Suriye kraliçesi Tedmor

Tedmor veya Palmira Tamar ve Palm kökenli. Tedmor (Tato-Mor) yüzbinlerce Hurma ağacının ortaya çıkardığı yoğunluğun yansıttığı kesif mor renginden mütevellit mor renginde Hurma bahçeleri veya Hurma Cenneti demektir. İki bin sene önce Tedmor kenti üzerine kaleme alınmış çalışmalar, 17 çeşit farklı hurma türleri ihtiva eden iki milyon hurma ağacının kayıt altında olduğunu yazar. Günümüzde Çöl Gelini olarak bilinir. Suriye Çölü, Suudi Arabistan’ın kuzeyi, Ürdün’ün doğusu, Irak’ın batısı ve Suriye’nin güneyine kadar uzanan 457 km. eninde, 153 km. boyunda ve alanı yaklaşık 500.000 km² olan bir çöldür. 940 metreden 1100 metreye kadar ulaşan yüksek bölgeleri vardır. Tedmor yukarıda zikrettiğim dört ülkenin ortak coğrafyasını oluşturan çölün en bereketli mekanındadır.

UYGARLIĞIN GÜCÜ, GÜCÜN UYGARLIĞINI YENER
Halen çıplak gözle görülebilen kurumuş dere ve nehir yataklarının varlığı bu kentin bir zamanlar su yollarının kesiştiği noktada bina edildiğini gösterir. Çölün ortasında yemyeşil bir vaha görüntüsü veren kent, yüzlerce yıl önemli bir ticaret merkezi olmuş. 1800 sene önce Tedmor imparatorluğu, Anadolu’nun Toroslarından Nil nehrine kadar tüm Batı Asyayı yöneten varlıklı bir merkez ve başkentti.
Roma’ya kök söktüren, “uygarlığın gücü gücün uygarlığını yenecektir” diyen meşhur Tedmor kraliçesi Suriyeli Zennubya’nın şehri günümüzde Humus vilayetine bağlı hazin bir antik kent. 1980’den beri UNESCO’nun koruması altında olan kadim Tedmor’un çevresinde 20 bin kişinin yaşadığı yeni bir yerleşim alanı da mevcut. Halen mevcut olan zengin su kaynakları bereketli bir toprağın var olmasını sağlamış. Kent kükürtlü sıcak su termali de ihtiva etmektedir.

TEDMOR TARİHİNİN OMURGASI: PROF ES’AAD
Tedmor kadim uygarlıkların mimari eserleri yanısıra Arap, Fars (Pers), Yunan, Roma ve daha nice medeniyetlerin izlerini barındırır. En az beş bin senedir varlığını koruyan Tedmor başkent Dimaşk’ın (Şam) Kuzeydoğusunda yer alıp Şam’a 215 km uzaklıktadır. Mayıs 2015’te IŞİD tarafından işgal edildi. Kent IŞİD’in eline geçmeden taşınabilir eserler güvenli bölgelere taşındı. Kent sakinlerinin önemli bir bölümü kaçıp kurtulabildi.
Korkunç bir doğa ve tarihi eser katliamı yaşandı. Müzeleri, kadim dini tapınakları, kule mezarlıkları, anfi tiyatroları tahrip edildi. Arkeoloji çalışmaların ama özellikle Tedmor tarihinin omurgalarından kabul edilen 80 küsur yaşındaki Prof. Dr. Halit Es’aad önce baş aşağı çarmıha gerildi ardından başı kesilerek katledildi. Onlarca Suriyeli asker bir zamanlar dini törenlerin ve eğlencelerin tanzim edildiği tarihi anfilerde kutlamalar yapan binlerce kişi bu kez infaz edilen onlarca Suriyeli askerin öldürülmesini seyretmek zorunda kaldı.
Kontrol ettiği Suriye’nin Rakka kenti, Irak’ın Musul’u ve iki kent arasında Fırat’ın Batı yakasında yer alan stratejik öneme sahip Deyr El-Zor’u ele geçirmek isteyen IŞİD için Tedmor’u kontrol etmek olmak veya olmamak derecesinde ehemmiyetlidir. Bu bölge zengin petrol ve doğal gaz yataklarının olduğu noktalara çok yakındır. Bu kaynaklardan IŞİD önemli bir gelir sağlıyor. Ayrca Suriye’deki askeri varlığına Ürdün, Irak ve Suudi Arabistan üzerinden militan ve silah aktarabilmesi için bu kent hayati önemde. Buradan aktarılan militanlar vasıtasıyla özellikle Humus ve Şam bölgeleri sürekli tehdit altında.

DEYR EL ZOR’UN KAPISI
Yoğun Rus hava operasyonlarının şemsiyesi altında Suriye ordusunun karadan başlattığı Tedmor’u kurtarma operasyonu bir kaç gün içinde bitmesi bekleniyor. Rus askeri kaynakların Tedmor’da özel kuvvetler mensubu bir subayını kaybettiğini kabul etmesi Rusya’nın Suriye’den çekilmediğine açık kanıttır. Suriye ordusununTedmor operasyonları ile Irak ordusunun birkaç gün önce Musul’a yönelik başlattığı operasyonların aynı güne denk gelmesi de tesadüfi değil. Musul operasyonu bazı yerli ve yabancı askeri açıklamaların aksine, Tedmor sonrası süreçte, Suriye ordusunun başlatacağı kapsamlı operasyonların hedefinde Rakka’dan ziyade Deyr El-Zor olacağını teyit eden önemli bir olgudur.
Deyr El-Zor ve çevre bölgeleri tamamen kontrol edilebilirse IŞİD’in Irak-Musul ile Suriye-Rakka ana damarı kesilecek. Ancak esas kavga son merhalede şüphesiz Rakka için verilecek. Rakka’nın kurtarılması dini-dar projenin büyük bir darbe yemesi ile eşdeğerdedir. Dini-dar projenin belinin kırılması Suriye meselesinin yarısıdır. Diğer yarısı etnik bölünme projeleridir. Rakka muharebesi federalizm üzerinden Suriye’yi tanzim etmek isteyen kuvvetlerle Suriye’nin birliğini sağlamak için beş senedir can veren Suriye Silahlı Kuvvetlerin ilk önemli sınav sahalarından biri olacak. Kıssadan hisse Hurma cenneti çöl gelini Suriye kraliçesi Tedmor uygarlık gücünün gücün uygarlığına galip geldiğini göstermesi bakımından tarihi önemdedir.