Doğa ürüne şekil veriyor Zeytin mucizesi bu yıl bizde

Zeytin memleketiyiz, ama zeytinyağı üretimimiz kısıtlı. Doğa hep bize felaket getirecek değil ya, zeytinyağı şampiyonu ülkelerde kuraklık yaşanırken bu yıl bizim rekoltemiz yükseldi. Fiyatlar da yükselince kafalar karıştı. Afrin zeytinyağı geliyor, ondan… Seneye zeytin yok ondan… Stokçular kol geziyor ondan… Erdoğan zeytinyağcılarla ortak, ondan… Rivayetler ayyuka çıkınca bir uzmanın kapısını çaldık. Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Mücahit Taha Özkaya, akademik çalışmaları ve hayatını zeytinle bütünleştirmiş bir uzman. “Zeytin Baba” diye anılıyor. Adeta memleketin her köşesindeki her zeytin ağacını tanıyor... Durmaksızın çalışmalarını geliştiriyor, dünyadaki gelişmeleri izliyor. Zeytin ıslah çalışmaları olsun, teorik bilimsel araştırmaları olsun, her yönüyle öğrenci ve zeytin üreticilerini aydınlatıyor. Merkezi İzmir’deki Zeytindostu Derneği’nin de danışmanı. Özkaya’ya sorduk, ne olup bittiğini özetledi.

ISLAH ÇALIŞMASINI
DEVLET YAPAR

• Hocam ilk sorumuz: Seneye zeytin var mı?

Zeytin var mı yok mu belli değil. Bu ay içinde belli olur. Ama gördüğüm kadarıyla Ege bölgesinde çok zayıf, Akdeniz’de de beklenti yok. Güneydoğu fena değil. ‘Bir yıl olur bir yıl olmaz’ diye genellemek doğru değil. Zeytin özelliğine göre değişir. Mesela, Gemlik zeytin çeşidi bir yıl gelir, düzenli bakım şartlarında her yıl verim verir. Ayvalık yüzde 40 değişir. Bazı çeşitler ise, isterseniz kuş sütüyle besleyin bir yıl verir bir yıl vermez.

• Islah çalışmasıyla düzeltilebilir mi?

Melezleme yolu uygundur. Bir bahçe içinde hepsi Ayvalık çeşididir, ama bazıları farklılık gösterir. Aynı bahçe olduğu halde üretici bunu anlamaz. Uzun vadeli işler bunlar. Örneğin Arbekina, 18 klonunun çalışması 25 yıl sürdü. Öyle ki proje, üç araştırıcıyı emekli etti. Projeyi başlayanla bitiren farklı kişi. Devlet yapar, üniversite yapamaz. Üniversitenin ömrü yetmez. Sürdürülebilir olması için gerekli. Melezleme ıslahı dediğimiz çalışmalar bunlar.

AFRİN ZEYTİNYAĞI
DEVEDE KULAK

•  Hocam, Afrin zeytinyağı bizimkine rakip oldu, fiyatları etkiledi diyenler var. Gerçeklik payı var mıdır?

Afrin neresi? Kilis vadisindeki çalıştay sonrası Suriye tarafında geçebilir miyiz dedik, izinli geçtik. Bir topun, bir merminin menzili hesaplanarak Türkiye sınırından 30 km içeri girilmiş. Bomba atılmasın diye Kilis’e 30 km’lik mesafede temiz hat oluşturuldu, Sınır güvencesi sağlandı. Bu hatta kalanların giriş çıkışı yok! Burada kalan insan, hayvan, bitki… Ne varsa hepsi Türk malı. Okullar yapıldı, PTT hizmet veriyor. Buradaki bütün hizmet oraya aktarılıyor. İnsanlar Suriye dışında ama Suriye içinde, arafta kalmışlar. Terörist bombayı atsa Suriyeliye gelecek. Türk’e gelmeyecek. Orada buğday, arpa, zeytin yapıyor. Nereye satacak? Sınır kapalı. Türkiye, ‘senin adına satacağım’ diyor, ihale açıyor. Zeytinyağını nerede değerlendirecek? İhale açıyor firmalara satıyor. Kimileri içerde değerlendiriyor. Ekonomik olarak fiyatlar artınca iç pazara girmesi de söz konusu. Bütün ürünlerinin sorumluluğu Türkiye’de. Afrin zeytinyağı oradaki fabrikalarda üretiliyor, ayrıca zeytin olarak da satılıyor. Bir şekilde geçim kaynağını sağlıyor. Orda çıksa çıksa Akhisar’ın onda biri ürün çıkar. Sadece ismi piyasayı sallıyor.

• Bizdeki üretim miktarı nedir?

Yıllık 200 bin ton üretiliyor. 230-250 bin tona çıktı. Bu yıl doğa yüzümüze güldü, kuraklık etkilemedi, ağaç sayımız da çok artmıştı, 350 bin tona çıktık. Ürettiğimiz ham zeytin miktarıysa 2-2,5 milyon ton. Bir kısmı sopalı zeytin üretiminde, kalanı zeytinyağı üretiminde kullanılıyor. İspanya 1,5 milyon ton üretir.

ORTALIKTA ZEYTİNYAĞI YOK

• İhracatımız ne durumda?

Dünyada 3 milyon ton zeytinyağı üretiliyor. Zeytinyağı üreticisi 10 Akdeniz ülkesi var. Buralar, dünya nüfusunun yüzde 5’ine denk geliyor. Bu 10 ülke, dünyada üretilen zeytinyağının yüzde 75’ini tüketiyor. Dış ticarete konu olan 1 milyon ton zeytinyağı! Bugün Türkiye’nin bitkisel yağ ihtiyacı 2,5 milyon ton. Bunun sadece 200 bini zeytinyağından geliyor. Bunun da 160 bin tonunu tüketiyoruz, kalanını ihraç ediyoruz.

• Neden bu yıl bizde çok pahalı?

İspanya ürettiğinin bir bölü üçünü tükettiği için! Bu yıl kuraklık vardı, yüksek sıcaklığın çiçekleri yakması nedeniyle üretimleri 700-750 bine tona düştü. İtalya’da da yüzde 30 oranında düşüş oldu. Ama Türkiye, Yunanistan ve Tunus’ta olmadı. Türkiye, geçen sene mucize gibi 350 bin ton zeytinyağı üretti. Ağaç sayımız arttı, iklim bize lütufta bulundu, hepinize zeytin veriyorum dedi.

• E, neden hızla fırladı fiyatlar?

Dünyada zeytinyağı üretenler ihracatçı ülkeler. Bunla 6-7 ülke ve birbirini tanıyor. İspanya pazarını oluşturmuş, dökme satıyor. 1,5 milyon tondan 750 bin tona düşmüş. Ortalıkta zeytinyağı yok! Onlar da Türkiye’ye geldiler. Türkiye’den zeytinyağı istiyorlar. Ne kadar alabilecekler? Hepsini alsa yine yamayı kapatamıyor. Pazar kaybetmemek için ne fiyattan bulursam alırım, diyor. O yüzden fiyatlar yükseldikçe yükseldi. Türkiye her ne kadar 350 bin ton zeytinyağı üretmiş olsa da büyük kısmını tüketemiyor. İlk ekonomik kriz zeytinyağını vuruyor. Herkes Ayçiçek yağına kayıyor.