Uzay yarışı hız kazanıyor: 2024 yılında dünya ülkelerinin uzay programları ne?

1. Amerika Birleşik Devletleri (NASA/USSF)

Bir sonraki en yüksek ajansın neredeyse iki katı bir bütçeye sahip olan Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), dünyanın en üretken ve aktif uzay ajansıdır. NASA sayesinde Amerika uzaya insan gönderen ikinci ülke, Ay'a insan indiren ilk ülke ve Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) en büyük katkıda bulunanlardan biri olmuştur. NASA'nın diğer başarıları arasında uzay mekiği programı, Voyager ve Mariner sondaları ile Mars keşif araçları Curiosity ve Perseverance sayılabilir.

NASA'nın en ünlü görevleri tartışmasız Apollo programıdır. 1960'larda 20,4 milyar dolara mal olan (bu rakam günümüzün parasıyla yaklaşık 236 milyar dolara tekabül etmektedir) Apollo programı astronotların altı farklı seferde Ay'da yürümesiyle sonuçlanmıştır: Apollo görevleri 11, 12, 14, 15, 16 ve 17. Bununla birlikte NASA, bazıları trajediyle sonuçlanan başarısız görevlerden de payını almıştır. Örneğin Apollo 13, bir oksijen tankı patladığında planlanan bir Ay inişini iptal etmek zorunda kalmıştır. Neyse ki mürettebat hayatta kaldı. Ocak 1986'da kalkıştan kısa bir süre sonra infilak eden Uzay Mekiği Challenger ve Şubat 2003'te bir görevin ardından yeniden giriş sırasında parçalanan Uzay Mekiği Columbia'nın mürettebatı o kadar şanslı değildi. Her iki olayda da gemide bulunan yedi astronotun tamamı hayatını kaybetmiştir.

NASA'ya ek olarak ABD, ABD ordusunun bir kolu olan ve diğer kolların karaya (Kara Kuvvetleri, Deniz Kuvvetleri), denize (Deniz Kuvvetleri, Deniz Kuvvetleri) ve gökyüzüne (Hava Kuvvetleri) adanmış olması gibi uzaya adanmış olan Birleşik Devletler Uzay Kuvvetleri'ni istihdam etmektedir. 2020 Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası'na göre Uzay Kuvvetleri'nin amacı "Birleşik Devletler'in uzaydaki çıkarlarını korumak, uzayda, uzaydan ve uzaya yönelik saldırganlığı caydırmak ve uzay operasyonları yürütmektir."

NASA, Artemis'i uzun vadede Ay'da kalıcı yapılar için temel atmak, yerleşmek ve en sonunda Mars'a insan göndermek için bir adım olarak görüyor. Hedef olarak güney kutbunun seçilmesinin sebebi ise yakın zamanda Ay'ın güney kutbunda donmuş halde su keşfedilmiş olması. Keşiften sonra ABD dışında diğer ülkelerin uzay kuruluşları da dikkatini bu yöne çevirdi.

26 Mart 2019'da başkan yardımcısı Mike Pence, NASA'nın Ay'a iniş hedefinin 2024 yılında planlanan bir inişle 4 yıl hızlandırılacağını duyurdu. 14 Mayıs 2019'da NASA yöneticisi Jim Bridenstine, yeni programın Yunan mitolojisinde tanrı Apollon'un ikiz kız kardeşi ve Ay tanrıçası olan "Artemis"in ismini alacağını duyurdu.

NASA, 2024 yılında Ay'a inecek bir ay iniş aracı (ing. lunar lander) için firmalarla çalışmalarını sürdürüyor.

2. Rusya (ROSCOSMOS/SSSR)

Rusya geçtiğimiz 70 yılı aşkın süre boyunca iki farklı uzay ajansı kullanmıştır. İlk olarak 1955'ten 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasına kadar aktif olan Kosmicheskaya programma SSSR kuruldu. SSSR, Rusya'nın Dünya üzerinde bir uzay görevi başlatan ilk ülke olmasının yanı sıra uzaya insan gönderen ilk ülke olmasını da sağlamıştır - kozmonot Yuri Gagarin 12 Nisan 1961'de, astronot Alan Shephard'ın aynı yılın 5 Mayıs'ında uzaya çıkan ilk Amerikalı olmasından sadece birkaç hafta önce Dünya'nın yörüngesini tamamlamıştır.

