TÜİK kütüphane istatistikleri ve Türkiye kitap pazarı (2)

Geçtiğimiz günlerde Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2024 yılı Kütüphane Raporu’nu açıklamıştı. Geçen haftaki yazımızda sevgideğer arkadaşım Sn. Ertuğrul Çimen’in (MEF Üniversitesi Kütüphane Direktörü ve IFLA -International Federation of Library Associations and Institutions- Avrupa Bölgesel Konsey 2025 -2027 Başkanı) bu raporu değerlendiren görüşlerini sizle paylaşmıştım. Türkiye kitap pazarına bakmayı da bu haftaya bırakmıştım. Şimdi buna bakalım.

Geçtiğimiz günlerde İstanbul Modern’de 1 Şubat 2026’ya dek açık kalacak bir sergi açıldı: ‘Aklın Manzaraları’. Medya sanatçısı Ali Kazma’nın farklı coğrafyalarda ürettiği çalışmaların yer aldığı sergide ‘Alberto Lizbon’da’ adlı 2024 yapımı bir video da yer alıyor. Bu videoda Arjantinli yazar ve kitap tarihçisi Alberto Manguel’in kütüphanesinin Fransa’dan Portekiz’e taşınma süreci konu alınıyor. 1948 Arjantin doğumlu Alberto Manguel yazar, editör, çevirmen ve Arjantin Ulusal Kütüphanesi'nin eski genel müdürü. Yazarlığının yanı sıra, çok dilli bir çevirmen, antoloji yazarı ve editör olarak da uluslararası bir şöhret kazanan Alberto Manguel'in birçok yapıtı Türkçe’ye çevrilmiştir. Örnekse, ‘Okumanın Tarihi’, ‘Okuma Günlüğü’, ‘Okumalar Okuması’, ‘Geceleyin Kütüphane’, ‘Kütüphanemi Toplarken’, ‘Gezgin, Kule ve Kitapkurdu’ vb. En çok tanınan yapıtının ‘Hayalî Yerler Sözlüğü’ olduğu söylenir. Bence yanına ‘Merak’ı da koymak gerekir. Manguel, 2000 yılında Fransa'da Orta Çağ'dan kalma bir ev satın alıp, burayı yenileyerek yerleşti. Yenileme sırasında evin bir bölümü, Manguel'in yaklaşık 40.000 kitabını barındıran meşe ağacından imâl edilen bir kütüphaneye dönüştürüldü. Alberto Manguel, daha sonra 2020 yılında kitaplarını, Lizbon'daki (başkanlığına atandığı) Okuma Tarihi Araştırma Merkezi'ne bağışladı.

Manguel 14.6.2025 günü İstanbul Modern’de çok keyifli bir söyleşiyle birlikte andığımız serginin açılışında yer aldı.

Manguel’den okumaya, kitaba ve kütüphaneye dair kimi ilginç sözler alıntılayalım:

Bellek, okumanın en sadık yoldaşıdır. / Okumak, hayal gücünü özgürleştirmektir. / Okuma, her defasında yeni bir dünyaya adım atmaktır. / Okuma, insan olmanın bir başka yoludur. / Okumanın büyüsü, anlam arayışında yatar. / Kitaplar, hayal gücümüzün pencereleridir. / Kitaplar, insanlık tarihinin sessiz tanıklarıdır. / Kitaplar, zamanın ötesine ulaşmanın bir yoludur. / Bir kütüphane, sessiz bir bilgelik merkezidir. / Her kütüphane, sonsuz bir potansiyelin yansımasıdır.

Manguel’in yaşam öyküsü ve çevrilen kitaplarının çizelgesi için bkz. https://tr.wikipedia.org/wiki/Alberto_Manguel

OKURYAZARLIK DÜZEYİMİZ NE ALEMDE?

Temmuz 2023’de yayınlanan TÜİK Yaşam Kalitesi Modulü istatistiklerine bakalım. Son 12 ay içerisinde 15 yaş ve üzeri fertlerin %69,0'ının hiç kitap okumadığı, %31,0'ının ise en az bir kitap okuduğu görülmüş! Yaş gruplarına göre kitap okuma oranlarına bakıldığında son 12 ay içerisinde okul kitapları dışında en çok kitap okuyan yaş grubu % 50,9 ile 15-24 yaş aralığı olmuş. En az kitap okuma oranı ise %14,1 ile 65 yaş ve üstü fertlerde hesaplanmış.

