Karadeniz’in tek antik tiyatrosu üç yıl sonra sahne alacak

Bereketli Anadolu toprakları, bu kez MÖ 3. yüzyılda bir uygarlığın ucunu göstererek bizi şaşırttı. Düzce ovasına tepeden bakan Antik Prusias ve Hypium kazı alanındayız. İşçisinden ticaret odası başkanına, arkeologdan müze müdürüne kadar herkeste bir heyecan, bir tatlı telaş... ‘Sayın Bakan’ ile görüşeceğiz. 65. Hükümet döneminde Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yapmış olan Faruk Özlü, son yerel seçimlerden beri Belediye Başkanı. Son derece alçakgönüllü, nazik ve güler yüzüyle hoş geldiniz, diyor. Yaptığı işten emin ve umutlu olduğu her halinden belli. Vee antik beldede sohbete başlıyoruz.

Beldenin geçmişi Milattan Önce 3. yüzyıla dayanıyor. Kentte antik çağlardan bu yana dört ana uygarlık hüküm sürmüş: Bitinya, Roma, Bizans ve Osmanlı. Kent, Antik çağlarda Bitinya Kralı Prusias’ın ismiyle anılmış ama bölgede Prusia, yani Bursa adında bir kent olması ve Hypium adının Melen çayına denk düşmesi nedeniyle Melen nehri üzerindeki Bursa diye de çevrilebiliyor. Bu kadar ön bilgi şimdilik yeter diyelim ve Faruk Özlü’yü dinleyelim...

‘ÜÇ YIL SONRA HAZIR’

• Sayın Bakan, kazı süresi geçen aydan itibaren 12 aya çıktı. Bu kadar hızlandırılan plan nedir?

Biz bu kazıları 1-2 yılda bitireceğiz, burayı restore edeceğiz ve 3. yılın sonunda Sezen Aksu’yu getirip burada konser verdireceğiz. Burası, Batı Karadeniz’in ilk antik kenti. Batı Karadeniz bölgesinde bundan daha eski bir yapı yok. Taa MÖ 3. Yüzyıla kadar, hatta daha öncesine giden bir tarih var burada. Tarihi gün ışığına çıkartıyoruz. Burası harika bir yer olacak, insanlar burayı ziyarete gelecekler, konserler olacak, Konuralp’in yöresel yemeklerinden ikram edeceğiz. Düzce Belediyesi olarak 21 kişiyle başladık, bu sayı 100’e kadar çıkacak. Yani 100 kişi kazı yapacak.

• Kazı nasıl yönetiliyor? Bakanlık, müze ve belediye var ekipte...

Müze müdürümüz var, arkeologlarıyla birlikte kazılara refakat ediyor. Yine Düzce Üniversitesi’nden de danışman hocalarımız var, ama sorumlu Müzemiz. Biz Belediye olarak buna öncülük ediyoruz. Bakanlarımızla konuştuk, destek aldık. Buraya her türlü desteği veriyoruz. Burayı, Batı Karadeniz’in tek antik tiyatrosu olarak, Efes gibi, Aspendos gibi bir yer haline getireceğiz. Bütün yaz boyunca değil, 12 ay boyunca kazacağız.

-İklim şartları? Bütçe elveriyor mu?

Bütçeyi Kültür ve Turizm Bakanlığımız destekliyor, biz de belediyeden destekliyoruz. Bütçe anlamında bir sıkıntımız yok. Buradaki en büyük maliyet kalemi işçiliktir. Biz belediyemizde çalışan arkadaşlarımızla konuştuk, onlarla anlaşarak kazıların önemli bir görev olduğunu anlatıyoruz ve destek vermelerini sağlıyoruz.

‘DEVLETİN BÜTÜN GÜCÜNÜ KULLANIYORUZ’

• Belediye personeli yeterli mi?

Yaklaşık 1300 personel çalışıyor. Yüz personelin burada görevlendirilmesi bizim için sıkıntı değil. Bizim desteğimiz işçilik ve koordinasyon desteği. Takdir edersiniz ki Türkiye’de bütün bu işlerden Kültür ve Turizm Bakanlığı sorumludur. Buradan da biz öncülük ediyoruz.

• Böyle bir işbirliğine başka örnek var mı?

Valilik, Belediye, Üniversite ve Bakanlık koordineli çalışıyoruz, çok iyi bir sinerji yakaladık. Tarihi burada gün ışığına çıkartacağız. Bir daha geldiğinizde antik bir tiyatro göreceksiniz.

• Başka tarihi zenginlikleriniz de var...

Buradan başladık, buradan diğer taraflara da gideceğiz. Kültür Müdürümüz var, birinci görevi bu. Ticaret Odası Başkanımız var, bize çok destek oluyor. Buradaki türbelerin, çeşmelerin restorasyonu için ciddi bir destek sağladı, teşekkür ediyoruz.

• 2012’de başladığında bu destekler eksik miydi?

