Organize Sanayi Bölgeleri: Kalkınmanın Yapı Taşları

Sanayileşme, bir ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınmasının temel dinamiğidir. Ancak bu süreç, plansız geliştiğinde çevresel tahribattan dengesiz büyümeye kadar pek çok sorunu beraberinde getirir. İşte tam da bu noktada, dünyada 19. yüzyıldan bu yana varlığını sürdüren Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) devreye giriyor. Türkiye’nin sanayi hamlesinin bel kemiği olan OSB’ler, yalnızca üretim alanları değil, aynı zamanda sosyal ve ekonomik dönüşümün de merkezleri.

DÜNYADAN TÜRKİYE’YE OSB’NİN TARİHSEL YOLCULUĞU

OSB kavramının ilk izleri, 1800’lerin sonunda İngiltere’deki Trafford Park ve ABD’deki sanayi bölgelerine dayanıyor. Bu alanlar, sanayinin getirdiği kaosu düzene sokmak, çevre kirliliğini önlemek ve işsizlikle mücadele etmek amacıyla kurgulanmıştı. Öyle ki, İngiltere’de 1936’da çıkarılan yasayla OSB’ler, kalkınmanın bir aracı haline geldi. Türkiye ise bu modelle 1960’lı yıllarda tanıştı. Planlı kalkınma döneminin bir ürünü olarak Bursa’da kurulan ilk OSB, ardından Ankara, Konya ve Manisa gibi illerdeki öncü projelerle yaygınlaştı. Bugün geldiğimiz noktada, 81 ilde 404 OSB ve bu bölgelerde faaliyet gösteren 60 bin işletme ile 2,5 milyon kişiye istihdam sağlanıyor. Bu rakamlar, OSB’lerin Türkiye’nin ekonomik dokusundaki yerini net bir şekilde ortaya koyuyor.

SADECE FABRİKALAR DEĞİL, YAŞAYAN BİR EKOSİSTEM

OSB denildiğinde akla yalnızca fabrikalar gelmemeli. Zira bu bölgeler, alt yapıdan üst yapıya, okuldan hastaneye, bankadan itfaiyeye kadar tüm sosyal donatıları barındıran kentleşmiş alanlar. Amaç, sanayicinin üretim odaklı ihtiyaçlarını tek çatı altında çözmek ve düzensiz kentleşmenin önüne geçmek. Üstelik aynı sektörde faaliyet gösteren firmaların bir araya gelmesi, “kümeleme etkisi” yaratıyor. Harvardlı ekonomist Michael Porter’ın da vurguladığı gibi, bu coğrafi yoğunlaşma, rekabeti artırırken inovasyonu ve verimliliği tetikliyor. Birbirini besleyen işletmeler, ortak Ar-Ge projeleriyle teknolojiyi ileri taşıyor, yerel sermaye birikimini bölgede tutuyor.

KAMU-ÖZEL İŞ BİRLİĞİ VE OSB’LERİN GELECEĞİ

Türkiye’de OSB’ler, 2000’li yıllarda yasal kimliğe kavuştu. 4562 sayılı kanun ve OSBÜK (Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu) ile bölgeler hem özerk hem de devlet politikalarıyla uyumlu hale geldi. Başlangıçta kamu destekli kurulan OSB’ler, artık kamu-özel ortaklıklarıyla hayat buluyor. Bu model, sürdürülebilirliği sağlarken, özel sektörün dinamizmini de kalkınma hamlesine dahil ediyor. Öte yandan, Çin’den Birleşik Arap Emirlikleri’ne kadar pek çok ülke, OSB’leri teknoloji üsleri olarak konumlandırıyor. Türkiye’nin de yapay zekâ, yeşil enerji ve dijital dönüşüm odaklı yeni nesil OSB’ler ile bu yönelime ayak uydurması gerekiyor.

OSB’LER YARININ TÜRKİYE’SİNİ İNŞA EDİYOR

OSB’ler, sanayileşmenin olduğu kadar, bölgesel kalkınmanın ve sosyal adaletin de anahtarı. Doğu ile Batı arasındaki gelir uçurumunu kapatmak, kırsalda göçü durdurmak ve istihdam yaratmak için bu bölgeler stratejik önem taşıyor. Ancak gelecekte daha da güçlenmek için OSB’lerin; çevreci üretim tekniklerini benimsemesi, dijital altyapıya yatırım yapması ve küresel tedarik zincirlerine entegre olması şart. Unutmayalım: Bugünün OSB’leri, yarının akıllı şehirlerinin temelini atıyor.

ÇİN, RUSYA, İRAN VE AZERBAYCAN İLE OSB’LER ÜZERİNDEN YENİ KÖPRÜLER

Türkiye’nin OSB deneyimi, yalnızca yerel kalkınma için değil, uluslararası işbirlikleri açısından da büyük bir potansiyel barındırıyor. Özellikle Çin, Rusya, İran ve Azerbaycan gibi ülkelerle OSB’ler özelinde geliştirilebilecek ortak projeler hem bölgesel tedarik zincirlerini güçlendirebilir hem de Türkiye’yi Avrasya’nın üretim üssü haline getirebilir.

