Esenlik sektörü ve işletmelerde mutluluk yönetimi

Ekonominin sonsal amacının dünya ve ülke insanlarının mutluluğu olduğu yaklaşımıyla ölçülmesi gereken şeyin GSMH (Gayri Safi Millî Hasıla) değil de GSMM (Gayri Safi Millî Mutluluk) olduğunun kabul edildiğini varsayalım. Mutluluk ölçümleriyle ilgili endekslerden kimilerini de anımsayalım: Mutlu Gezegen Endeksi, OECD Daha İyi Yaşam Endeksi, Dünya Mutluluk Raporu sıralaması.

Ekonomideki aktörler kimlerdi?: Devlet, işletmeler ve hanehalkı. Devletin mutluluk konusuna nasıl bakması gerektiğine daha önceki bölümlerde bakmıştık. TÜİK’in “Yaşam Memnuniyeti Araştırması”na göre ülkemizde her iki kişiden ancak bir mutlu. Kadınlarda mutlu olanların oranı gerileme ile seyrediyor. Yani bu konu önemli! Zaten Birleşmiş Milletler 2013’de 20 Mart’ı “Uluslararası Mutluluk Günü” ilan etmişti. Bu yılın ana teması “Farkında (Düşünceli) Ol, Minnettar Ol, Nazik(Kibar) Ol” idi.

DÜNYADA MUTLULUK/ ESENLİK SEKTÖRÜNDE GELİŞME

Küresel Esenlik Enstitüsü (GWI) 2023 Küresel Esenlik Monitörü raporuna göre dünyada esenlik faaliyetleri ve yaşam tarzları ile ilgili toplam 11 sektörden oluşan intersektörel ekonomi 2019’a göre yüzde 14 büyüyerek 2022’de 5,6 trilyon dolarlık hacme ulaşmış gözüküyor. Tahminlere göre bu tutarın yüzde 8,6 yıllık bileşik büyüme oranı ile 2027’de 8,47 trilyon dolara ulaşacağı bekleniyor. En hızlı büyüyecek sektörler ise esenlik gayrimenkulleri harcamaları ve ardından esenlik turizmi harcamaları! 2022-2027 arasında Küresel GayriSafi Yurt içi Hasıla’nın büyüme beklentisi ise sadece yüzde 5,1 olmasına rağmen bu büyüme dikkat çekici! Kapitalizmin mutsuzlaştırıcı etkilerinin ardından oluşan yeni bir pazar olarak böyle bir büyüme gözlenmesi normal görülebilir.

Bu küresel esenlik sektörlerinde yer alan sektörler ve satış hacimleri şöyle:

Sağlıklı beslenme ve zayıflama (1.079 milyar dolar) / Kişisel bakım ve güzellik (1.089 milyar dolar), / Fiziksel aktivite (976 milyar dolar) / Esenlik turizmi (651 milyar dolar) / Kamusal sağlık, koruma, kişiselleştirilmiş tıp (611 milyar dolar) / Geleneksel ve tamamlayıcı tıp (519 milyar dolar) / Esenlik Gayrimenkul harcaması (389 milyar dolar) /Zihinsel esenlik (181 milyar dolar) / Spalar (105 milyar dolar) / İşyeri esenlik harcamaları (51 milyar dolar) / Kaplıcalar (46 milyar dolar).

GWI esenliği çok boyutlu olarak tanımlamaktadır: Sosyal, Çevresel, Fiziksel, Zihinsel, Ruhsal, Duygusal.

Tabloda görüleceği üzere, esenlik ekonomisinde kişibaşı harcama Kuzey Amerika ve Avrupa’da 4 basamaklı rakamlar iken, Alt Sahra’da bu iki basamaklı rakamda! Eşitsizlik burada da kendini gösteriyor.

İŞLETMELERDE MUTLULUK VE ÖNEMİ

Şimdi işletmelere bakalım. İşletmelerde mutluluk yönetimi konusu uzun zamandır gündem konusudur. 1924-1932 yıllarında Mayo’nun yaptığı Hawthorne araştırmalarına dek geri gidebiliriz. Bunun nedeni kısmen işletme yönetimlerinin sosyal sorumluluğu olabilmekteyse de daha çok çalışan mutluluğunun artırılmasının ve mutlu işyeri olmanın daha yüksek kazanca yol açmasıdır.

İş yaşamında mutluluğun iki unsurundan söz edilir: “öznel iyi oluş” ve “işle ilgili duyuşsal iyilik algısı”. Öznel iyi oluşu, kişinin “kısa süreli mutluluk türü olan yaptığı işten keyif alması”, “biraz daha uzunca süreli bir mutluluk türü olan ve bir akış özelliğine sahip olan işe dair tutkusu”, “uzun süreli yani soluklu bir mutluluk türü olarak kendisi için anlamlı olan bir şeyin – amaç veya amaçların – parçası olma duygusu” şeklinde üç bileşenin toplamı olarak tanımlamak olanaklıdır.

