2017 Nobel Ekonomi Ödülü ve Richard H. Thaler

Michael Lewis’in yazdığı The Big Short (Büyük Açık) adlı kitap 28 hafta en çok satanlar çizelgesinde kalmıştı. M. Lewis’in 2008 finansal krizinden sonra yazdığı bu kitapta finans alanında kararların ussal değil duygusal alındığı, ekonomiyle psikoloji arasındaki ilişkiler gündeme getirilmişti. Kitabın 2015 yılında filmi de çekildi. Film 2016 yılında en iyi (seyretmenizi salık veririm). Filmden yazımıza aldığımız karede filmde Selena Gomez ile birlikte bir süre yer almış olan kumar masasında finansal yapılandırılmış bir ürün olan sentetik CDO’ların (teminatlandırılmış borç senetleri) nasıl yayıldığını anlatan biri vardı: Prof. Richard Thaler. O şimdi Nobel ödüllü iktisatçı!

Thaler aslında davranışsal iktisat konusundaki çalışmalarıyla Nobel ekonomi ödülü alan ilk kişi değil. Daha önce de Vernon L. Smith ve Daniel Kahneman, ekonomik incelemelerde uygulanacak psikolojik araştırma ve laboratuvar deneyleri için geliştirdikleri bilimsel yöntemler nedeniyle 2002 yılında bu ödülü almışlardı.

DAVRANIŞSAL İKTİSAT

Nobel ekonomi ödüllerinin kimlere verildiğini daha önce yazmıştık. Bunların içinde Chicagolular önemli bir yer tutar. Thaler de Chicago Üniversitesi İşletme Fakültesi Davranış Bilimi ve Ekonomi Profesörü. Davranışsal iktisat konusunda çalışmalarını yaparken kimi isimlerle de ortak çalışmaları var. Cass Sunstein ile birlikte yazdıkları Dürtme (Nudge) dilimize de çevrilmiş. 2015 yılında yazdığı son kitabı Uygunsuz Davranma (Misbehaving: The Making of Behavioural Economics) henüz dilimize kazandırılmadı. Günümüzde davranışsal iktisat, insanların ekonomik ve sosyal davranışlarını daha iyi anlamaya ve tahmin etmeye yönelik olarak davranışsal bulguları ve psikolojik sezgileri birleştiren modelleri kapsamaktadır. Bu anlayışın ortaya çıkmasındaki asıl neden iktisat biliminde genel kabul görmüş ussallık varsayımının gerçek yaşamdaki karar vericilerin davranışlarına tam olarak uymadığının görülmesidir. Bu anlayış nöro-iktisat gibi çalışma alanlarına bile yol vermiştir. Anlaşılacağı üzere bu çalışma alanları iktisat ve psikoloji disiplinleri başta olmak üzere disiplinlerarası nitelik taşımaktadır.

ÜÇ AKADEMİK KAVRAM

Thaler’e ödül veren akademiden yapılan açıklamada ‘Thaler, psikolojik varsayımları ekonomik karar alma analizleriyle birleştirdi... davranışsal iktisat kuramı olarak adlandırılan, bugün iktisat araştırmalarını ve siyasalarını derin biçimde etkileyen yeni ve giderek genişleyen bir çalışma alanı yarattığı’ kaydedildi. Thaler’in uygulamada Obama takımına danışmanlık, İsveç Hükümeti’nin emeklilik sigortası dizgesine katkı gibi işler yaptığını da vurgulamış olalım. Akademiden yapılan açıklamada yer alan üç unsuru kısaca tanımlayalım. Sınırlı akılcılık kavramına göre, insanlar bir zihinsel muhasebe bağlamında aldıkları kararların genel etkisine odaklanmak yerine kendi dar kapsamlı etkisine odaklanır. Bu bilişsel yetersizlikler piyasaları etkilemektedir. Çok değerli bir konsere aldığınız bileti kaybettiğinizi düşünün, tekrar bilet alır mısınız, yoksa zihinsel muhasebede o dinletiye ayrılan tahsis bitmiş mi olur? Özdenetim yoksunluğu kavramına göre, insanlar kısa erimli baştan çıkarıcı unsurlar nedeniyle uzun erimli sağlıklı ve gönençli bir emeklilik için tasarruf yapma eğiliminde değildir. Dürtme stratejisi bu bağlamda işlev görebilmektedir. Üç al iki öde kampanyalarının tuzağına düşmediniz mi hiç? Toplumsal yeğleyimler kavramına göre, işletmelerin ürünlerine olan istem yükselirken dürüstlük ve denkserlik fiyatların artmasını engelleyebilir, ama maliyetler artarken bu anlayış işlevsel olmaz.

Sonsöz: Thaler’in kurduğu Undiscovered Managers Behaviorial Value Fund (UBVAX) isimli fonun yılbaşından bu yana getirisi yüzde 8,41! Thaler da Nobel ekonomi ödülü olarak 4 milyon TL. almaya hak kazandı. Thaler bunu nasıl harcayacağı kendisine sorulduğunda espriyi patlatmış: Oldukça akıldışı biçimde!

Okumalık: R.H.Thaler, Misbehaving; Cass R.Sunstein ve R.H. Thaler, Dürtme.