ÇİN İLE TEKNOLOJİ VE YEŞİL DÖNÜŞÜM İŞ BİRLİKLERİ

Çin, dünyanın en büyük OSB ağına sahip ülke konumunda. Özellikle Shenzhen ve Şanghay’daki ileri teknoloji bölgeleri, dijital altyapı ve yenilenebilir enerji alanında küresel bir model. Türkiye, Çin’in “Tek Kuşak Tek Yol” projesi kapsamında, OSB’lerde ortak teknoloji parkları kurarak yapay zekâ, robotik ve yeşil enerji yatırımlarını artırabilir. Örneğin, Konya veya Eskişehir gibi sanayi merkezlerinde Çinli firmalarla akıllı üretim hatları oluşturmak, Türk sanayisinin rekabet gücünü artırabilir. Ayrıca, Çin’in elektrikli araç ve batarya teknolojilerindeki deneyimi, Türkiye’nin otomotiv OSB’lerine entegre edilebilir.

RUSYA İLE ENERJİ VE LOJİSTİK ENTEGRASYONU

Rusya’nın enerji kaynakları ve ham madde zenginliği, OSB’ler üzerinden Türkiye ile sinerji yaratabilir. Özellikle Karadeniz’deki Samsun OSB veya Kars’taki sanayi bölgeleri, Rusya’dan gelecek doğalgaz ve çelik gibi kaynakların işlendiği birer üretim merkezine dönüşebilir. Ayrıca, Türkiye’nin lojistik koridorlarını kullanarak Rusya’nın Orta Doğu ve Afrika pazarlarına açılması mümkün. İki ülke arasında “sınır ötesi OSB” modelleri geliştirilerek, gümrük vergileri ve ticaret engelleri minimize edilebilir.

İRAN İLE SANAYİ VE TİCARET KORİDORLARI

İran’ın genç nüfusu ve ucuz iş gücü, Türkiye’nin tekstil, otomotiv ve gıda OSB’leri için tamamlayıcı bir rol üstlenebilir. Van veya Ağrı gibi sınır illerinde kurulacak ortak OSB’ler, iki ülkenin karşılıklı yatırımlarını artırabilir. Özellikle İran’ın Tebriz ve Türkiye’nin Doğu Anadolu OSB’leri arasında bir “sanayi koridoru” oluşturulması hem transit ticareti canlandırır hem de İran’ın Batı’ya açılan kapısı olan Türkiye’yi stratejik bir partner haline getirir. Ayrıca, İran’ın petrol ve petrokimya ürünlerinin Türk OSB’lerinde işlenerek Avrupa’ya ihracı, katma değerli bir işbirliği sağlayabilir.

AZERBAYCAN İLE ENERJİ VE TEKNOLOJİ TRANSFERİ

Azerbaycan, Türkiye’nin en yakın müttefiklerinden biri. İki ülke arasında hayata geçirilen Zengezur Koridoru ve Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu, OSB’lerin lojistik kapasitesini artırmak için kullanılabilir. Örneğin, Nahçıvan’da kurulacak bir ortak OSB, hem Azerbaycan’ın enerji kaynaklarını işleyebilir hem de Türk firmalarının Hazar Havzası’na erişimini kolaylaştırabilir. Ayrıca, Azerbaycan’ın SOCAR’ı ile Türkiye’nin Petkim OSB’si arasındaki entegrasyon derinleştirilerek, kimya ve enerji sektörlerinde küresel bir marka yaratılabilir. Son olarak, iki ülkenin yapay zekâ ve dijital tarım gibi alanlarda ortak Ar-Ge merkezleri kurması, tarım OSB’lerinde verimliliği patlatabilir.

YÖN VE EYLEM

OSB’ler ile Avrasya’da yeni bir ekonomi diplomasisi fırsatını tespit ediyoruz.

Çin’den İran’a, Rusya’dan Azerbaycan’a uzanan bu işbirliği senaryoları, OSB’leri Türkiye’nin ekonomik diplomasisinin bir aracı haline getirebilir. Bu ülkelerle geliştirilecek ortak OSB projeleri, sadece ticari kazanç değil, aynı zamanda bölgesel istikrar ve teknoloji transferi sağlayacaktır. Türkiye, coğrafi konumunu ve OSB tecrübesini kullanarak, Avrasya’nın üretim ve yenilik merkezi olma yolunda kritik bir adım atabilir. Ancak bunun için kamu-özel sektör işbirliğinin yanı sıra, uluslararası anlaşmalarda esnek ve yenilikçi bir yaklaşım benimsenmesi şart. Unutulmamalıdır ki, OSB’ler artık sınırları aşan bir kalkınma vizyonunun parçasıdır.