Duyuşsal iyilik algısı ise memnuniyet ve tatmin olarak iki boyutta tanımlanabilmektedir. Kişilerin bilgi ve deneyimlerine dayalı bilişsel süreçlerine göre çalışan mutluluğu algısal olarak değişebilmektedir.

Bu konuda mutluluğun kimyasına ilişkin joyology (keyifbilim desek mi?) kavramının da kullanılmakta olduğunun altını çizelim.

TÜRKİYE’DE EN MUTLU İŞYERLERİ!

Yönetim danışmanlığı şirketi olan Happy Place to Work (HPW) tarafından yapılan çalışmada 50 şirket belirlenmiş (HPW 50 Endeksi). Bu şirketlerin içinde hem finansal hizmet (Burgan Bank vd.) ve finans dışı hizmet (Aydem Enerji vd.), hem de reel kesim işletmeleri (Kordsa vd.) var. Ayrıntılı çizelge ve yöntem için bkz. https:/ /happyplacetowork.com.tr/

Bu işletmeler konuyla ilgili olarak sertifikalandırılmış işletmelermiş. Çalışma kapsamında 14 sorudan oluşan Wellbeing Index (İyilik Hali Endeksi) ile işletmede mutluluğun bileşenleri başarı, gurur ve güven olarak belirlenmiş. Başarı başlığı altında “potansiyelini kullanma, değer yaratma, mesleki gelişme ve katkı sağlama” ölçülmüş. Gurur başlığı altında “tanıma ve takdir, destekleyici iklim, yükselme ve terfi ve işyerinde özdeşleşme” ölçülmüş. Güven başlığı altında “özel hissetme, işbirliği yapma, kendi olabilme ve huzurlu çalışma” ölçülmüş. Mutlu işletmelerin farklılaşmasını sağlayan hususlar, ortak değer yaratma, sürece dahil etme, aktif katılım, çeşitlilik ve piyasa ortalamasına yakın yeterli ücret ödemenin ötesine geçerek örgüt kültürüne ve değerlerine yatırım yapmak olarak saptanmış.

HPW’nun raporuna göre, çalışanların verimliliği ortalama yüzde 38 artmış; çalışanların (işten ayrılma) devir hızı ortalama yüzde 58 düşmüş ve işletmelerin kârı ortalama ikiye katlanmış! Ayrıca son altı ayda HPW endeksi şirketlerinin borsa getirisi yüzde 144 olurken, BIST 50 endeksi borsa getirisi yüzde 85 olmuş! Demek ki, konuştuğumuz konu işe yarıyor!

İŞLETMELERDEKİ PROGRAMLAR

Çeşitli işletmeler mutlu işyeri olmak için farklı izlenceler geliştiriyorlar. Bu izlencelerde mutluluk sözcüğü doğrudan kullanılmadığında onun yerine “wellbeing, wellness, employee satisfaction” gibi deyimler (esenlik, iyi yaşam) kullanabilmektedir.

İşletmeler bunun için yaptıkları projelerde hem zihinsel hem de fiziksel esenlik boyutlarını kapsayan çalışmalar yapmaktadırlar. Örneğin Unilever Türkiye, dört farklı kategoride (fiziksel, zihinsel, amaç odaklılık, duygusal) projeler yapmaktaymış. Bu konuda çalışmalar yürüten işletmelerin sayısı giderek artıyor: Turkcell, Pfizer, Socar, Adel Kalemcilik, Anadolu Sigorta, Atasun Optik, Borusan Lojistik, Boyner Büyük Mağazacılık, Burgan Bank, Çimsa, Enka, Divan Grubu, Evidea, Garanti BBVA, Gratis, Hilti, Hafele, Verifone, Little Cesars, Memorial Sağlık, Kolay Gelsin, Metro, Otokar, Poliport, Multinet Up, Polisan, Siemens, Sestek, Yves Rocher, İpekyol, Türk Tuborg, UPT vd.

Bu konuda hazırlanacak bir modelde pozitif psikoloji ve psikolojik sermaye yaygınca kullanılmaktadır. Psikolojik sermaye kuramı Fred Luthans ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş olup, “kişinin yaşam başarısında pozitif psikolojik gelişim durumunu” yansıtan bir modeldir. Pozitif psikolojinin kurucusu olan Martin Seligman 2011 yılında PERMA modelini ortaya koymuştur. Olumlu duygular (positive emotions), adanmışlık (engagement), ilişkiler (relationships), anlam (meaning) ve başarı (accomplishment) öğelerinden oluşan PERMA modeli, kişinin esen, mutlu veya iyi oluş halinin geniş kapsamlı bir açıklamasıdır.

Not: Yazımız haftaya devam edecek.