Melih Baş

Fortune Türkiye Sürdürülebilirlik Araştırması 2024

Fortune Türkiye Dergisi’nin CRIF Türkiye ile birlikte yürüttüğü Fortune&CRIF Sürdürülebilirlik araştırmasının bu yıl ikincisi gerçekleştirilmiş (1). Araştırmaya kısaca bakalım. Meraklısı Fortune dergisinin Nisan 2024 sayısında ayrıntılara ulaşabilir.

Ekoloji politik

İktisadı kapitalist iktisatla sınırlı ve sürekli sayan otistik iktisatçılar, ekonomi politik deyimini dışlarlar. Benzeri biçimde ekoloji politik deyimini de! Liberallere, hatta kimi sosyal demokratlara göre, çevre sorunsalı siyasetler üstüdür, öyle ele alınmalıdır.

Kısaca açıklayalım. Eğer çevre deyimini yeğlerseniz, ‘insanmerkezli’ bir bakışı; ekoloji derseniz ‘biyomerkezli’ bir yaklaşımı esas alıyorsunuz demektir. İlki kapitalist (capita baş demekse capitalist: başlıkçı) iktisatla uyumlu bir çizgiyi temsil ederken, ikincisi toplumcu bir iktisat çizgisiyle uyumludur. Çevrecilik “önce kirlet kâr et,sonra temizle kâr et!” mantığına dayanırken; ekolojistlik “gereksinimler sınırlıdır, istekler hele de türetilmiş istekler sınırsızdır” mantığıyla, tüketimin sınırlanmasını ve giderek gereksiz tüketime yolaçan türdeki mal ve hizmetin üretiminin ortadan kaldırılmasını savlar. Bu bağlamda Laz Kapital’i elinden düşürmeyen eko-toplumcu bir laz olan Temel, şu soruyu sormayı vurgulamaktadır: Şart midur, da ? Worldwatch Enstitüsü ‘Dünyanın Durumu Raporu’ adlı yıllıklarından birinin teması olarak şunu belirlemişti: ‘Tüketicilikten Sürdürülebilirliğe’! Kalkınma=büyüme sanan otistik iktisatçılara duyurulur!

Bayram, çikolata ve kakao

Çikolata bayramlarda en çok satın alınan armağan ya da ikramlık ürünlerin ön sıralarında yer almaktadır. Son dönemde kakao ve türevlerinin üretimdeki düşüşü nedeniyle çikolatanın fiyatı da giderek artıyor. İklim değişikliği (yoğun yağışların neden olduğu ağaç hastalıkları, kuru sıcaklık ve aşırı rüzgarlar vd.) bu üretim düşüşünün en önemli etkenlerinden biri olarak belirtiliyor. Küresel kakao üretimi miktar sırasıyla şu ülkelerde gerçekleştirilmektedir: Yüzde 60’ı Fildişi Sahili ve Gana’da, ardından Endonezya, Ekvador, Kamerun, Nijerya, Brezilya, Peru, Dominik Cumhuriyeti, vd. geliyor. 2027’ye dek Ekvador’un 2. Sıraya yerleşmesi bekleniyor. Kakao arzındaki sıkıntı üç yıldır süregeliyor. Örneğin Fildişi Sahili’nden Ekim 2023-Şubat 2024 döneminde yapılan kakao dışsatımının yüzde 32 düşmüş olduğunu belirtelim. Uluslararası Kakao Örgütü’ne göre küresel kakao açığı 2023-2024 döneminde geçen döneme göre yüzde 405 oranında artacakmış.

Kakao Latince’de ‘Tanrıların Besini’ anlamına gelen ‘Theobromocacao ağacı’ndan elde ediliyor.

60. Kütüphane Haftası: Sürdürülebilirlik

Her yıl yapılagelen (bu yıl 60.sı kutlanan) Kütüphane Haftası bu yıl ‘Sürdürülebilirlik ve Savunuculuk’ temalı olarak 25-31 Mart 2024 tarihlerinde kutlandı.

