İşyerinde denkleştirme nedir, hangi şartlarda yapılır?

* Mavi yakalı isçiyim. Çalıştığım işyerinde haftalık çalışma süresi 45 saat. Cumartesi ve pazar günleri tatil. Bize 'Akşam ve hafta sonu mesai yerine denkleştirme olacaktır' diye duyuru yapıldı. Ayrıca resmi tatil günlerinde çalışıp ileriki tarihte izin verileceği söylendi. Bu arada işlerin durgun olmasından dolayı her ay 1 hafta ücretli izin veriliyor. Yalnız çalışanların 2019 yılından bile izinleri kalmadı. Son zamanlarda cuma günü yıllık izin veriyorlar. Bu yapılanlar yasal mı?
Okurumuzun sorusunda, denkleştirme ve izin gibi iki önemli konu var. Önce denkleştirme konusunu ele alalım kısaca. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre, haftalık normal çalışma süresi en çok 45 saattir. Kural olarak bu süre, işçinin çalıştığı gün sayısına eşit olarak bölünür. Örneğin okurumuz, haftada 5 gün çalıştığını belirtmiş. O halde okurumuzun günlük çalışma süresi 9 saattir.
Ancak, iş ilişkisinin taraflarının (işçi ve işveren) anlaşması ile yani iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmeleri ile haftalık çalışma süresi haftanın çalışılan günlerine dağıtılabilir. Ancak, belirttiğimiz gibi bu konuda tarafların iradelerinin uyum içinde olması gerekir. Denkleştirme yalnız işverenin isteği ile yapılabilen bir uygulama değildir. Varsa yazılı iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesinin incelenmesi gerekir denkleştirme hükmü içerme ihtimali bakımından.
Denkleştirmede, haftalık çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılabiliyorsa da bir sınırlamaya tabidir. Bu sınırlama, denkleştirme söz konusu olsa bile işçinin bir günde 11 saatten fazla çalıştırılamayacağıdır. Günlük 11 saati aşan çalışmalar hukuka aykırıdır.
Denkleştirme uygulaması sonsuza kadar sürdürülecek bir çalışma biçimi değildir. 4857 sayılı İş Kanunu bu sürenin sınırının 2 ay olacağını düzenlemiştir. Süre, toplu iş sözleşmesi ile 4 aya kadar çıkarılabilir. Ancak daha uzun olamaz. Yine denkleştirme süresindeki haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini, okurumuz için 45 saati aşamaz. Denkleştirme kavramı olmasaydı, bu şekilde günlük normal çalışma süresini aşan saatler fazla çalışma olarak görülecek ve ücretlendirmesi de fazla çalışılan her bir saat için saat başına düşen ücretin yüzde 50 yükseltilmesi şeklinde yapılacaktı. Denkleştirme, işçinin bu şekilde fazla mesai ücreti almasını önleyen bir uygulamadır. Bu nedenle yasalarda yer alan sınırlamalara uyularak yapılması büyük önem taşır.
Bir sonraki yazıda denkleştirme örneği ile devam edeceğiz. SORUN SÖYLEYELİM calismahayati@aydinlikgazete.com