Şaşırtıcı bir uyum

İklim Bilim Uzmanı Prof. Dr. Doğan Yaşar, 21 Mart 2025 tarihinde “Dünya Su Günü” dolayısıyla yapılan etkinlikte “Su ve Tarım” konulu bir bildiri sunmuştur. Sunuda çarpıcı bilgiler içeren grafikler vardır. Bunlardan birinde aynı zaman diliminde dünya yüzey sıcaklığı anomalileri ile günlük ortalama yağışlar karşılaştırılmaktadır. Her ikisi de yükseliş trendinde olup yıllık değişimlerde de büyük bir paralellik vardır.

Soğuma dönemlerinde yağışlar azalmakta, sıcaklığın arttığı zamanlarda yağışlar da artmaktadır. Diğer bir grafikte 1975-2005 döneminde İzmir’de ortalama kış sıcaklıkları ile yıllık yağış toplamı arasındaki göze çarpan paralellik hayret vericidir.

Başka bir görselde 1983-2003 döneminde ağaç başına zeytin verimi gösterilmiştir. 1983-93 arası kurak dönem, 1994-2003 arası yağışlı dönem olarak nitelenmiştir. Hesaplama yapılan zaman diliminin tümü için hesaplanan ağaç başına zeytin verimi 11,28 kilogramdır. Kurak dönem ortalaması 8,52 kg iken yağışlı dönem ortalaması 13,72 kg olarak hesaplanmıştır.

Zeytin periyodisite gösteren bir bitkidir. Yıldan yıla, halk arasında “var yılı” ve “yok yılı” diye adlandırılan verim dalgalanmaları olur. Ayrıca zeytin üretimi ve ağaç sayısı hakkındaki bilgilerin derlenmesi güçtür. Bu güçlüklere karşın sonuçlar net olarak ortadadır. Doğan hoca sunumunda baraj doluluk oranı, muz verimi ve avlanan hamsi miktarı ile ilgili görsellere de yer vermiştir.

VERİLER

NASA verilerinden indirilen yüzey sıcaklığı anomalilerini gösterir zaman serisi ilginçtir. Belirli bir dönem ortalamasından sapmaların hesabında birim olarak Santigrat derecenin (0C) yüzde biri kullanılmıştır. Serinin 2003 ile 2013 yıllarını kapsayan on yıllık dönemde sadece 2010 yılına ait değer +6 olup, diğerleri -23 ile -1 arasında değişmektedir. 2014 yılından 2023 yılına kadar olan dönemde hiç negatif değer yoktur.

İlk on yıllık dönem ortalamadan soğuk, ikinci on yıllık dönem ise sıcak geçmiştir.

NASA sıcaklık anomalileri verilerine göre 2001- 2013 yılları “soğuk ve kurak” 2014-2024 yılları ve “sıcak ve yağışlı” geçen dönemler olarak belirlenmiştir. Sayın Yaşar’ın başvurduğu veri kaynakları ve yöntem izlenerek 2001-2024 dönemine ait buğday, mısır, patates, ayçiçeği, pamuk ve kuru soğan ile ilgili analizler yapılmıştır.

ANALİZ

Bunun için bu ürünlerin üretim miktarı ve ekiliş alanı ile ilgili Türkiye genel toplamını gösteren TÜİK verileri indirilmiştir. 2001-2024 dönemi için genel ortalama hesaplanmıştır. Kurak dönem için üretim miktarının ve ekiliş alanlarının toplamı bulunmuştur. Üretim miktarı ekiliş alanına bölünerek verim hesaplanmış ve kg/dekar olarak ifade edilmiştir.

İncelenen bütün ürünler için ayırt edilen iki dönemde gerçekleşen verimler arasındaki fark net olarak görülmektedir. Çizelgedeki verilerin daha kolay karşılaştırılması için tüm dönemi kapsayan dönemi 100 kabul ederek indeksler hesaplanmıştır. En fazla değişim kuru soğanda görül-müştür.

Sebze ve meyveler için ekiliş alanı verilmediğinden verimi hesaplamak mümkün olmamıştır.

SONUÇ

2025 yılından itibaren 10 yıllık soğuk bir döneme girileceği tahmin edilmektedir. 2011 yılında gıda fiyat artışlarının tetiklediği “Arap Baharı” Tunus’ta başlayıp Mısır’a kadar uzanan ülkelerde rejim değişikliklerine yol açmıştır. Su başlarını tutan devler vardır. Uluslararası dış ticaret sözüm ona liberaller tarafından baltalanmaktadır.

Soğuma dönemleri kuraklık yanında, yakıt fiyatlarını ve enerji maliyetlerini de artırır. Bu taşıma maliyetlerinin artması anlamına gelir. Limanların bombalandığı, kritik deniz yollarının kısıtlandığı durumlarda paranız olsa bile gıda maddelerine zamanında ulaşmanız mümkün olmayabilir. Gıda yönünden dışa bağımlı ülkelerin vay haline. Üstelik çoğunun yeterli dövizi de yok. Gelişmiş ülkeler tarımsal girdilere ve gıdaya da hâkim. Hindistan bile kan kardeşi Pakistan’ın boğazını sıkmaya kalkışıyor.

Petrol krizi, gıda krizine yol açar. Su ve petrole erişmekte güçlük çekeceğimiz bir döneme geliyor. Türbulansa giriyoruz! Emniyet kemerlerimizi bağlayalım!

(1) https://data.giss.nasa.gov/gistemp/station_data_v4_globe/