Kültürel miras açısından bir gönüllülük örneği: Antandros Derneği

Geçen hafta sonu Altınoluk’ta (Balıkesir-Edremit) Antandros Antik Festivali’ni izledim. Oldukça mütevazı ama bir ilk için oldukça başarılı bir festival oldu. Festival üzerinden Antandros’a kısa bir bakış atalım. Meraklısı derneğin web sitesinden ayrıntılı inceleyebilir.

ANTANDROS’UN KÜLTÜREL MİRAS AÇISINDAN ÖNEMİ

Edremit’in Altınoluk Mahallesi’nin 2,5 km. doğusunda, İda Dağı’nın güney eteğinde yer alan antik kent Antandros kentinin kuruluşu M.Ö. 2 bine dek geriye gitmektedir. Kent antik kaynaklara göre çok farklı kökenlere dayandırılır. Herodot buranın bir Pelasg yerleşimi, Alkaios bir Leleg yerleşimi, Thukydides bir Aiol yerleşimi, Skepsisli Demetrios da bir Kilikia kuruluşu olduğunu yazmıştır. 1842 yılında H. Kiepert’in yer belirlemesiyle başlayan kazı ve değerlendirme çalışmaları 2000’den bu yana Ege Üniversitesi’nden Prof.Dr. Gürcan Polat-Prof.Dr. Yasemin Polat yönetiminde süregelmektedir. Antandros’a sahip olma serüveni Hedonisliler, Kimmerler, Lidyalılar, Persliler, Pergamon Krallığı derken Roma İmparatorluğu ile devam etmiştir.

Antandros’taki çalışmaların süregeldiği bir ana unsur Yamaç Ev olarak bilinen Roma villasıdır. Villada yok yok: 180 derece deniz manzaralı odalar, 33 metre uzunluğunda portikosu, alttan ısıtmalı hamamı, kanalizasyon sistemi ve de çok iyi durumdaki duvar resimleri ve mozaikler! Bu villanın çarkıfelek denilen bir mozaiği var ki, sormayın gitsin!

Antandros’un bir başka özelliği ise Hellenistik dönemin tüm ölü gömme geleneklerinin görülebileceği bir nekropolise sahip olması ve bunun Batı Anadolu’daki antik dönem mezarlıkları arasındaki tek örnek olmasıdır.

Antandros’un önemli bir mitolojik öyküsü mevcut: İlk güzellik yarışması ve seçimi Zeus’un adına Troya prensi Paris’in hakemliğinde gerçekleştiği belirtilen bu yarışma Antandros’un hemen üzerindeki Alexandria dağında gerçekleşmiştir. Athena, Hera ve Aphrodite adlı üç tanrıça arasında geçen yarışmayı Paris’e dünyanın en güzel kadınının aşkını teklif eden Aphrodite (Venüs) kazanmıştır. Anlatılan o ki, Hera Paris’e onu Avrupa ve Asya’nın kralı yapmayı, Athena ise Paris’e savaşta kullanabileceği bilgeliği ve yetenekleri vadetmiş. Ne iktidar, ne bilgelik ille de aşk! Paris bu yarışmadan sonra Sparta kralı Menelaos’un karısı Helen ile tanışıp, aşka düşüp onunla Troya’ya kaçarlar. Sonrası malum; Menalaos’un açtığı 10 yıl süren savaşın ardından Troia düşer ve Paris kentin mahvolmasına neden olur. Aslında Troia kralı Priamos’un oğlu olan Paris’in ülkesinin başına felaket getireceği kehaneti taa doğumunda yapılmış ve ölmesi için İda Dağı’na bırakıldıysa da yaşamayı başarmıştır. İşin mizansen kısmı olan aşk hikayesi bir yana, Troya kazılarının yöneticilerinden Prof. Dr. Rüstem Aslan’a göre, Troya savaşı Herodot tarafından ilk Doğu-Batı Savaşı olarak yorumlanmıştır.

Ekonomi sayfasındaki köşe yazısında ekonomi-iktidar ilişkisi bağlamında Antandros’un sikkelerine bakmadan olmaz: Bronz sikkeler üzerindeki Apollon başı Apollon tapınımına işaret ederken; gümüş sikkelerde başına rastlanan Artemis’in (Apollon’un ikiz kardeşi) Antandros’un baş tanrısı olduğu belirtilmektedir.

Antandros’a ilişkin bir başka mitolojik öykü daha var: Aenea söylencesi. Söylenceye göre Troya savaşını yitiren Troyalıların dört bir yana dağılma serüveninde Tanrıça Afrodit’in oğlu Aenea halkıyla birlikte İtalya’ya gider ve Roma devletini kurar. İşte bu söylenceye dayalı olarak, Antandros Kazı Derneği bir Aeneas rotası projesi bile oluşturmuştur: Kazdağı (İda) keresteleriyle üretilecek İDA gemisi rota üzerindeki dost ülkelerin 21 limanına uğrayıp kardeşlik, barış ve sevgi mesajlarını ileterek Roma’ya ulaşması!

