Hücresel saati ayarlayan protein keşfedildi

Doç. Dr. Şehime Temel
[email protected]

Scripps Araştırma Enstitüsü (TSRI) araştırmacıları, yaşlanmaya katılan biyolojik saati bir başka deyişle hücresel saati ayarlayan bir protein keşfetti. TZAP (Telomerik Zink parmak-ilişkili protein) olarak adlandırılan bu protein, kromozomların uçlarını bağlıyor ve kromozomların uçlarında yer alan telomerlerin uzunluğunu belirliyor. Telomerlerin uzunluğunu bilmek çok önemli. Çünkü telomerler, vücudun hücrelerinin ömrünü; yaşlanma ve kanser gibi kritik süreçleri belirliyorlar.

Science dergisinde yayımlanan yeni araştırmanın yazarlarından Dr. Eros Lazzerini Denchi “Telomerlerin hücrenin saati olduğunu” vurguladı. Ayrıca Dr. Denchi “Belli bir uzunluğa sahip telomerlerle doğarız. Hücre her bölündüğünde, telomerlerinin bir kısmını kaybeder. Dolayısıyla telomerler kısalır. Çok kısa hale geldiklerinde hücre bölünmeye daha fazla devam edemez” dedi.

Araştırmacılar, telomerlerin uzatılmasının yaşlanmayı yavaşlatıp yavaşlatmayacağını merak ediyorlar. Bugüne kadar pek çok bilim insanı biyolojik saatin “ince ayarı” için telomerazın kullanılmasını araştırdı. Bilim insanları, doğal olmayan uzun telomerlerin istenmeyen kanser hücreleri geliştirmeye neden olup olmayacağından şüpheleniyor. Lazzerini Denchi, “Bu hücresel saatte, farklı dokuları geliştirebilmesi için yeterli hücre bölünmesi, yenilenen dokuların vücudumuzda tutulabilmesi, aynı zamanda istenmeyen patolojik hücrelerin çoğalmasının sınırlandırılması için ince ayar yapılması gerekiyor” dedi.

Bu yeni çalışmada, araştırmacılar TZAP’ın telomer düzeltme adı verilen bir süreci kontrol ettiğini ve telomerlerin çok uzun boyda kalmamasını sağladığını keşfetti. Bu protein telomer uzunluğunun üst limitini ayarlıyor, hücrelerin bir miktar çoğalmasına izin veriyor. TZAP’in uzun telomerlere bağlanması, telomerin kısaltılmasını tetikleyen, telomer uzunluğunun üst sınırını belirleyen anahtar bir rolü temsil ediyor.

Telomerlere bağlanan TZAP’ın keşfi sürpriz oldu. Birçok bilim insanı telomerlere ek bir protein bağlanmadığına inanıyordu. Lazzerini Denchi’nin laboratuvarında yüksek lisans öğrencisi olan araştırmanın ilk yazarı Julia Su Zhou Li, kromozom uçlarında olduğu keşfedilen bir protein kompleksinin var olduğunu, ancak bu keşiften beri hiçbir proteinin telomerde lokalize olduğunun gösterilmediğine dikkat çekti. Lazzerini Denchi, “Bu çalışma, bir sürü yeni ve heyecan verici soruya yol açtı” dedi.