SSSR'nin halefi, 25 Şubat 1992'de kurulan Rus Uzay Ajansı ROSCOSMOS'tur. ROSCOSMOS, Uluslararası Uzay İstasyonu'nun önemli bir ortağıdır, ancak önümüzdeki on yıl içinde ISS programından ayrılmayı ve kendi uzay istasyonunu ve Ay üssünü kurmayı planladığını açıklamıştır. Ayrıca, ABD gibi Rusya da ordusunun Kosmicheskie voyska Rossii (KV) adında uzay odaklı bir kolunu kurmuştur. Şu ana kadar Rus Uzay Kuvvetleri'nin ana operasyonel odağı ülkeyi füze saldırılarına karşı korumak gibi görünüyor.

Nisan 2021'de Roscosmos, 2024'ten sonra ISS programından ayrılacağını duyurdu. Onun yerine 2025 yılından itibaren yeni bir uzay istasyonunun (Russian Orbital Service Station) inşa edileceği açıklandı.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin yaptığı açıklamada, Moskova'nın Uluslararası Uzay İstasyonu'ndan (ISS) sonra uzay araştırmalarında bir sonraki mantıksal gelişme olarak gördüğü Rusya'nın yeni yörünge istasyonunun ilk bölümünün 2027 yılına kadar faaliyete geçmesi gerektiğini söyledi.

3. Çin Halk Cumhuriyeti (CNSA/CMSA)

Çin'in uzay programı iki kardeş ajanstan oluşuyor: Çin Ulusal Uzay İdaresi (CNSA) ve daha küçük olan Çin İnsanlı Uzay Ajansı (CMSA). Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya'nın ardından uzaya bağımsız olarak insan gönderen üçüncü ülkedir. Çin 1970 yılında ilk iletişim uydusu Dong Fang Hong I'i fırlatmayı başarmıştır. Çin şu anda dünyanın en büyük üçüncü uzay gücüdür. 2019'da Çin'in Chang'e 4 sondası Ay'ın uzak yüzüne inen ilk sonda oldu. Mayıs 2021'de CNSA'nın Tianwen-1 görevi Mars yüzeyine bir sonda indirmeyi başararak Çin'i kızıl gezegene inen ikinci ülke haline getirdi. Çin'in de Halk Kurtuluş Ordusu Stratejik Destek Gücü (PLASSF) olarak bilinen bir askeri uzay gücü var.

Çin 2023 yılında 67 fırlatma gerçekleştirerek ulusal bir rekora imza attı. Ülke henüz 2024 yılı için fırlatma planlarının ana hatlarını açıklamadı.

Başlıca görevler arasında Shenzhou 18 ve 19 mürettebatlı uçuşlar ile Tiangong uzay istasyonuna yönelik Tianzhou 7 ve 8 kargo görevleri yer almaktadır. Çin ayrıca daha önce benzeri görülmemiş Chang'e 6 Ay'ın uzak tarafındaki numune geri dönüş görevini de deneyecektir.

4. Avrupa Uzay Ajansı (ESA)

Merkezi Fransa'nın başkenti Paris'te bulunan ve 22 üye ülke ile bir avuç ortak üye ve işbirliği ortağından oluşan uluslararası bir ittifak olan Avrupa Uzay Ajansı'nın (ESA) sadece Avrupa'da değil, Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya da dâhil olmak üzere dünyanın geri kalanında da ofisleri bulunmaktadır. ESA'nın 2021 yılı işletme bütçesi 6,49 milyar Avro (6,62 milyar ABD Doları) olup dört ana hedef doğrultusunda faaliyet göstermektedir: Bilim ve Keşif (evrenin sırlarını ortaya çıkarmak), Uzay Güvenliği (Dünya'da ve uzayda yaşamı ve altyapıyı korumak), Uygulamalar (insanlığa fayda sağlamak için uzayı kullanmanın pratik yolları) ve Etkinleştirme ve Destek (uzayı erişilebilir kılmak ve gelecekteki teknolojileri geliştirmek).