TÜİK’in 7.6.2023’de açıkladığı son istatistiğe göre, kütüphane sayısı yüzde 43,4 artmış. 2022 yılında kütüphane sayısı 1 Millî Kütüphane, bin 257 halk kütüphanesi, 625 üniversite kütüphanesi ve 47 bin 654 örgün ve yaygın eğitim kurumu kütüphanesi olmak üzere toplam 49 bin 537 olmuş. Kitap sayısı da yüzde 14,5 artmış. Kitap sayıları bir önceki yıla göre Millî Kütüphane’de yüzde 5,6 artarak 1 milyon 632 bin 589, üniversite kütüphanelerinde yüzde 4,6 artarak 21 milyon 98 bin 691, halk kütüphanelerinde yüzde 3,3 artarak 23 milyon 91 bin 168, örgün ve yaygın eğitim kurum kütüphanelerinde yüzde 28,1 artarak 43 milyon 971 bin 809 olmuş.

Dünya Su Günü’nün ardından

1993 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda alınan kararla her yıl 22 Mart Dünya Su Günü olarak kutlanmaktadır. Bu kutlamada her yıl bir ana tema ile su ve su sorunlarına dikkat çekilmeye çalışılmaktadır. 2024 yılında ana tema ise ‘Barış İçin Sudan Faydalanmak’ olarak belirlendi. Gerçekten de suyun adil paylaşımı ve suyun bir insan hakkı olarak kabul edilmesi barış, istikrar ve gönenci getirebilecektir. Birleşmiş Milletler 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları içinde 6. başlık da ‘Temiz su ve sanitasyon’ zaten!

Tarım için küresel su talebinin 2050’ye dek yüzde 35 artması beklenmektedir. Oysa ki, sadece 24 ülke su paylaşımı için işbirliği anlaşmalarına sahip. Su alt yapısının 2030’a dek 6,7 trilyon dolar, 2050’ye dek 22,6 trilyon dolar gibi bir yatırıma ihtiyaç duyacağı tahmin ediliyor. Dünya Bankası bu bağlamda 2030 Su Kaynakları Grubu (WRG 2030) kurmuş. Amacı özel sektöre ‘su güvenli bir dünya’ sağlamak elbette!

Stagflasyon ve işletmelere öğütler

Birçok geçimbilimci 2024 yılında ülkemizde özellikle yerel seçimler sonrası bir stagflasyon yaşanacağını düşünmekte(yiz)! Enflasyonlu durgunluğu (stagflasyonu) oluşturan hem arz şoku hem de oklokratik bir zayıf ekonomik politika ile karşı karşıyayız. Stagflasyon, ülkelerin hem ekonomilerini hem de sosyal dengelerini olumsuz etkiler.

Stagflasyonist süreçte işletmelerin hem üretimleri düşer hem de maliyetleri yükselir; satış fiyatları artar; yüksek faizli (İslami finansta yüksek kâr paylı) fon (kredi) kullanımına maruz kalırlar; enflasyon muhasebesi uygulayarak veya uygulamayarak enflasyon vergisi denilen bir vergi artışına maruz kalırlar. Enflasyon muhasebesi uygulamayan işletmelerde işletme ile ilgili çıkar öbekleri (başta yöneticiler ve paydaşlar olmak üzere) yanlış verilere dayalı olarak yanlış kararlar alırlar.

12 Mart Muhtırası ve ekonomik yansıması

12 Mart 1971 Muhtırası’nın ardından tam 53 yıl geçmiş. Bu muhtıranın neden gündeme geldiği çok tartışılmıştır. O dönemdeki 274 sayılı İş Yasası ve 275 sayılı Sendikalar Yasası'nda değişiklik yapan bir tasarı Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisinin iş birliğiyle 1970’de önce Millet Meclisi, ardından da Senatodan geçirilmiş, sonra da Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından onaylanmıştı. Yapılan değişiklikle işçilerin sendika seçme özgürlüğü önemli ölçüde kısıtlamaktaydı. Sendikaların tepkileri (15-16 Haziran olayları), 60 günlük bir sıkıyönetim ilanı, sendikacıların tutuklanması ve yargılanmaları, başka küçük çaplı olaylar, öğrenci olayları ve kurulan birçok sol örgütün kimi doğru, kimi maceracı eylemleri derken günler bir film şeridi gibi akmıştı.

