Osmanlı dönemi Afrika'da Kurban Bayramları

Osmanlı İmparatorluğu'nun Afrika'daki egemenliği, sadece siyasi değil, aynı zamanda dini ve kültürel bir etkileşim sürecini de beraberinde getirmiştir. Kurban Bayramı, bu etkileşimin en belirgin tezahürlerinden biri olarak, farklı coğrafyalarda benzer dini ritüellerin yerel geleneklerle harmanlanmasına olanak tanımıştır.

Bu minvalde on dokuzuncu yüzyılda Mısır, Osmanlı'ya bağlı olmakla birlikte geniş bir özerkliğe sahipti. Bayram sabahları, özellikle Kahire'deki El-Ezher ve Kale Camii gibi büyük camilerde cemaatle namaz kılınır, hidiv veya vali bu namazlara katılırdı. Kurban kesimleri genellikle evlerin avlularında veya pazar yerlerinde yapılırdı. Varlıklı aileler, kırsal bölgelerden satın aldıkları koyun, keçi veya sığırları kurban eder, etler aile bireyleri, komşular ve yoksullar arasında dağıtılırdı. Bu dağıtım süreci çoğunlukla vakıflar veya cami yardım kurumları tarafından organize edilirdi. Osmanlı arşiv belgelerinde, Mısır'daki vakıfların bayram dönemlerinde yoksullara et dağıttığına dair kayıtlar bulunmaktadır.

LİBYA’DAKİ BAYRAMLAR

Benzer şekilde Libya ve havalisi, 1911'e kadar Osmanlı idaresinde kalmış ve bu süreçte Sünni İslam'ın Hanefi mezhebi yaygınlaşmıştır. Trablus ve Bingazi gibi şehirlerde bayram namazları büyük camilerde kılınırken, kırsal bölgelerde Senusiyye gibi tarikatlar bayram kutlamalarının düzenlenmesinde önemli rol oynamıştır. Çöl ve kabile bölgelerinde kurban kesimi, tüm aşiretin katıldığı kolektif bir etkinlik olarak gerçekleştirilmiş, etler güneşte kurutularak veya tuzlanarak saklanmıştır.

Yine mesela Habeş Eyaleti, Kızıldeniz kıyısındaki liman şehirleri ve Mekke'ye giden hac yolu üzerindeki iç kesim topluluklarını kapsıyordu. Suakin gibi liman şehirlerinde, Kurban Bayramı genellikle hac yolcularının hareketiyle aynı zamana denk geldiğinden manevi önemi daha fazlaydı. Bayram namazları şehir dışındaki açık alanlarda kılınır, imamlar ve tasavvuf şeyhleri hutbeleri Arapça veya yerel dillerde okurdu. Osmanlı arşiv belgelerinde, Suakin'deki vakıfların bayram dönemlerinde yoksullara et dağıttığına dair kayıtlar bulunmaktadır.

MEHMET REŞAD’IN MAKALESİ

1923 yılında Sebilü'r-Reşad yazarlarından Mehmet Reşad Addis Ababa'da Kurban Bayramı üzerine güzel bir makale kaleme almış ve yazısına Büyük Taarruz zaferiyle başlamıştı.

“...Bu gün zaferlerimizin ilk Kurban Bayramı’na ait olan bir makaleyi muhterem Sebîlü’r-Reşâd ceride-i İslamiyesine takdim etmeye karar verdim. Habeşistan Müslümanlarının Türklere çok fazla sevgileri vardır. Zaferlerimiz, diğer İslam ülkelerinde icra eylediği tesirler gibi burada da büyük etki yapmıştır. Bundan başka denilebilir ki Hristiyan olan Habeş toplulukları bile Türkleri hakikaten tanımaya çalışıyor ve eskiden mağlup oldukları propagandalar ile şimdi yetinmedikleri anlaşılıyor. Bura Müslümanlarınca, bizler İslamiyet’in hakiki hâmileri bulunduğumuz anlaşılıp devletimizi milletimizi hakiki bir muhabbetle sevmeye başladılar. Kurban Bayramı’ndan bir iki hafta evvel şehrin dışından gelen kurbanlıklar her tarafta satılmaya başlandı. Burada koyunlar oldukça ucuzdur. Semiz bir koçu, beş altı riyale yani üç-üç buçuk evrak-ı nakdiyeye alabilirsiniz.

Arefe günü müteveffa Necaşi Menelik hazretlerinin Müslümanlara her sene Ramazan ve Kurban Bayramlarında top patlatmak için vermiş olduğu ruhsat gereğince ikindi vakti yedi pare top şehir içinde patlatıldı. Ve bu patlatılan toplar salı gününün mezkûr mübarek gün olduğunu gösterdi. Addis Ababa’da Müslümanların himmetiyle yapılmış ufak bir camiden başka bir camii yoktur. Binaenaleyh Müteveffa Menelik hazretleri Addis Ababa’dan bir saat kadar uzak Gulleli denilen bölgedeki büyük bir meydanı Müslümanlara bayram namazları eda edilmek için daha önce bahşetmişti. Meydana geldiğimizde bir kısım kafile oraya varmıştı. Bunlar seyyidler, şerifler ve Habeşli topluluklar idi. Daha sonra Addis Ababa kadısı muhterem Ahmet Feyzi Efendi bir kafile ile meydana ulaştı. Şimdi konsolosluğumuz çalışanlarıyla beraber gelecek olanlar beklenilmekte idi. Addis Ababa’da yaşayan muhterem Zekeriya Efendi evinin önündeki balkonu o aziz bayraklarımız ile şayân-ı dikkat bir surette bayramı kutlamak için donatmıştı. İşte Addis Ababa içinde tahminen yirmi bin kişiden fazla Müslüman bir topluluğu olduğuna Cenab-ı Hakk’a şükürler eyledik” şeklinde kayda değer bilgiler vermişti.