Kimyasal Gübre Varlığı

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü dünyadaki tarımsal kaynaklar ve faaliyetlerle beslenme ve gıda konusunu yakından izleyen ve yönlendiren örgüttür. Bu yazıda FAO'nun kimyasal gübreler konusundaki orta erimli tahminleri kapsayan 2019 tarihli raporundan yararlanılmıştır (Bkz 1).

KAPSAM

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) azotlu, fosforlu ve potasyumlu gübrelerin orta erimli arz ve talep beklentilerini gözden geçirerek dünya genelinde ve bölgesel kestirimlerde bulunmak üzere, düzenli olarak Gübre Tahmini Uzmanlar Grubu toplantılarına ev sahipliği yapar. En son toplantı 2017-2022 dönemi için tahminler yapmak amacıyla, 10-12 Eylül 2018 tarihinde İtalya-Roma'da yapılmıştır.

Anılan Gübre Tahmini Uzmanlar Grubu, Hindistan Gübre Örgütü (FAI), Uluslararası Gübre Örgütü (IFA), Uluslararası Gübre Geliştirme Merkezi (IFDC), Gübre Enstitüsü (TFI) ve FAO temsilcilerinden oluşmuştur.

Gübre Tahmini Uzmanlar Grubu temsilcilerinin yaptıkları katkılara teşekkür ederiz. 

TEKNİK NOTLAR

Bu raporda gübrelere ilişkin veriler başlıca üç bitki besini olan: azot (N), fosfor (P) ve potasyuma (K) göre verilmiştir. Bu üç besine ait veriler aşağıdaki şekilde saf madde olarak verilmiştir:

Azot ve amonyak: N (Azot) olarak

Fosfor ve fosforik asit: P2O5 (fosfor pentaoksit) olarak

Potasyum veya potas: K2O (potasyum oksit) olarak verilmiştir.

Gübre arz ve talebi takvim yılına göre hesaplanmıştır.

Kullanılan deyimlerin tanımları

Kapasite: Kurulu kapasite olup, ulaşılabilecek en yüksek üretim miktarını gösterir.

Arz: Arz ise kurulu kapasitenin, ele alınan dönemdeki tahmini kullanım oranı ile çarpılması suretiyle hesaplanmıştır. Yeni fabrikalar için ilk üç yılda artan işletme kapasite oranları öngörülmüştür. Kurulu kapasite, işletme kapasitesi ve talep yıldan yıla değişebilir. Fosforlu gübre söz konusu olduğunda arz, bu raporda fosforik asitle (H3PO4) ile sınırlanmıştır.  

Talep: Gübre olarak ve diğer amaçlarla kullanım şeklinde ikiye ayrılmıştır. 

Gübre olarak kullanım talebi, herhangi bir zaman dilimindeki gübre olarak kullanımdır. Fosfor söz konusu olduğunda gübre talebi fosforik aside dayanan talep ve fosforik asit olmayan fosforlu gübre talebi olarak alt bölümlere ayrılmıştır. Fosforik asitli olan yan gübreler mono süperfosfat, kaya fosfatı vs gibi gübreleri kapsar.

Diğer amaçlarla kullanım talebi gübre amacı dışındaki sarfiyatı, kayıpları ve başka şekilde belirtilmemiş talebi ifade eder. Bu raporda gübre dışındaki tüm talep şekillerini ve endüsriyel süreçlerde yan ürün olarak elde edilerek gübre olarak kullanılan besin maddelerinin (N, P veya K) kapsar.

Potansiyel denge: Arz ile toplam talep (gübre şeklinde talep + diğer kullanım talebi) arasındaki farktır. Bölgesel denge bölgede gübre besin maddelerine olan talep ve arzdaki potansiyel değişimlerin orta erimdeki göstergesidir.

Tablo 1'de  Dünya'da bitki besin maddeleri üretim kapasitesi verilmiş bulunmaktadır.

 Arz miktarı ise Tablo 2'de verilmiştir.

GÜBRE OLARAK KULLANIM TALEBİ

Azot, fosfor ve potasın 2022 yılına kadar gübre olarak kullanım talebi Tablo 3'te verilmiştir.

Bitki besin maddelerinin gübreden başka amaçlarla kullanılması beklenen miktarları Tablo 4'de yer almaktadır.

BESİN MADDELERİNİN DENGESİ

Ham madde sınırlamaları, lojistik sorunlar, teknik nedenlerle program dışı kapanmalar, doğal afetler (örneğin deprem, madenleri su basması gibi) öngörülemeyen etmenler denge hesabında göz önüne alınmamıştır. Talep tahminleri; (ekilen arazi, kullanılan gübre dozu gibi) tarımsal uygulamalara, piyasa geri bildirimlerine, sanayi birliklerinin tahminlerine, gelişme modellerine, ekonometrik modellere ve uzmanların görüşlerine dayanmaktadır.

2022 yılına kadar dünyada azot, fosfor ve potas dengeleri Tablo 5'te verilmiştir.

Dünyadaki duruma bakıldığında makro besin elementleri olarak bilinen azot, fofor ve potasyum arzının talebi karşıladığı görülmektedir. Ancak bu aldatıcı bir durumdur. Bazı yerlerde gereğinden fazla gübre kullanılırken bazı yerlerde ihtiyaç duyulan gübrenin sağlanamadığı durumlar olabilir.

Bir sonraki yazıda anakara, bölge ve ülke kümelerine göre kimyasal gübre kullanımı ele alınacaktır.

1. FAO. 2019. World fertilizer trends and outlook to 2022. Rome.