Dünyaca ünlü mitoslara ev sahipliği yapan bu yerin ülkemiz turizm ekonomisinde yer alması gereken bir kültürel miras ören yeri olması gerekir. İşte bunun için kurulmuş bir gönüllüler öbeği ve derneği mevcut: Altınoluk Tarihi Antandros Şehrini Kurtarma, Koruma ve Yaşatma Derneği ya da kısaca Antandros Derneği.

ANTANDROS FESTİVALİ

Andığımız derneğin işbirliği yaptığı kimi tüzel ve kimi gerçek kişi gönüllülerin de desteğiyle düzenlediği ‘Antandros Antik Fest’ 16-18 Mayıs 2025 arasında Altınoluk’ta yapıldı. Festival bir açılış söyleşisi ile başladı: ‘Arkeoloji, Kültürel Miras ve Turizm’. Prof.Dr. Gürcan Polat’ın yönettiği bu oturuma katılan T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdür Yrd. Bülent Gönültaş Antandros’un resmen ören yeri ilan edilmesi için çalışmaların süreceğini söylemesi belki de katılımcıların beklediği en önemli şey oldu! Oturumun diğer konuşmacıları da Adramytteion Araştırmaları Başkanı Dr. Murat Özgen ve gazetemiz kültür sayfasına sık sık konuk olan Arkeolog Nezih Başgelen idi. İlgililere Başgelen’in Arkeoloji ve Sanat Yayınlarını ve özellikle bu yayınevinden çıkan kitapların içinde Prof.Dr. Mehmet Özdoğan’ın kitaplarını salık veriyorum, özellikle de ‘ Arkeolojinin Politikası ve Politik Bir Araç Olarak Arkeoloji’ adlı kitabını. Ardından festival korteji, Ahmet Anılan Yıldızlar Halk Oyunları ekibinin halk dansları gösterileri, Atölye Dostlar Antandros Sanat Grubu’nun resim ve Sn. Firdevs Sayılan’ın fotoğraf sergilerinin açılışı ve K. Karaduman ve Ö. Agansoy tarafından bir resital yapıldı.

İkinci gün ise izlence Esra ile Herkes İçin Hikayeler ile başladı. Daha sonra Antandros Derneği Mandolin Grubu’nun konserini izledik (Özen Çığ, Saadet Gündoğan, Gülsün Köker, Ümit Gürçekiç, Saadet Kayserilioğlu). Ardından müthiş bir söyleşi dinledik: Antik Yemek Kültürü. Prof.Dr. Yasemin Polat’ın moderatörlüğünü yaptığı bu söyleşinin konuşmacıları Uludağ Üniversitesi Öğr. Gör. Dr. Elif Burcu Özkan ve Araştırmacı Nurdan Çakır Tezgin idi. Söyleşinin ardından içtiğimiz antik lezzet defneli Libum ve Posca şerbetinin tadına doyum olmadı. Her iki konuşmacının kitapları da mevcut (Özkan: Apicius Aşçılık Sanatı - Çeviri; Tezgin: Antandros’tan Günümüze Antik Zaman Sofraları), dolayısıyla bir kitap imza töreni de oldu. Sonra da Antandros Derneği Drama Grubu ‘Paris’in Seçimi’ adlı dramayı canlandırdılar. Tam bu trajik öyküyle kafamız esrikleşmişken özgün bir tarz geliştirmiş Grup Kehribar’ın konseri bizi kendimize getirdi. Zeytin Dalı adlı parçasındaki şu dizeye bayıldım: ‘…Toprak suya hasret / Güneşli güzel günlere….’.

İzlencede başkaca neler neler yoktu ki: Yelken ve Sörf yarışması, Güre Kazdağı Müzesi konuşmaları, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Onkadın Orkestrası Konseri, İda Madra Jeopark söyleşisi, Aeneas söyleşisi, Mitolojiden Kuvayı Milliyeye Edremit’in Kültürel Kaynak Değerleri, Edremit Belediyesi Gençlik Konseri, yöresel el ürünleri ve el sanatları sergileri vd…

NOT: M. Kemal Atatürk’ün arkeolojiye olan ilgisi yaygınca bilinir. Ama biz yine de bu konuda iki kitap önerelim. Örneğin, Töre Sivrioğlu: Atatürk ve Arkeoloji, Kafka kitap, 2024; Fecri Polat-Mübarek İpek: Atatürk ve Arkeoloji, Heyamola Yayınları, 2024.

Şekil 1: Antandros sikkesi (ön yüzünde Artemis arka yüzünde dağ keçisi)