İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (2021)- 2

AKIŞKANLIKTA TUHAF BİR YAPIŞKANLIK

Akışkanlığı (işletmenin işletme sermayesi yeterliliği), hem brüt (dönen varlıkların tutarı, bileşimi, erimleri) hem de net anlamda (dönen varlıklar ile kısa erimli yükümlülüklerin tutar, bileşim ve erim boyutlarındaki ilişkilerinin) enuygunlaştırılması olarak açıklayabiliriz. Şirketlerin kârlılık vektörleriyle akışkanlık vektörleri olağan koşullarda ters çalışırlar yani birisi düşerken diğeri yükselir. Her ikisi de düşüyorsa durum mafiş demektir.
Raporda akışkanlık oranlarından cari oran (dönen varlıklar / kısa vadeli borçlar oranı) yayınlanmış. Bu orana bakalım. 2018 yılında yaklaşık 1,47 olan bu katsayı 2021’de yüzde 1,48 olmuş. Bu oranın başparmak (yaklaşık) kuralıyla 2’nin altına, hadi 1,5’in altına düşmemesi istenen durumdur. Bir oran daha yayınlanmış: Duran varlıkların Toplam Aktiflere oranı. Bu oran da yüzde 33,1’e dek gerilemiş. Duran varlık yatırımları yüzde 51,1 artmış, bunda yeniden değerlemenin etkisi büyük olmakla birlikte uzun vadeli yatırım destek kredilerinin etkisi de olmuş. Yeni kapasite yatırımları da olmuş. KKO (Kapasite Kullanım Oranı) ise 2018’deki düzeyinin altında, yüzde 75-80 aralığında seyretmiş! Artan dış talebe karşın! Akışkanlığı çok göstergeli olarak ölçen Nakit Çevirme Süresi (NÇS) de (NÇS = ticari alacaklar ortalama tahsil süresi + stok süresi – ticari borçlar ortalama ödeme süresi) 86 güne yükselmiş. Kaderin cilvesi işte!

VERİMLİLİK VE KATMA DEĞER

Şirketlerin katma değer finansal tablosu hazırlamamaları eksiği devam ediyor hâlâ! Sosyal paydaşlar yaklaşımını sosyal sorumluluk projeleri sanıyor kimileri!
İSO BBSK raporunda etkinlik ve verimlilik bölümüne bakalım. Bölümün adı da değişmeli! Verimlilik girdi etkinliğini (ya da etkenliğini) ve çıktı etkililiğini kapsayan üst kavramdır. Verimliliğin tanımı da çıktı/girdi biçimindedir.
Şirketlerin en genel verimlilik göstergesi olan varlık devir hızı (hasılat / toplam varlıklar) göstergesi 2018’de 1,12 iken 2021’de ancak 1,09 oluvermiş! Şirket ya da İSO, iç satışların enflasyonla ve dış satışların kur artışlarıyla gelen şişikliği keşke düzeltseydi! Gerçek verimliliği o zaman görürdük. Zaten işletme sermayesi (devir hızı) verimliliği de yatay seyretmiş. Ayrıca Alacak Devir Süresi ve Stok Devir Süresi de uzadığı için Nakit Çevirme Süresi de 86 güne yükselmiş! Özkaynak(devir hızı) verimliliği yükselmiş hem de işletme sermayesi verimliliği de artmış gözüküyor ama şu şişiklik meselesi önemli!
BBSK’nun 2021 yılında toplam hasılatı (net satışlar) 2.312.973.466.445 TL. iken yarattıkları üretici fiyatlarıyla brüt katma değer hemi de yüzde 46,6 artışla 507.290.414.193 TL’cik olmuş! Kısaca cironun sadece yüzde 21,93’ü yani dörtte biri bile olmayan brüt katma değer! Çalış çalış hep bir karış, haybeye, yani elaleme! İş gücü verimliliği yani “Kişi Başına Üretimden Net Satış” yüzde 64,6 artışla ortalama 2.705.400 TL.olmuş iken,“Kişi Başına Yaratılan Ortalama Brüt Katma Değer ise 670.111 TL’cik.Gerçi satışlarda da dış satımın yüzde 36,8’i 109 yabancı sermayeli şirkete ait! Beşte bir, üçte birden fazlayı kapıyor! S. Johnson’un “Peynirimi Kim Kaptı” kitabını okumalı! Brüt katma değer şampiyonu ismini saklamış, ikinci JTI Tütün, üçüncü de İSDEMİR! Türkü nasıldı: “Sigaramın Dumanına Sarsam Seni… Gitme gitme gittiğin yollardan dönülmez geri…”
Finansal kapitalizm çağında net katma değerin sınıfsal dağılımına bakılmalı: “ Ödenen Faizler / Net Katma Değer Oranı” yüzde 25,3’ten 28,1’e çıkmış iken “Milli Gelir Anlamında Kâr / Net Katma Değer oranı” yüzde 30,3’ten 39,7’ye çıkmış! Sermaye 2021’de toplam yüzde 67,8’ini almış yani. “Ödenen maaş ve ücretler / Net Katma DeğerOranı” da yüzde 32,2’cik olmuş, hem de yüzde 44,5’ten düşerek! Bu oran zaten 500’ün 492’si olan özel kesim kuruluşlarında daha da düşük: yüzde 30,8’cik! Oysa işgücü verimliliğinde artış yüzde 64,6 olmuştu değil mi? Eh, hak verilir, hakkıyla da alınır!
NOT: Yazının devamı haftaya.