Döngüsel ekonomi ve III. Türkiye Döngüsel Ekonomi Haftası

Finlandiya Büyükelçiliği, Business Finland ve İstanbul Sanayi Odası’nın katkıları ile düzenlenen III. Türkiye Döngüsel Ekonomi Haftası, 7 – 9 Kasım 2023 tarihlerinde İstanbul ve 9 Kasım Ankara’da düzenlenecek. III. Türkiye Döngüsel Ekonomi Haftası kapsamında sürdürülebilir üretim, ikiz dönüşüm, üretim süreçlerinde karbonsuzlaşma, sürdürülebilir malzemeler, döngüsel ekonomi iş modelleri, döngüsel tedarik zinciri, yeşil satın alma, yeşil dönüşümde OSB’lerin rolü ve eko-endüstriyel alanlar gibi ana başlıklar ülkemizin yanı sıra çeşitli ülkelerdeki uzman ve iş dünyası temsilcilerinin bakış açıları ile değerlendirecek konular arasında yer alıyor.

DÖNGÜSEL EKONOMİ NEDİR SAHİ?

“Al-Yap-Kullan-At” şeklindeki doğrusal ekonominin alternatifidir döngüsel ekonomi!
“Al-Yap-Kullan-At” biçimindeki doğrusal ekonomide kaynaklar sınırsız kabul edilirken kaynak israfı bir hayli olagelmiştir. Bu modelde çeşitli sorunlar ortaya çıkmıştır, şöyle ki: Aşırı üretim / Kaynakların aşırı kullanımı / Ürünlerin Yaşam Döngülerinin Kısalması / Atık Birikimi.
Döngüsel ekonomi temelde atıkları kaynaklara dönüştürme düşüncesine dayanan ekolojik bir ekonomik modeldir. Aslında döngüsellik doğanın tamamında belirgin bir biçimde vardır zaten: Karbon döngüsü, azot döngüsü, su döngüsü, oksijen döngüsü ve besin döngüsü gibi!
Döngüsel ekonominin temel bileşenlerine bakıldığında en önemli bileşen geri dönüşüm / yeniden kullanım. Geri dönüşümün iki tipi vardır:
Aşağı dönüşüm ve Yukarı dönüşüm. Aşağı dönüşüm, malzemelerin ve ürünlerin daha düşük kalitede yeni ürünlere dönüştürülmesidir. Yukarı dönüşüm ise malzeme ve ürünlerin eşit kalitede veya daha üst kalitede yeni ürünlere dönüştürülmesidir. Yukarı dönüşüm eşdeyişle ileri dönüşümde yaratıcılık da gerekir elbette!
Sırası gelmişken bir örnek verelim. İZOCAM, üretiminde yüzde 80’e dek “yedinci doğal kaynak” olarak adlandırılan geri dönüştürülmüş malzeme kullanmaktadır.
Bu alanda kooperatifler bile kurulmaktadır. Örneğin, 226 şirketin faaliyet gösterdiği Marmara Geri Dönüşümcüler Kooperatifi!

DÖNGÜSEL EKONOMİ BİR GEREKSİNİM MİDİR?

Elbette! Yeryüzünde kaynakların geleceğine ilişkin tahminlerde üretimin mevcut oranlarda devam etmesi halinde kaynakların kalan sürelerine bakılmaktadır. Sonuçlar oldukça ürkütücü! Kimi kaynaklar 2050’ye dek ancak yetecek gözüküyor. Bu tahminleri Dünya Limit Aşım Günü’nün iyice gerilere gelmesi de doğruluyor. 2023’de 2 Ağustos’ta yıllık tüketmemiz gereken azami kaynağı tükettik ve şimdi gelecek yıldan tüketmekteyiz(*).

DÖNGÜSEL EKONOMİYE GRAFİK BAKIŞ

Döngüsel ekonomiye ilişkin internette değişik grafikler var. TSKB’nın kurduğu Escarus şirketinin bloğundan alıntılayalım.
Döngüsel ekonomi grafiğinde doğrusal ekonomiden farklı olarak hangi eylemlerin gündeme sokulduğu net biçimde anlaşılmaktadır.

DÖNGÜSEL EKONOMİ ULUSLARARASI BİR KONU MU?

Elbette. Örnekse, 2015’te AB bir plan yayınlamıştır: Döngüsel Ekonomi Eylem Planı”! Bu eylem planında döngüsel ekonomiye geçiş için bir dizi önlem planlanmış ve beş öncelikli sektör (plastikler, gıda atıkları, temel hammaddeler, inşaat ve hafriyat, biyokütle ve biyoyakıt bazlı malzemeler) belirlenmiştir.

DÖNGÜSEL EKONOMİNİN TEK SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ

Döngüsel ekonominin uygulanması tek sağlığın (insan, hayvan ve bitki) tüm boyutları üzerine olumlu etkilerde bulunmaktadır. Örneğin, hastalık ve ölüm oranlarında azalma, nesli tükenmekte olan hayvanların ve bitiklerin azalmasında yavaşlama vb.

DÖNGÜSEL EKONOMİ ULUSAL YOL HARİTASI OLANAKLI MI?

Elbette! Bu konuda Finlandiya 2016’da böyle bir yol haritası yayınladı. Multi-disipliner bir hükümet kurumu olan ve bir inovasyon (yenileşim) fonu olan Sitra’ya göre döngüsel ekonomiye geçişte tüm paydaşlara (hükümetler, yurttaşlar, şehirler ve iş dünyası) sorumluluk ve görevler düşüyor. Bu bağlamda 4 hedef önemli: Ekonomik canlılık temellerinin yenilenmesi / Düşük karbon ekonomisine geçiş / Doğal kaynakların kıt kaynaklar olarak görülmesi / Olumlu yönde itici nitelikli günlük kararlar.

İŞ DÜNYASI NE YAPMALI?

Öncelikle döngüsel ekonomiyi stratejisine entegre etmeli şirketler. Bu amaçla yeni bir tasarım kavramı olan “Beşikten beşiğe (Cradle to Cradle:C2C)” işletme felsefesini benimsemeliler, beşikten mezara yaklaşımını terk etmeliler. Sonra ölçüm sistemi geliştirmeliler. Ardından bu konuda sektörel ve ulusal işbirliklerine girişmeliler. Yenilikçi mal ve hizmetlerde yeşil inovasyon kavramını esas almalılar.
İşletmeler bir döngüsel iş modeli kurgularken “Ürün sahipliğini koruma-RPO , Ürün ömrünü uzatma-PLE, Geri dönüşüme yönelik tasarım-DFR” şeklindeki üç temel stratejinin bir kombinasyonunu esas alabilirler (**).

SONSÖZ

Küresel ekonomi sadece yüzde 7,2 oranında döngüselmiş ve bu yıldan yıla da kötüleşiyormuş
(***). Yok canım Orhan Gencebay’dan “Batsın Bu Dünya” şarkısı dinleyecek halimiz yok. Batsın bu tek sağlık düşmanı kapitalizm desek daha doğru olmaz mı?
(*):Bu konudaki yazımıza bkz. https://tele1.com.tr/dunya-limit-asim-gunu-2-agustos-ya-turkiye-889105/
(**): Bkz. Atalay Atasu vd. “Döngüsel İş Modelleri”, Harvard Business Review Türkiye, Ağustos 2021, s.34-42.
(***): The Circularity Gap Report 2023, Circle Economy yayını. (Erişim :https://www.circularity-gap.world/2023)