Muhtıra, 12 Mart 1971 günü TRT radyolarından okunan bildiri ile ilan edilmişti. Bildiride, Anayasa'nın öngördüğü reformları uygulayacak bir Hükûmetin teşkili sür'atle tahakkuk ettirilemediği takdirde, Türk Silâhlı Kuvvetleri’nin idareyi doğrudan doğruya üzerine almağa kararlı olduğu belirtiliyordu.

1 Mart Muhasebe Günü’nün ardından

Geçtiğimiz hafta 1 Mart’ta Muhasebeciler Günü kutlaması vardı. Bu mesleği düzenleyen yasa kapsamında 125.526 SMMM, 5.000 YMM ve 18.000 stajyer ülke genelinde faaliyet göstermektedir. Gariptir, aslında dünyada Uluslararası Muhasebeciler Günü 10 Kasım’da kutlanmaktadır. Bu tarih ülkemizin toplumsal tarihine uygun düşmemektedir. O halde diğer seçeneklere yönelinmesi çok doğaldır.

Muhasebe meslek mensuplarının yasal bir kimliğe ulaşmaları 13 Haziran 1989 tarihli Resmi Gazete’de 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Yasası’nın yayınlanması ile gerçekleşmiştir. Muhasebe meslek mensupları, ister büro bazlı serbest veya ister bir şirket kadrosunda bağımlı çalışsın; herhangi bir ünvanla yani muhasebeci, iç veya bağımsız denetçi konumunda çalışsın; sektörel olarak da özel kesimde veya kamu kesiminde çalışsın; uzmanlık alanı olarak finansal muhasebeci veya yönetsel maliyet muhasebecisi hatta finans uzmanı-yöneticisi olsun bu camianın içindedirler. O halde bu tarih çok uygun gözükmektedir.

İliç maden işletmeciliğine ekonomik bakış

Bir işletmenin hem planlama hem de işletme döneminde başarımı (performansı) üç boyutta ele alınır ve de alınmalıdır. Bu üç boyut şöyledir: Ekonomi – Ekoloji (Çevresel de deniyor) – Toplumsal (Sosyal de deniyor). Bu üç boyuttan ekonomi boyutuna bakalım hele.

Bu işletmenin etkililiği açısından bakarsak acaba gerçekten halk için gerçekten yararlı ve gerekli bir iş mi yapılmaktadır? Altın ne için gereklidir? Bu işletmenin ürettiği ham madde olan altının yüzde 47’si mücevher (takı-tuku) sektöründe kullanılmaktadır. Değer mi bu risklere? Altının kullanıldığı diğer bir yer ‘külçe, altın para, madalya’ (yüzde 26) ; merkez bankaları ve diğer kurumlar da ‘finans’ amaçlı olarak bir miktar kullanıyor (yüzde 24) ; kalan kısım da teknolojide (uzay çalışmalarından elektroniğe, diş hekimliğinden konfeksiyona vd.) kullanılmaktadır. Bu son kısım için daha önceki yıllarda çıkarılmış olan altın yeter de artar bile. Yani bu madenin çıkarılmasının ‘fayda-maliyet oranı’ negatif!

EIU Demokrasi Endeksi ve Türkiye

The Economist dergisi EIU (Economist Intelligence Unit) biriminin yayınladığı Demokrasi Endeksi 2023 Raporu’na kısaca bakalım, meraklısı rapora rahatça ulaşıp inceleyebilir. İşe önce demokrasinin tanımıyla başlayalım.

