha caydırıcı idari para cezaları uygulanması gerekirken, madencilik tekniğine uygun çalışmayan işletmelerde sorunlar uyarılarla geçiştiriliyor. İliç faciasında liç alanının kayması sonucu maden emekçilerimizi kaybettik. Liç nedir? Altının topraktan ayrıştırılarak kazanıldığı alandır. Burada liç alanının 260-270 metrelere ulaştığını gördük. İkinci, hatta üçüncü yeni liç alanları oluşturmak yerine mevcut alanda zenginleştirme işlemlerine devam edilmesi facianın temel nedeniydi. İkinci liç alanı maliyet demek. Bu maliyetlerden kaçınırsanız facialarla karşılaşırsınız.
‘İŞ GÜVENLİĞİNDE ÇİFTE STANDART’
“Ülkede ciddi bir kriz var. Halk ile madencilik sektörü arasında giderek derinleşen bir kriz bu. Halkta oluşan bu negatif madencilik paradigmasının değişmesi için yürütülen madencilik faaliyetlerinin kamu yararı doğrultusunda yapılması ve bunun halka doğru şekilde anlatılması gerekiyor. Çünkü o bölgede halkın yolunu, suyunu kullanıyorsunuz; işçiyi bölgeden temin ediyorsunuz. Halka rağmen bir madencilik faaliyeti mümkün değil. İliç faciası da gösterdi ki şirketler, farklı ülkelerde yürüttükleri madencilik faaliyetini ülkemizde aynı hassasiyetle yürütmemişlerdir. Sadece yaratılan artı değere odaklanılması, işçi sağlığı ve güvenliğinin göz ardı edilmesine yol açmıştır.
‘KAMU İŞLETMECİLİĞİ TEŞVİK EDİLSİN’
“Bor madeninde olduğu gibi altın madeni de özel bir statü altına alınmalıdır. Bu, diğer nadir toprak elementleri için de geçerlidir. Ekonomik açıdan ciddi bir stratejik konuma sahip altın madenleri kamu eliyle işletilmelidir. Gerekli insan kaynağı ve ekipmanlar, Türkiye Kömür İşletmeleri ve Eti Maden İşletmeleri gibi köklü kamu kurumlarında mevcuttur.
“Burada özellikle bir model olarak söylüyorum: Türkiye Kömür İşletmeleri’nin görev kapsamında bir revizyon yapılarak, kömür üretiminin yanı sıra farklı madenlerin üretiminde de görev alması sağlanabilir. Ya da Eti Maden İşletmeleri bu konuda görevlendirilebilir. Yöntem süreç içerisinde daha detaylandırılabilir.
“Ülke madenciliğinin teknik ve ekonomik gelişimi, kamu işletmeciliğinin teşvik edilmesiyle mümkündür. Dediğim gibi, bu da ancak mevcut madencilik paradigmasından vazgeçilerek olabilir. Madencilik ve enerjide karşılaştığımız, ciddi kamu zararları oluşturan başarısız özelleştirme modelleri yerine kamu işletmeciliği tercih edilmelidir.”
RAPORLARDA KUSUR ŞİRKET VE YEKİLİLERDE ÇIKMIŞTI
Erzincan’ın İliç ilçesindeki Çöpler Altın Madeni’nde 13 Şubat 2024’te meydana gelen ve 9 işçinin hayatını kaybettiği facianın ardından hem bilirkişi raporu hem de TBMM Araştırma Komisyonu raporu tamamlanmıştı.
Bilirkişi raporunda, 10,2 milyon metreküplük yığın İliç alanında yaşanan kaymanın tasarım hatalarından kaynaklandığı, kazanın “kaçınılmaz” olmadığı belirtildi. Anagold Madencilik’in yükümlülüklerini yerine getirmediği, projelendirme sürecinde görev alan GRE ve INR firmalarının hatalı dizayn kriterleri kullandığı ve mevzuata aykırı davrandığı tespit edildi. Raporda 13 kişi “asli kusurlu”, 26 kişi “tali kusurlu” bulundu; 2021’de kapasite artışına onay veren ÇED yetkilileri de “asli kusurlu” sayıldı. Ayrıca yüzey ve yeraltı sularında, toprak ve hava numunelerinde kirlilik tespit edildi.
TBMM Araştırma Komisyonu’nun raporunda ise facianın tasarım, izleme ve müdahale mekanizmalarındaki eksikliklerden kaynaklandığı vurgulandı. Komisyon, madencilik politikalarını koordine edecek bir “Madencilik Politikaları Üst Kurulu” ile uluslararası standartlarda bir “Maden Güvenlik Kurulu” kurulmasını önerdi. Altın madenciliği için özel izin ve denetim standartlarının geliştirilmesi, bağımsız denetim raporlarının zorunlu paylaşılması ve caydırıcı cezaların getirilmesi gerektiği ifade edildi.
Raporda ayrıca ilkokuldan itibaren “Afet ve Yer Bilimleri” dersinin okutulması, iş güvenliği eğitimlerinin zorunlu hale getirilmesi, çevresel maliyetlerin Anagold Madencilik gibi işletmecilere yüklenmesi ve sosyal sorumluluk projelerinin zorunlu tutulması gerektiği kaydedildi. Madenlerde sismik hareketlerin radar ve robotik sistemlerle izlenmesi, acil durumlarda anlık bilgi paylaşımı yapılması ve personelin giyilebilir iletişim cihazlarıyla donatılması önerildi.
Komisyon, İliç’teki maden faaliyetlerinin ancak “maksimum güvenlik ve çevresel tedbirlerle, alternatif üretim yöntemleri değerlendirilerek” devam edebileceğini vurgulamıştı.
