Güney Afrika’da ırkçılığın son kalesi: Orania

Orania, tam manasıyla Apartheid dönemi Güney Afrikasından kalan bir şehir. Güney Afrika’nın ilk sömürgecileri olan Afrikaner halkının 1963 yılında özgür bir devlet niyetiyle kurduğu ve Afrikaner halkından olmayan kimsenin yaşamasına müsade edilmeyen bir yerleşim yeri. İsmini Oranj nehrinden alan şehir, Apartheid Rejiminin ayrımcılık uygulamalarını hatırlatan özel yasalara sahip. Şehrin girişine konulan “Hiers nie plek vir sissies” pankartında efemine erkeklerin giremeyeceği yazɪlarak eşcinsellere tahammülleri olmadıklarını da alenen ifade etmişler.(1)

Afrikaner halkı Güney Afrika’ya ilk defa 1652 yılında gelen Hollandalı denizci Kaptan Jan van Riebeeck’in torunlarıdır. Boer diye de hitap edilen halk, ziraat ve çiftçilikle 1795yılı İngiliz işgaline kadar ülkeyi imar ve iskan ettiler. Yüzyıllardır Güney Afrika’da peynircilik ve şarapçılıkla uğraşan Afrikaner halkı kendilerinden sonra Güney Afrika’yı işgal eden İngiliz sömürgecilere karşı çok daha üretken ve yapıcı bir millettir. Afrikanerler İngilizlere yenilince, ülkenin içlerine doğru çekildiler. Bu büyük göçe Great Trek denir. Bu göç onların yeniden toparlanması için herkesten uzak izole yaşamlarının ilki sayılabilir.(2)

Aslında bu Afrikaner halkının torunlarɪnɪn yıllar sonra tekrar Güney Afrika’nın başına geçmesi pek düşünülemezdi. Özellikle 1902 yılında Boer Muharebesindeki mağlubiyetlerinden sonra ülke tamamen İngiliz hakimiyetine teslim oldu. Bu tarih ise Afrikanerlerin ikinci kez geri çekilip izole yaşamasına sebep oldu. Fakat 1948 yɪlɪ Apartheid hükümetinin başlamasıyla Afrikanerlerin yoğunlukta olduğu Ulusal Partinin (ANC) ülkede eğitimde Afrikans dilini ön plana çıkarma gibi politikaları, Orania şehrinin siyasi dayanağının iktidar partisinin olduğunu ortaya koyuyordu.(3)

ORANİA ŞEHRİNİN KURULUŞU

Afrikaner halkına göre şehrin kurulma amacı, eski Felemenk dilini ve kültürünü dış etkenlere karşı korumaktı. Bazɪ aile fertleri ise çocuklarɪna daha iyi bir gelecek inşa etmek için Orania’da yaşadɪklarɪnɪ iddia etmektedirler. Fakat şehre hiçbir yabancının yerleşmesine izin verilmemesi yanında, Afrikaner kökenli eşcinsellere de müsaade edilmemesi ve şehrin kendine ait bir bayrağının olması daha çok bu bölgenin kendine özgü bir ideolojiden doğduğunu ortaya koyuyor.(4) Öncelikle Orania, Güney Afrika’da ırkçı rejimin en zirveye çıktığı yıllarda ortaya atılan bir fikrin ürünüydü. Afrika’nın ucunda her şeyden izole bir şekilde Afrikaner halkının bir mahzen gibi sadece duvarlarla değil, kurallarla da korunaklı olduğu şehirde saf bir Afrikaner halkı yaratmak amaçlanmıştı. Tam bu tarihlerde Apartheid Hükümeti’nin Güney Afrika’daki siyahileri Bantustan adı verdikleri bölgede toplamak istemeleri, bu ırkçı siyasetin başka bir tezahürüydü. Apartheid Rejimi’nin mimarı sayılan Hendrik Verwoerd Hollanda’da okumuştu ve ırkçı Bantustan projesinin de baş mimarlarındandı. Onun gibi ırkçılığıyla tanınan Afrikaner asıllı politikacıların Orania’da çiftliklerinin olması da bu iddiayı kuvvetlendirmektedir.(5) Daha önemlisi onun kayɪn biraderi olan Professor Carel Boshoff”un 1990 yɪlɪnda Orania için yeni bir devlet projesi önerisi bu idddiaya delil teşkil eder.(6)

