Fiskobirlik nasıl çökertildi?

FINDIKTA LİDERLİKTEN BAĞIMLILIĞA - 1

Süleyman Celepoğlu - Eğitim-İş Giresun İl Başkanı
suleymancelebioglu@mynet.com

Fındık Türkiye’nin en önemli tarım ürünlerinden biridir. Dünya fındık üretiminin ortalama yüzde 80’ini üretiyoruz. Ancak fındık gereken değeri göremedi ve serbest piyasa koşullarında yabancı bir şirketin eline kaldı. Fiskobirlik özerkleştirilmeden önce 1964 yılına kadar kendi hesabına, bu tarihten 1994 yılına kadar hazine adına fındık alımı yaptı. 1994 yılından 2002 yılına kadar, DFİF’den ( Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu) kredi kullanarak fındık alımını sürdürdü.

ÖLÜM KARARI

12 Eylül sonrası, dışarıdan yapılan öneriler sonucu devlet zarar ediyor gerekçesi ile tarıma destekten vazgeçilince fındık üreticisi için zor günler başladı. Son nokta, 16.06.2000 günü Resmi Gazete’de yayınlanan 4572 sayılı yasa ile konuldu. Bu yasa Türk tarımının ölüm kararı oldu. Yasa ile tarım satış kooperatif ve üretici birlikleri özerkleştirilme adı altında devlet desteğinden mahrum edildi.

4572 sayılı yasanın geçici madde 1-E de “Kooperatif ve birliklere, genel bütçeden yeniden yapılandırma amacıyla 2000 yılı bütçesinden tahsis edilen ödenekler ile uluslararası finans kuruluşlarınca desteklenen projeler için sağlanan doğrudan ya da dolaylı mali kaynaklar ve kredi teminatları dışında devlet veya diğer kamu tüzel kişilerinden herhangi bir mali destek sağlanamaz” denilmektedir. Fiskobirlik bu yasa ile borçları devlet tarafından ödenerek özerkleştirildi. Devlet tarafından destek verilmesi de yasaklandı.

Doğal olarak, fındık fiyatları çok düşük düzeylere indi. Üreticiyi bu duruma alıştırmak için, TMO (Toprak Mahsülleri Ofisi) tarafından fındık alımı yapıldı. TMO’nun fındık alımı fiyatı da düşüktü. Ancak serbest piyasaya göre biraz daha yüksekti. Bir süre sonra, hükümet TMO’yu da fındık alımı işinden çekti. Böylece fındık serbest piyasa koşullarına bırakılmış oldu.

Güngör Uras, 09.07.2014 günlü Milliyet gazetesindeki yazısında “Dünya Bankası bir rapora dayalı olarak tarım satış kooperatiflerinin ve birliklerinin kapatılmasını emretti. Bu emir üzerine, ana tarım ürünlerini pazarlayan birlikler çökertildi. Bu çerçevede hükümet, 2006 yılında Fiskobirlik’i devre dışı bıraktı, TMO’yu fındık alımıyla görevlendirdi. Bir süre sonra TMO da fındık alımlarını sonlandırdı” diyor. Güngör Uras’ın değerlendirmesi gerçekçidir.

Dünya Bankası projesi olan Doğrudan Gelir Desteği (DGD), 14 Mart 2000 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile pilot uygulama olarak başlamıştır. Daha sonra 31 Temmuz 2002 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan tebliğ ile yaygın olarak uygulanmaya başlanmıştır. DGD, üretim artışı ya da kalite artışı sağlayacak bir destekleme değildir. Tarımın içine düşürüldüğü büyük kayıpları üreticinin daha az hissetmesi için yapılan bir desteklemedir.

ALTERNATİF ÜRÜN

Fındık yerine başka alternatif ürünler üretilmesi önerildi. Bu önerilerin çoğu komik olduğu gibi hiçbir olumlu sonuç ortaya çıkmadı. Fındık yerine başka alternatif ürünler üretilmesi için düzenlemeler yapıldı. Belli kısımlarda fındık yerine başka ürüne geçenlere maddi yardım (dolar olarak) yapılması kararları alındı.

Ancak üretici ilgi göstermedi. Alternatif ürün önerileri yalnız fındık için değildi. Ülkemizin farklı bölgelerinde başka ürünlere de bir alternatif ürün önerisi yapıldı. Onlar da tutmadı. Bunların bir merkezden öneriliyor olduğu açıktır. Fındık için bir alternatif ürün yoktur. Fındığın alternatifi daha fazla bağımlı olmaktır.

2016 yılına geldiğimizde, Fındık piyasası İtalyan “Ferrero” şirketi tekelinde bulunmaktadır. Fiskobirlik, etkisiz hale getirilmiş ve fındık üreticisi piyasa koşullarında zor duruma düşürülmüştür.