(1) Genel geçer tanımla demokrasi (halkerki) halkın kendi kendini yönetmesi olarak tanımlanıyor. Günümüzde bu yönetim biçimi yurttaşların seçti(rildi)kleri temsilciler aracılığıyla olmaktadır. Buna temsilî demokrasi adı verilmektedir! Demokrasinin ön koşullarına bakarsak şöyle: Başkasına zarar vermeden (siyasal, ekonomik,sosyal) her şeyi yapabilme gücü olan ‘özgürlük’ ve kişilerin herhangi bir zorunlu neden olmadıkça şeklî ve maddî eşit haklara sahip olması olan ‘eşitlik’.

EBSO’dan 2024 riskleri üzerine!

Bu yazıyı okumadan WEF Dünya Ekonomik Forumu’nun hazırladığı Küresel Riskler 2024 Raporu’na ilişkin yazımızı okumanızı salık veririm, eğer okumadıysanız (1).

Ege Bölgesi Sanayi Odası (EBSO) Başkanı Sn. Ender Yorgancılar ise EBSO Haber aylık yayın organındaki yazısında şöyle diyor (2):

WEF Küresel Riskler Raporu 2024

Dünya Ekonomik Forumu (DEF – İngilizce WEF) 15-19 Ocak 2024’te ünlü Davos Zirvesi’ni gerçekleştirdi.

Dünyanın en varlıklı, ünlü ve iş dünyasının liderlerinin katıldığı Dünya Ekonomik Forumu'nun bu yılki zirvesi "Güvenin Yeniden İnşası" ana temasıyla gerçekleştirildi. Bu yıl 54. kez düzenlenen zirveye, 120 ülkeden 2 bin 800'den fazla iş insanı, siyasetçi, akademisyen ve sivil toplum kuruluşu temsilcisi katıldı. Zirvede küresel sorunları konuşmak için 300'ü aşkın oturum yapıldı.

Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları

Bu hafta 29.12.2023 günü Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (TSRS) setindeki “TSRS 2 İklimle İlgili Açıklamalar” standardına özetle bakacağız. İlgilisi özette kimi eksiklikler olması nedeniyle standarda ulaşabilir (bkz. Dipnot 1).

Sürdürülebilirlikle ilgili risk ve fırsatlar belirlenirken, gelecekteki finansal yeterliliğin etkilenmesinin makul ölçüde beklendiği önemli bilgilerin açıklanması beklenmektedir. İklimle ilgili metrikler içerisinde işletmenin sera gazı emisyonlarının -istisnai durum olmadıkça- GHG Protokolü’ne uygun olarak ölçülmesi bulunmaktadır.

Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları

İşletmelerin sorumluluk almak ve toplum beklentilerine yanıt verebilmek için çevresel, sosyal ve yönetişim (ÇSY: İngilizce ESG) konularına ilişkin etkilerini açıkladıkları entegre raporları ya da sürdürülebilirlik raporları birbiri ardına yayımlanmaya başlandı. (*) Bu raporlama çalışmalarındaki içerik ve biçimler konusundaki sorunlar nedeniyle muhasebe alanında bir raporlama standardizasyonu gerekmiştir.

Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Kurulu (IFRS) bu konuda standartlar yayınladı: “Sürdürülebilirlik ile ilgili finansal bilgilere ait genel açıklama gereklilikleri (IFRS1)” ve “İklimle ilgili açıklamalar (IFRS1)”. IFRS bu konudaki çalışmaları yürütmek için 2021 yılı sonunda bir Uluslararası Sürdürülebilirlik Standartları Kurulu (ISSB) oluşturdu. ISSB öncelikle bu konuda daha önceden çalışagelen “Sürdürülebilirlik Muhasebesi Standartları Kurulu (SASB)” ve giderek onun birleştiği Değer Raporlama Vakfı (VRF)’nın hazırladığı 77 adet sektörel bazlı standardı (ve o standartlardaki 981 adet ölçüm göstergesini) benimsedi.