APARTHEİD REJİMİ BİTTİ ORANİA BİTMEDİ

Orania şehri 1994 yılında Apartheid Rejiminin bitimiyle tenkitlere uğramaya başladı. Şehri ziyaret eden ilk siyahinin Nelson Mandela olması ve yeni devlet lideri olarak şehir sakinlerine barış mesajı iletmesi dahi işe yaramadı. Orania halkı kendilerine özgü inşa ettikleri her şeyden uzak dünyalarında yaşamaya devam ettiler.(7)

Ülkeye demokrasinin gelmesiyle birlikte dünyanın her tarafından gelen gazeteciler Orania’yı da ziyaret ettiler. Dünyanın en garip şehri veya dünyanın en ırkçı yeri şeklinde atılan manşetler şehir sakinlerini etkilemedi. Afrikanerler’in ise gelen gazetecilere şehirde suç oranının yok denecek kadar az olması ve kendi dünyalarında mutlu oldukları yönündeki beyanatları basını tatmin etmeye yetmedi. Başka ırktan insanların yaşamasɪna tahammül etmedikleri Orania halknın, şehri gezen Güney Afrikalı insanlarla da halen Afrikansca konuşmaya çalışmaları dilllerinin muhafaza edilmesinden ziyade, kültürlerini dayatmaları olarak görülmektedir.(8)

ORANİA MODELİ

Orania şehrinin tenkit edilmesinde temel sorunlardan birisi, halen eski ırkçı döneme ait bayraklarını kullanıyor olmalarıdır. Bu bayrak Afrikaner milliyetçiliğinin herkesi renklere göre böldüğü ve sınıflara ayırdığı dönemi sembolize ediyor. Diğer bir mesele ise Apartheid rejimini bir insanlık suçu olarak görmemeleridir. Ve daha ileri giderek herşeyin Apartheid döneminde daha iyi olduğunu iddia etmektedirler. Diğer bir eleştiri alan tarafı ise, devlete aitbir toprağı çitle çevirerek buraya bize benzemeyen insanlardan başkaları giremez düşüncesidir. Toprağın bu şekilde parsellenerek belli bir sınıfa ayrılması eski feodal dönemden kalan Batı tipi derebeyliği akıllara getirmektedir. Bu yönleriyle Orania halen ırkçılık esintilerinin hissedildiği bir şehirdir.(9)

Fakat tüm dünyayı bir manada evlere hapseden Korona virüsü herkesin toplumdan uzak izole yaşamasına sebep olurken, bu tür izole şehirlerde yaşayan halkın salgınlardan da korunduğunu gösterdi. Bu manada Güney Afrika’nın Orania şehrinde hiç Kovid-19 vakasına rastlanmaması, şehir sakinlerinin her şeyden izole ve kontrollü yaşamasının faydasını ortaya koydu. Bu elbette bir şehirde başka bir dilin konuşulmasına mani değil.Öte yandan bu tür müspet gelişmeler Afrikaner halkının Orania’da ırkçılık yanlısı yaklaşımlarını da ortadan kaldırmaz.

Siyahi milliyetçiliğin popüler olduğu bu dönemde Orania şehrine Güney Afrika’da daha ne kadar tahammül edilir, bilinmez. Fakat Korona salgınının dünyayı evlere kilitlediği bu zaman diliminde Orania gibi izole şehirler bir misal teşkil eder mi, bunu zaman gösterecektir.

NOTLAR:

(1) Hammond, Michael, and Hanlie Retief. 2014. Orania. Cape Town: Umuzi.

(2) Gençoğlu, Halim. "GüneyAfrika’da Irkçılığın Tarihsel Kökenleri." Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 2, no. 2: 79-120.

(3) Cavanagh, Edward. 2013. Settler colonialism and land rights in South Africa: possession and dispossession on the Orange River. New York: Palgrave Macmillan

(4) Norman, Kajsa. 2017. Bridge over Blood River: The Rise and Fall of the Afrikaners. https://ebookcentral.proquest.com/lib/warw/detail.action?docID=4806704.

(5) https://abcnews.go.com/International/inside-white-apartheid-town-orania-south-africa/story?id=62337338, 16. 06. 2020 tarihinde erişildi.

(6) "Prof Boshoffoor die volkstaatenOrania". 1992. Kerkbode. 150 (20): 6.

(7) Hagen, Lise. 2013. Place of our own": the anthropology of space and place in the Afrikaner Volkstaat of Orania. M.A. (Anthropology) University of South Africa

(8) ttps://headtopics.com/uk/an-indictment-of-south-africa-whites-only-town-orania-is-booming-9152893, 16. 06. 2020 tarihinde erişildi.

(9) Van Heerden, Schalk W. 2017. Time to trek: The unthinkable thought. Pretoria: Malan Media