Evet kazı o tarihte başladı, ama yıllık 50-60 bin liralık bütçelerle bu iş olmaz. Biz tam destek veriyoruz ve tamamlamaya kesin kararlıyız. Burayı gün ışığına çıkarmak için bütün gücümüzü, devletin bütün gücünü kullanacağız. Ankara’daki işçilerimizi buraya yönlendireceğiz ve burayı kesin kazacağız. Pırıl pırıl bir antik kent ortaya çıkartacağız.

‘MİLLİ BÜTÇEYLE YAPIYORUZ’

• Bu çapta kazılarda her zaman bir AB desteği ya da ileri Avrupalı bir ülkeden destek olur. Sizde var mı?

Çok yaygındır, ama şu anda böyle bir katkı yok.

• Girişte bir EU levhası var, 4. ayda destek fonunun biteceği yazılı. Şu anda burası kendi olanaklarıyla yürüyen bir kazı olarak tek örnek mi?

Tek! Kendi milli bütçemizle, kendi imkanlarımızla kazacağız. Biz burayı kazıp gün ışığına çıkartacak güçteyiz. Hem mali yönden hem personel bakımından bunu yapacağız. Önümüzdeki günlerde sizlerin de duyurusuyla, Türkiye’nin dört bir yanından insanların buraya gelmelerini, buradaki kazıya destek olmalarını ve buradaki kazılarda toprak atmalarını istiyoruz.

• Gönüllülere çağrı yapmışsınız...

Gönüllüler, buradaki kazılara katılmak büyük bir manevi onur. İnsanların kendi hayatlarında bir tarihi eseri ortaya çıkarmaya katkı sunmuş olmaları ciddi bir manevi onur. Bu onuru yaşamak isteyenleri buraya davet ediyoruz. İstanbul’dan, Ankara’dan, her bölgeden gelin, bir kürek toprak da siz kaldırın, tarih gün ışığına çıksın istiyoruz.

• Kimi bulsunlar?

Belediyemizde Fetullah bey var, Müze müdürümüz İhsan bey var, onları bulsunlar. Formalitesi yok. Gelecekler, arkadaşlara destek olacaklar.

SOSYOLOJİYE MERAKLI BİR MAKİNE MÜHENDİSİ

• Öngörülen tarih, MÖ 3. yüzyıla kadar mı gidiyor?

Bu bölgede Bitinyalılar yaşıyor, sonra Romalılar geliyor. Osmanlı ve Cumhuriyet’le devam ediyor. Medeniyetlerin biri geliyor biri gidiyor.

• Sizi teknik alandaki başarılarınızla tanıyoruz.... Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yaptınız, Türkiye’nin kendi tasarımı ilk milli tankı ALTAY, ilk insansız hava aracı ANKA, ilk milli gemisi MİLGEM projelerinin yürütülme aşamasında Müsteşar Yardımcısı olarak görev yaptığınızı öğrendik. Böyle bir sosyal projeye ilginiz belediyecilik gereği mi?

Yerli otomobil TOGG’da da çalıştım... Üniversite öğrenciliğimden itibaren kültürel konularda hep okudum, hep takip ettim. Mesela İstanbul’da 10 yıl kaldım, kaldığım sürede bu alanda toplantılara, konferanslara katıldım, kitaplar okudum. Üniversiteyi bitirdiğimde, makine mühendisi olduğumda kütüphanemdeki kültürel kitapların sayısı, teknik kitap sayısının en az on katıydı. Sadece teknik değil yani...

• Belediye başkanı olduğunuzda bu proje planlarınız içinde miydi?

Aslında vardı. Şöyle: Ege’de Selçuk’ta Şirince diye bir yer var. Aslında burası Şirince köyünden tarihi olarak daha zengin ve elverişli bir yer. Restorasyon merkezi, ulaşım merkezi olarak konumlandırmayı arzu ediyoruz. Bütün Düzce bunu arzu ediyor. Bu kazıyı bitirdiğimizde, burayı bir destinasyon merkezi haline getireceğiz.

İSİM BABASI MELEN ÇAYI

Çiğdem Belgin Dikmen ve Ferruh Bozok’un bir araştırmasına göre, kentin özgeçmişinden bir bölüm şöyle: “Günümüzde Konuralp olarak bilinen yerleşimin kuruluşu M.Ö. 3. Yüzyıla tarihlenmektedir. Yerleşim Antik Dönem’de Kalkhedon (Kadıköy), Nikomedia (İzmit), Nikaia (İznik), Prusias (Bursa), Prusa ad Olympum (Uludağ-Bursa), Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi) ve Klaudiupolis (Bolu) gibi kentleri içine alan ve Bithynia olarak adlandırılan bölgede Hypium (Melen Çayı) kenarında kurulmuştur. Plinius’a göre kent, adını Düzce Ovası’nın kuzeyindeki Hypios Dağından, Ptolemaios’a göre ise kentin yanındaki tarıma elverişli Melen Çayı’ndan (Hypios) almaktadır. Historiograf Memnon, coğrafi konum nedeniyle bir dönem Hypios ve Prusias olarak da anılan kentin ilk adının Kieros olduğunu aktarmakta ve Bithynia Kralı I. Prusias tarafından ele geçilmesinden sonra yerleşimin adının Prusias olarak değiştirildiğini ifade etmektedir. Ancak Bithynia bölgesinde Prusia (Bursa) adında bir kent olması nedeniyle yerleşimin Prusias ad Hypium (Hypios veya Hypium Nehri üzerindeki Prusias) olarak anılmaya başladığı bilinmektedir.

