Tarım işletmelerinde arazi kullanımı: Van örneği

16 Eylül 2019 tarihli Aydınlık’ta yayınlanan yazıda Van’da yapılan araştırmaya dayanarak tarım işletmelerinin arazi dağılımı hakkında bilgi verilmişti. Aşağıdaki Çizelge 1’in en alt satırında da görüleceği üzere arazi dağılımı dengeli ve adil değildir.
İşletme arazisinin genişliği yanında, arazinin niteliği de önem taşır. Arazinin niteliği ortaya konurken “arazi nevi” kavramı kullanılır. Arazinin en verimli ve kârlı kullanım tarzı demektir.
Tüm işletme grupları itibariyle ve genel olarak en çok rastlanan arazi nevi tarla arazisidir. İşletme arazisinin en az üçte ikisi tarla arazisi olup, sebze ve meyve arazisi yok denecek kadar azdır. Çayır- Mer’a arazisi oranı gruplara göre yüzde 26 ile yüzde 33 arasında değişmekte olup genel ortalama yüzde 30’dur.

Çizelge 1. Arazi Nevileri (dekar)

ÜRETİM DESENİ
İl genelinde toplam işletme arazisinin üçte birinin nadasa bırakıldığı görülmektedir. Alan bakımından en önemli ürünün buğday olduğu ve buğday ekiliş alanının işletme arazisinin dörtte birine eşit olduğu göze çarpmaktadır. İncelenen 798 işletmenin yüzde 60’ını oluşturan 477 işletmede buğday yetiştirilmektedir. Sırasıyla çayır otu, yonca, arpa ve korunga diğer önemli ürünler olup şeker pancarı, patates, sebzeler ve meyveler, bölgede rastlanan ürünlerin tamamını oluşturmaktadır. Bazı ürünler çok az sayıda işletmede yetiştirilmektedir .

Çizelge 2. Ürün Yetiştirme Durumu

Çizelge 3. Üretim Deseni (dekar)

Verilerin yüz bin dekara yakın bir alanı kapsamasına karşın, ürün çeşitliliğinin bu denli az olması düşündürücüdür. Tarım işletmelerinde en kıt faktörlerden olan arazinin bu kadar verimsiz tarzda kullanılmakta oluşu çiftçi ailelerinin refahı ve ulusal ekonomi açısından büyük önem taşımaktadır.
Mevcut durum maalesef “buğday ile koyun, gerisi oyun” sözüne hak verdirecek kadar tekdüzedir. Arazi çalışmamız sırasında saptanan ürün deseni ile yörenin tarımsal ve ekonomik sorunlarına bir çıkış yolu bulma umudu yoktur. Ürün çeşitliliğini artırmak için, çiftçileri alternatif ürünlerin yetiştirilmesi konusunda aydınlatacak tarımsal yayın programlarının uygulanması bir zorunluluk durumundadır.
Maalesef bu durum sadece Van’a özgü değildir. Muş Ovasında yapılan çalışmada buğday, arpa, mısır, şeker pancarı, tütün, fasulye, nohut, yonca, korunga, fiğ ve bostan ekiliş alanı ile çayır arazisi ve az miktarda bağ bahçe arazisi bulunduğu görülmektedir. İşletmeler genelinde çayır arazisinin işlenen araziye oranı yüzde 16.62, nadas oranı yüzde 15,97’dir. Her iki oran da işletme büyüklüğü arttıkça yükselmektedir. Buğday ekiliş alanı toplam işlenen alanın yüzde 47,20’sini oluşturmaktadır. Toplam işlenen alan içinde endüstri bitkilerinin payı yüzde 2,95, yemeklik baklagillerin payı yüzde 3,71 yem bitkilerinin ise yüzde 7,19’dur (AKIN, 1978).
Karşılaştırma açısından diğer bir örnek verelim. Ege bölgesinde yapılan bir çalışmada buğday, arpa, yulaf, mısır, pamuk, tütün, susam, patates, karpuz, yonca, fiğ, domates, biber, patlıcan, fasulye, hıyar, lahana, karnabahar, şeftali, erik, elma, incir, kestane, ceviz, zeytin ve bağ olmak üzere 26 bitkisel; koyunculuk ve süt sığırcılığı olmak üzere iki hayvansal üretim faaliyeti tespit edilmiştir (ARAS ve ANGIN, 1988).
Doğu illerini en iyi temsil edebilecek olan Van’da karşılaşılan bu durumun nedenleri ve sonuçları üzerinde durmak gerekir.
Kaynaklar:
Cengiz Çakır, İbrahim Yıldırım ve Ahmet Şahin; Van Kent Çevresinde Tarımsal Üretimi Yeniden Geliştirmek Üzere Hayvansal ve Bitkisel Üretim Envanteri, TÜBİTAK Proje No: 101 Y 095 (VAP05) Mart 2004, İzmir.
AKIN, B., Muş Ovasındaki Tarım İşletmelerinde Optimum ve Yeter Gelirli İşletme Organizasyonlarının Yöneylem Araştırması ile Saptanması ve Bulguların Duyarlılık ve Parametrik Analizleri (Doçentlik Tezi, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zirai Ekonomi Bölümü, Erzurum, (1978).
ARAS A., Angın, N.Küçük, Menderes Havzasında Tarım İşletmelerinin Halihazır Kaynak Kullanma Durumu ve Kaynakları Daha Etkin Kullanma Olanakları Üzerine Bir Araştırma, Ege Üniversitesi Rektörlüğü Araştırma Fonu 005 No.lu Proje, İzmir, (1988).