Avrupa Uzay Ajansı, bir yandan ticari uzay sektörünün gelişimini teşvik ederken diğer yandan da kamu finansmanına olan talebi azaltmak amacıyla NASA'nın öncülük ettiği bir modelin ilk adımı olarak, Mayıs 2024'te Uluslararası Uzay İstasyonuna (UUİ) kargo taşıyacak ve dünyaya geri dönecek bir aracın geliştirilmesi için sanayi ile sözleşme imzalayacak.

ESPRIT, ESA'nın Lunar Geçidi'ne yönelik unsurlarının adıdır ve Avrupa'nın Ay'ın yörüngesindeki uluslararası karakolun oluşturulmasına katkısının bir parçasıdır. Bu isim Yakıt İkmal Altyapısı ve Telekomünikasyon Sağlayan Avrupa Sistemi'nin kısaltması olup ESPRIT'in Ay Geçidi'ne sağladığı çeşitli işlevleri göstermektedir.

Geçit, Artemis programının bir parçası olarak Ay'ımızı keşfeden astronotlar için bir yaşam alanı, yakıt ikmali ve araştırma merkezi olacaktır.

5. İtalya (ASI)

İtalyan Uzay Ajansı veya Agenzia Spaziale Italiana (ASI), İtalya'nın uzay keşif faaliyetlerini yönetmekle görevlidir. İtalyan Havacılık ve Uzay Araştırma Merkezi (CIRA) ve ESA gibi diğer birçok uzay ajansıyla koordinasyon halindedir. Faaliyetleri arasında Satürn'ü inceleyen Cassini-Huygens misyonu (NASA, ESA ve ASI ile ortak bir girişim), ESA'nın Mars Express ve Venüs Express misyonlarına katkılar ve 2014'te bir kuyruklu yıldıza sonda indiren ESA liderliğindeki bir misyon olan Rosetta yer almaktadır.

İtalyan Uzay Ajansı (ASI) ve Thales Alenia Space Italia (TAS-I) geçtiğimiz günlerde Ay Çok Amaçlı Habitatını (MPH) geliştirmek ve inşa etmek üzere ortaklık kurduklarını açıkladılar. Bu modül, Ay yüzeyindeki ilk kalıcı karakol olmayı amaçlayan Artemis Programı için stratejik, basınçlı bir Ay modülü olacak.

13 Kasım'da ASI tarafından yapılan bir basın açıklamasında belirtildiği üzere projenin başlangıcı gerçekleşti. Duyuru, görevin NASA tarafından onaylanmasının ardından geldi. Daha bu Ekim ayında proje "Element Başlatma" incelemesini geçmişti.

Bu olumlu değerlendirme Artemis programında bir ilk adımdır ve projenin, insanlığın Ay'a dönüşü için gerekli tüm teknolojileri, altyapıyı ve araçları kapsayan Artemis mimarisi için büyük değer taşıdığı anlamına gelmektedir.

6. Hindistan (ISRO)

Hindistan Uzay Araştırma Örgütü, Hindistan Hükümeti Uzay Bakanlığı tarafından desteklenen uzay ve bağlantılı bilimler için bir araştırma enstitüsüdür. Uydu ve dünya dışı görevler fırlatma kapasitesine sahip az sayıdaki kurumdan biri olan enstitü, Hindistan'ı uzayla ilgili araştırma ve geliştirme çalışmalarına önde gelen bir katkı sağlayıcı haline getirmiştir. Hindistan'ın ilk uydusu olan Aryabhata 1975 yılında Sovyetler Birliği tarafından fırlatılmış ve ülke 1980 yılında ilk kez kendi başına uzaya bir uydu fırlatmıştır. O zamandan bu yana Hindistan Ay'a ve Mars'a sondalar fırlatmış ve dünyanın en büyük seyir uydusu filolarından birini kurmuştur.

Hindistan'ın uzay ajansı, geçen yıl Ay'a yapılan tarihi iniş de dahil olmak üzere bir dizi kilometre taşına ulaştıktan sonra 2024'te yoğun bir görev listesi için ateşlendi.