Galiba medyada şöyle bir haber görebiliriz: ‘Kimliği saptanamayan bir şahıs kitap okurken yakalanmış, bölgedeki en yakın kütüphaneye kaldırılmıştır. Şahsın durumunun ciddi olmadığı iyiye gittiği gözlenmiştir.’

TÜRKİYE YAYINCILAR BİRLİĞİ’NİN RAPORU

Bu rapora göre, Türkiye’de 2024 yılında 413,9 milyon kitaba bandrol alınmış. Buna MEB’in ücretsiz dağıttığı ve bandrol alınmayan 182,3 milyon kitabı da eklersek toplam 696,2 milyon kitap üretilmiş. 2023’e göre yüzde 3,4’lük bir artış var ama yıl bazında 2019-2021 dönemi sayılarının gerisinde bir düzeyle karşı karşıyayız. Bu kitap üretiminin kategori temelli dağılım yüzdeleri şöyle olmuş: eğitim yayınları (yüzde 46,5), çocuk kitapları (yüzde 15), yetişkin kurgu (yüzde 13,6), yetişkin kültür yayınları (yüzde 11,9), inanç yayınları (yüzde 8,8), akademik yayınlar (yüzde 2,5), gençlik kitapları (yüzde 1).

Kitap satışlarının yüzde 44’ü online biçimde olmuş; bunun da yüzde 80’i ithal yayınlar olmak üzere! Kitap satışında en çok düşüş kişisel gelişim, tarih, felsefe ve sağlık gibi kitaplardan oluşan ’yetişkin kültür yayımları’ kategorisinde olmuş. Roman, öykü ve şiir kitaplarında da satış düşüşü olmuş! Satışı en fazla artan kategori ders, kaynak, test kitapları olmuş! Kültür sanat değil, hayat gailesi işte!

Kitap pazarının toplam satış tutarı 48,6 milyar TL. olmuş ve enflasyon düzeltmeli artışa bakıldığında gerçek artış yüzde 14!

KİTAP PAZARI ANALİZİNDE WATTPAD FAKTÖRÜ

Bilenler bilir, Wattpad, 2006’da Allen Lau ve Ivan Yuen tarafından Toronto’da kurulan bir kitap okuma ve yazma platform. Dünya genelinde 500 milyon kullanıcısı var, aylık kullanıcı sayısı ise 90 milyonu geçiyor! Wattpad’de 665 milyondan fazla hikaye var. Kullanıcıların yüzde 80’i kadınmış ve bunların yüzde 80’i milenyum veya Z kuşağındanmış. Wattpad’de yazarlar yapıtlarını 50 farklı dilde sunabilmekteler. Wattpad’in en çok kullanıldığı ülkeler şaşırtıcı: ABD, Filipinler, Endonezya ve ardından da Türkiye! Türkiye’deki popüler yazarlara örnek olarak Beyza Alkoç, Adora Yağmur ve Emine Tavuz verilebilir. 28 yaşındaki Alkoç’un 17 (dijitallerle birlikte 25) romanı var. 2018 tarihli ‘3391 Kilometre’ adlı kitabı 107 baskı ile 603 bin adet satılmış. Kitap Ömer Faruk Solak tarafından sinemaya da uyarlanmış. Adları ‘İzmir’ ve ‘Ege’ olan iki gencin ilişkisi üzerinden Z kuşağının yaşamı ve aşkı nasıl algıladığını anlatan film epeyce vizyonda kaldı.

Diyeceğim o ki, kitap pazarı ölçümünde dijital kitaplar, wattpad gibi unsurları da ayrıntılı incelemek gerekir mi acaba?

SONSÖZ

Pek de kitap okumayan bir toplumun bireyleri olarak ‘işi kitabına uydurma’ konusundaki olağanüstü becerimizin kalıtsal bir özellik mi yoksa edinilmiş bir davranış mı olduğu konusunda yapılmış bir bilimsel çalışmaya rastlamadım. Belki de vardır, kim bilir? Soralım, yoksa bilemeyiz! Sorarsak bilebiliriz, bilirsek de sorabiliriz!