‘TAHRİBATI RESTORE EDECEĞİZ’

• Altyapı hazırlıklarınız da var mı?

Bu iş için bir yapılanmaya gittik, Düzce-Beltur diye bir şirketimiz var. Şirketin üç amacı var. Birincisi, Düzce’nin yöresel yemeklerini, lezzetlerini Türkiye’ye tanıtmak, sunmak. Düzce’ye geldiğinizde Düzce yemekleri yemenizi sağlayacak. İkincisi, Düzce’nin kendi içinde ring seferler yapacağız. Düzceliler Düzce’yi tanıyacak. Üçüncüsü, diğer illerden diğer bölgelerden insanların gelip Düzce’yi tanımasını sağlamak. Bu üç amaç için kurduk. Antalya’da Aspendos, Ege’de Efes gibi olacak. İlerde bunu belgesel haline getireceğiz.

• Burası yerleşim alanı gibi olmuş, kazı alanı etrafındaki evler ne olacak?

Onları kamulaştıracağız. Buradaki tahribatı restore edeceğiz. Yıllara yaymak doğru değil. Belediyemizin bütçesiyle festival yapmayacağız, burayı gün ışığına çıkartacağız. Yılda iki ay kazmakla olmaz. Buradaki halkın da sahiplenmesi lazım. Basının desteğini bekliyoruz.

TİYATRO 10 BİN KİŞİLİK

Düzce Müze Müdürü İhsan Aslan, kazı hakkında bilgi verdi. Arkeolog ve alanında yüksek lisans sahibi olan İhsan Bey, daha önce Erzurum ve Artvin’de Müze müdürlüğü yapmış deneyimli bir isim. Düzce’de 3. görev yılını sürdüren Aslan, kazı hakkında bilgi verdi:

“İlk kazma 2013 yılında vurulmuş, 2017’de ise ilk basamaklar bulunmuş. Halen Müzede görevli yedi arkeologdan üçü, bazen dördü kazı alanında. Yakın gelecekte arkeolog sayısının artması için prosedür işliyor.

“Tiyatro 10 bin kişilik ve üç binadan oluşuyor. Ortadaki, sahne binası. Sanatçılar kostümlerini giyiyorlar, buradan bir giriş var sahneye, bir de tam karşısında ikinci giriş var. Sahne binası 8-10 metre daha aşağıda, yukarısı ise seyirci basamakları.

“Biz Müze Müdürlüğü olarak kazıya başladık ama yardımcılarımız var. En büyük bilimsel danışmanlığı, Düzce Üniversitesi Arkeoloji Bölümü yapıyor. Bölüm Başkanı, başdanışman, yardımcıları bir heyet halinde, günlük geliyorlar. ‘Bugün bu kadar kazılacak, şurası kazılacak’ diye yönlendiriyorlar. Bizim arkeologlarımız da kazının başında duruyor.”

‘HEM MOZAİK HEM HEYKEL ZENGİNİ’

“Burada hem mozaik zenginliği var, hem de heykel çok. Mesela Efes’te heykel var, mozaik halı yok bildiğim kadarıyla... Bizde her ikisi de var. Doğal olarak içinden çıkan malzemeler de kazılar devam ettikçe Müze koleksiyonunu zenginleştirecek. Müzede Bolu’dan getirilen ve ‘Prusias ad Hypium’ antik kentinden çıkarılan buluntulardan oluşan bin 789 arkeolojik ve 456 etnografik eser ile 3 bin 837 antik para olmak üzere 6 bin 82 eser bulunuyor.’

‘EN BÜYÜK AMACIMIZ RESTORE ETMEK’

Mevsimsel kazılarda, iki üç aylık ödenek geliyor. Geldi mi, başladı mı, derken ödenek tükeniyor, iki ayda da bir şey olmuyordu zaten. Kazı süresinin uzaması için, Türkiye’nin bazı yerlerinde mevsim şartları çok uygun. Devam etsin, bir an önce çıkarılsın, iş kıymete binsin. Buradaki en büyük amacımız, çıkarmak değil. Çıkardıkça, peşi sıra çıkan malzemelerin, buluntuların, yapıların restorasyonunu da yaparak devam etmek. Çıkarmak marifet değil, onu koruyacak şekilde tanıtmak marifet.