Bu görevler arasında Hindistan'ın ilk mürettebatlı uzay uçuşu olacak ve üç astronotu Dünya'nın 400 kilometre üzerindeki yörüngeye yerleştirecek Gaganyaan adlı üç günlük bir görevin hazırlıkları da yer alıyor. Hindistan, Gaganyaan'ın muhtemelen 2025'teki ana etkinliğinden önce bu yıl mürettebatsız bir test uçuşu başlatmayı planlıyor.

Hindistan kozmik X-ışınlarının gizemlerini araştırmak üzere Yeni Yıl Günü'nde bir uydu fırlatmıştı. Diğer planlar arasında Vyomitra adlı insansı bir robotla yapılacak bir test uçuşu ve Hindistan'ın 2013-2014'teki başarılı Mars yörünge görevinin devamı olarak kızıl gezegenin yüzeyini, atmosferini ve iklim koşullarını incelemek yer alıyor. Bir Venüs yörünge aracı görevi de çalışmalar arasında.

7. Japonya (JAXA)

Japonya dünyanın önde gelen uzay güçlerinden biridir. Ulusal havacılık ve uzay araştırma ve geliştirme faaliyetleri, 2003 yılında üç küçük ajansın birleşmesiyle kurulan Japonya Havacılık ve Uzay Keşif Ajansı (JAXA) tarafından kontrol edilmektedir: Japonya Uzay ve Astronotik Bilim Enstitüsü (ISAS), Japonya Ulusal Havacılık ve Uzay Laboratuarı (NAL) ve Japonya Ulusal Uzay Geliştirme Ajansı (NASDA). Japonya ilk uydusu Osumi'yi Şubat 1970'te uzaya fırlatarak yerli uydu fırlatma kabiliyetine sahip dördüncü ülke olmuştur. Halihazırda meteorolojik, iletişim, astronomik ve yer gözlem uydularından oluşan bir filo işletmektedir.

Japonya, hassas iniş denemesiyle Ay'a uzay aracı indiren beşinci ülke olmayı hedefliyor; bu da bir dizi aksilikle karşılaşan ve rakibi Çin tarafından gölgede bırakılan uzay programı için bir destek olacak.

"Ay keskin nişancısı" olarak adlandırılan Japonya Havacılık ve Uzay Keşif Ajansı (JAXA) sondası hedefinin 100 metre (328 feet) yakınına inmeye çalışacak ve JAXA bu teknolojinin Ay'da su ve insan yaşayabilirliği arayışında eşi benzeri görülmemiş ve gerekli bir teknoloji olduğunu söylüyor.

8. Fransa (CNES)

Fransa, Avrupa Uzay Ajansı'nın Paris'teki küresel merkezine ev sahipliği yapmanın yanı sıra kendi ulusal uzay ajansı olan ve resmi adıyla Centre national d'études spatiales (CNES) olarak bilinen Ulusal Uzay Araştırmaları Merkezi'ne de sahiptir. Avrupa'nın en büyük ulusal uzay ajanslarından biri olan CNES, aynı zamanda NASA ve Rusya'nın SSSR/ROSCOSMOS'undan sonra dünyanın en eski üçüncü uzay ajansıdır. CNES şu anda sıvı oksijen ve metanla çalışan yeniden kullanılabilir bir fırlatma aracı geliştirmek için Almanya'nın DLR uzay ajansıyla birlikte çalışıyor. CNES beş ana sütuna sahiptir: Uzaya erişim, uzayın sivil uygulamaları, sürdürülebilir kalkınma, bilim ve teknoloji araştırmaları ile güvenlik ve savunma.

9. Avustralya (ASA)

Avustralya'nın önceki uzay ajansları olan Ulusal Uzay Programı ve Avustralya Uzay Ofisi 1996 yılında kapatılmıştı. Ancak ülke 2018 yılında Avustralya Uzay Ajansı'nın (ASA) kurulmasıyla uzay araştırmalarındaki rolünü yeniden üstlendi. Ajans 2030 yılına kadar üç kat büyümeyi planlıyor ve 2026 yılına kadar yeni bir ay gezgini konuşlandırmak için NASA ile birlikte çalışmayı planladığını duyurdu.

10. Brezilya (AEB)

Brezilya Uzay Ajansı olarak bilinen Agência Espacial Brasileira (AEB) ilk roketini 2004 yılında uzaya fırlattı. Brezilya, 20'den fazla ülkeyle birlikte, 2025 yılına kadar Ay'a insanlı bir uzay uçuşu göndermeyi planlayan NASA'nın Artemis programının ortağıdır.

