Felaketlere karşı en güçlü silahımız uzayda mı?

Bir deprem anında sarsılan binalar kadar, susan telefonlar da yüreğimizi sıkıştırır. Fırtınaların ortasında kopan kablolar, sadece elektriği değil, umudu da keser. Ne var ki, teknolojinin bir kolu var ki bu kaostan etkilenmez: uzay. Yeryüzündeki sistemler çökerken, gökyüzündeki uydular görev başındadırlar. Onlar, sessiz ama etkili bir biçimde afet anlarında insanlığa yardım eli uzatır. Ve bu yardım, gün geçtikçe daha da kapsamlı hale gelmektedir. Daha önceki yazılarımda da belirttiğim gibi uzay teknolojileri sadece Aya veya Mars’a gitmekten ibaret olmayıp, günlük hayatımızı daha konforlu ve güvenli hale getirmekle de ilgilidir. 2024 yılında İspanya’da yaşanan büyük elektrik kesintisi sırasında yerel altyapılar devre dışı kaldığında, NASA ve NOAA'nın ortak çalışmasıyla yörüngede görev yapan NOAA-20 uydusu, ülkenin ışık haritasındaki ani değişimi anlık olarak kaydetti. Bu, yalnızca bir “görüntü” değil; aynı zamanda kriz yönetimi için altın değerinde bir bilgiydi. Işık kaybı yaşanan bölgeler, ilk yardım ekiplerinin öncelik listesine girdi ve hızlı müdahalenin bel kemiğini oluşturdu. Göründüğü üzere uzaydaki uydular artık sadece hava durumu raporlamıyor; aynı zamanda kritik kararların temelini de oluşturuyorlar ve aynı zamanda gerek savaş gerek felaketler esnasında ulusal ve uluslararası iletişim sağlayıp uzaktan algılama teknolojileriyle doğru yerde doğru müdahalenin yapılmasını da sağlıyorlar.

IOT CİHAZLARI

Bu örnekler, uzay teknolojilerinin kriz anlarında nasıl görünmez kahraman haline geldiğini kanıtlıyor. Yer tabanlı iletişim sistemleri, depremler, seller veya kasırgalar gibi afetlerde kolaylıkla zarar görür. Ancak alçak yörüngede dönen iletişim uyduları, bu kesintilerden etkilenmeden veri iletimine devam eder. Bu özellikleri sayesinde, kriz anlarında arama-kurtarma, afet yönetimi ve sağlık hizmetleri arasında iletişimi ayakta tutarlar. Günümüzde özellikle LEO (Low Earth Orbit) uydularının oluşturduğu uydu kümeleri oldukça büyük önem kazanmış durumda. SpaceX'in Starlink ağı, OneWeb ve Amazon’un Project Kuiper projeleri sayesinde artık dünyanın en ücra köşeleri bile kapsama alanına girmekte. Bu sistemler, afet bölgelerinde geçici internet altyapısı kurmakla kalmıyor; aynı zamanda IoT cihazlarıyla entegre çalışarak sensörlerden veri toplayabiliyor. Sateliot gibi şirketlerin geliştirdiği hibrit çözümler sayesinde, kara ve uydu şebekeleri bir arada çalışarak iletişimi neredeyse tamamen kesintisiz hale getiriyor. IoT cihazlarının uzay interneti ile bağlanması sayesinde hastanelerde ve diğer acil durum müdahale merkezlerinde var olan kaynakların envanteri reel zamanlı olarak görülebilir ve doğru yönlendirme ile en çok ihtiyaç duyan insanlara felaket esnasında gönderilmesi sağlanabilir. Bunun en çarpıcı örneklerinden biri, Myanmar’da yaşanan 7,7 büyüklüğündeki depremde yaşandı. Microsoft’un AI for Good laboratuvarı, Planet Labs’in yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerini yapay zekâ algoritmalarıyla analiz ederek, binalardaki yıkım oranlarını nokta atışıyla belirledi. Bu analizler sayesinde yardım kuruluşları, arama kurtarma çalışmalarını en çok zarar gören bölgelere yönlendirebildi. Benzer şekilde, orman yangınlarında da uyduların rolü giderek büyümekte. Avrupa Uzay Ajansı’nın Sentinel uyduları, yangınların yayılma hızını ve yönünü anlık olarak takip ederek, itfaiye ekiplerine neredeyse gerçek zamanlı veri sunmakta. Bunun yanı sıra, karbon salınımları, hava kirliliği ve uzun vadeli ekolojik etkiler de yine bu sistemlerle analiz edilebiliyor.

Ancak mesele sadece afet anlarıyla sınırlı değil. Uzay teknolojileri, afet risklerini azaltma ve erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesinde de devrim yaratıyor. Jeo-uzamsal analizler ve yüksek çözünürlüklü radar sistemleriyle, heyelan riski taşıyan bölgeler önceden tespit edilebiliyor. Tarımsal kuraklık, su kaynaklarındaki azalma ve deniz seviyesindeki değişimler de düzenli olarak izlenerek, afetlere karşı daha dirençli bir toplum inşa edilmesine katkı sağlanıyor.

ZARARLAR EN AZA İNDİRGENEBİLİR

Geleceğe baktığımızda, uzay tabanlı afet yönetiminde yeni nesil teknolojilerin ön plana çıkacağını görüyoruz. Kuantum iletişim uyduları, veri güvenliğini maksimize ederken; yapay zeka destekli analiz sistemleri, uydulardan gelen verileri anında işleyerek karar alma süreçlerini hızlandıracak. Aynı zamanda insansız hava araçları (İHA) ile entegre çalışan uydu sistemleri sayesinde, felaket bölgelerinde hızlı müdahale senaryoları daha otomatik ve etkin şekilde yürütülebilecek. Bir başka gelişme ise Ay ve Mars projeleriyle dolaylı olarak hayatımıza girecek. Bu projeler için geliştirilen yüksek dayanıklı, kendi kendine organize olabilen iletişim sistemleri, zamanla Dünya’daki afet yönetim altyapısına da entegre edilecek. Örneğin, NASA’nın Artemis programı kapsamında geliştirilen “derin uzay interneti” altyapısı, kesintisiz ve gecikmesiz veri iletimi için yeni bir çağın kapısını aralıyor. Tüm bu gelişmeler ışığında şu gerçeği kabul etmeliyiz: Uzay teknolojileri artık yalnızca bilim insanlarının ilgi alanı değil. Onlar, afetlerle mücadelede en etkili araçlardan biri haline gelmiş vaziyette. Bu teknolojilere yatırım yapmak, yalnızca inovasyon ve prestij değil, aynı zamanda hayat kurtarma potansiyeli anlamına geliyor. Yer sarsıldığında, seller geldiğinde, fırtınalar koptuğunda ve yeryüzü sustuğunda, uzay konuşuyor. Ve bu sesi duymak, onu geliştirmek, korumak artık hepimizin görevi. Dolayısıyla ülkemizin de hızla uzay sistemlerini afetlere müdahale konusunda kullanmak için planlar oluşturması ve gereken altyapıyı eksiksiz şekilde tamamlaması lazım. Böylece Allah korusun bir deprem veya sel felaketinden en azından daha hızlı ve nokta atışlı müdahalelerle hayati zararlar en aza indirgenebilir.