11. İran (ISA)

İran Uzay Ajansı, uzayın barışçıl kullanımını, araştırma uydularının konuşlandırılmasını ve kullanımını ve uzayla ilgili konularda genel bölgesel ve uluslararası işbirliğini teşvik eden politikalar oluşturma hedefleriyle 2004 yılında kurulmuştur. Program uluslararası alanda popüler değildi ve 2015'ten 2021'e kadar askıya alındı, ancak şu anda yeniden faaliyete geçti. En son iki başarılı fırlatmanın her biri yörüngeye bir Noor askeri uydusu yerleştirdi.

12. İsrail (ISA)

İsrail Uzay Ajansı (Sokhnut heKhalal haYisraelit), İsrail'in bir önceki uzay ajansı olan Ulusal Uzay Araştırmaları Komitesi'nin yerini alması amacıyla 1983 yılında kurulmuştur. 2022 ortası itibariyle İsrail, bırakın yerli fırlatma kabiliyetine sahip bir ajansı, uzay ajansı olan en küçük ülke konumundadır. İsrail ilk uydusunu 1988 yılında fırlatmıştır. ISA hevesli bir işbirlikçidir ve NASA, CNES, Kanada CSA, ISRO, ASI, Roscosmos ve daha fazlası dahil olmak üzere diğer uzay ajanslarıyla işbirliği anlaşmaları imzalamıştır.

13. Kenya (KSA)

Kenya Uzay Ajansı, 2017 yılında Ulusal Uzay Sekreterliği'nin yerine ülkenin önde gelen uzay ajansı olarak kuruldu. Mükemmellik, profesyonellik, dürüstlük ve bağlılık temel değerleri altında faaliyet gösteren KSA, altı ana alanı iyileştirmek için uzay araştırmaları ve teknolojisinden (özellikle uydular) yararlanmakla görevlendirilmiştir: Tarım, Afet Yönetimi, Güvenlik, İletişim, Şehir Planlama ve Kaynak Yönetimi.

14. Güney Kore (KARI/KASI)

Güney Kore'nin Kore Havacılık ve Uzay Araştırma Enstitüsü (KARI) 1989 yılında kurulmuştur ve keşif, teknolojik ilerleme ve uzay bilimi ve teknolojisi alanlarında keşif ve bilgi paylaşımı yoluyla ülke insanlarının yaşamlarını iyileştirmeye odaklanmıştır. Çeşitli hava durumu ve iletişim uydularının konuşlandırılmasının yanı sıra KARI şu anda Kore Pathfinder Lunar Rover (KPLO) ve özel bir GPS tarzı navigasyon sistemi planlamaktadır.

15. Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (NADA)

Bu gizlilik içindeki ülkenin uzay ajansı Ulusal Havacılık ve Uzay Geliştirme İdaresi (NADA) en az altı uydu fırlatma girişiminde bulunmuş ve en az iki kez başarılı olmuştur. Ay sondaları fırlatma, Mars'ı keşfetme, insanlı uzay uçuşlarına katılma ve uzay mekiği benzeri yeniden kullanılabilir bir fırlatma aracı geliştirme misyonları da dahil olmak üzere birçok ek program duyurulmuştur.

16. Ukrayna (SSAU)

Rusya gibi Ukrayna da Sovyetler Birliği'nin eski bir üyesidir ve 1991 yılında SSCB dağıldığında uzay programının büyük bir kısmını devralmıştır. Ukrayna Devlet Uzay Ajansı (SSAU) 1992 yılında Ukrayna Ulusal Uzay Ajansı (NSAU) olarak kuruldu, ancak Aralık 2010'da adını değiştirdi. Ukrayna SSCB için çok sayıda roket üretmiş olsa da kendi fırlatma tesislerinden yoksundur. Ukrayna 1992'den 2014'e kadar Rusya'nın fırlatma rampalarını kullandı, ancak bu ortaklık Rusya'nın 2014'te Kırım topraklarına katmasıyla sona erdi. SSAU şu anda NASA ve ESA gibi diğer ajanslarla işbirliği yapmaktadır.