Ticaretin dünden yarına serüveni

Tam 142 yıl önce 14 Ocak 1882 tarihinde Dersaadet Ticaret Odası resmen açılmıştı. Oda günümüzde İstanbul Ticaret Odası (İTO) adıyla (700.000’i aşkın üyesi ve 81 meslek komitesiyle) Türkiye’nin ve dünyanın en büyük ticaret odalarından biridir. İTO’nun görevleri arasında şunlar var: Sicil işlemleri, üyelerin sorunlarının çözümü ve rekabet güçlerinin artması için çalışmak, ülke ekonomisine katkı sağlamak.

Ticareti, şirketin “ticari mal” alıp satması biçiminde tanımlayabiliriz. Ekonomik fayda bağlamında sanayide şekil faydası yaratılırken, ticarette ise yer, zaman ve mülkiyet faydaları sağlanmaktadır. Ticareti bu bağlamda iç ticaret ve dış ticaret olarak ikiye ayırabiliriz. Dış ticaretin dış alım (ithalat) ve ihracat (dış satım) olarak iki ana tipi olmakla birlikte, tekrar dış satım (re-export) gibi alt tipleri de vardır. Uluslararası hizmet ticareti de dünya ticareti rakamları içine dahil edilmektedir.

Enerji Verimliliği Haftası 2024 - 2

İlgili mevzuatta belirtilen koşulları taşıyan işletmeler bir enerji yöneticisi çalıştırmak zorundadır. Enerji yöneticisi işletmelerde, ticari ve hizmet binalarında enerjinin kontrol edilmesinden, verimli kullanılmasından ve takip edilmesinden sorumlu ve enerji yönetici sertifikası olan kişidir. Enerji sertifikası , “Enerji Verimliliği Eğitim ve Sertifikalandırma Faaliyetleri Hakkında Uygulama Usul ve Esasları” hükümleri uyarınca, enerji yöneticisi, etüt-proje ve ölçme ve doğrulama eğitimine katılanlara Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) Enerji Verimliliği ve Çevre Dairesi Başkanlığı (EVÇED) tarafından düzenlenen merkezi sınavda başarılı olanlara verilmektedir. Enerji yöneticisinin genel olarak görevleri şöyle sıralanabilir:

1- Yakma sistemlerinde yanma kontrolü ve optimizasyonu ile yakıtların verimli yakılması; 2- Isıtma, soğutma, iklimlendirme ve ısı transferinde en yüksek verimin elde edilmesi; 3- Sıcak ve soğuk yüzeylerde ısı yalıtımının standartlara uygun olarak yapılması, ısı üreten, dağıtan ve kullanan tüm ünitelerin yalıtılarak istenmeyen ısı kayıplarının veya kazançlarının en aza indirilmesi; 4- Atık ısı geri kazanımı; 5- Isının işe dönüştürülmesinde verimliliğin arttırılması; 6- Elektrik tüketiminde kayıpların önlenmesi; 7- Elektrik enerjisinin mekanik enerjiye veya ısıya dönüşümünde verimliliğin artırılması; 8- Otomatik kontrol uygulamaları ile insan faktörünün en aza indirilmesi; 9- Kesintisiz enerji arzı sağlayacak girdilerin seçimine dikkat edilmesi; 10- Makinaların enerji verimliliği yüksek olan teknolojiler arasından, standardizasyon ve kalite güvenlik sisteminin gereklerine dikkat edilerek seçilmesi ; 11- İstenmeyen ısı kayıpları veya ısı kazançları en alt düzeyde olacak şekilde projelendirilmesi ve uygulamanın projeye uygun olarak gerçekleştirilmesinin sağlanması; 12- İnşaat ve montaj aşamasında enerji verimliliği ile ilgili ölçüm cihazlarının temin ve monte edilmesi; 13- Yenilenebilir enerji, ısı pompası ve kojenerasyon uygulamalarının analiz edilmesi; 14- Aydınlatmada yüksek verimli armatür ve lambaların, elektronik balastların, aydınlatma kontrol sistemlerinin kullanılması ve gün ışığından daha fazla yararlanılması; 15- Enerji tüketen veya dönüştüren ekipmanlar için ilgili mevzuat kapsamında tanımlanan asgari verimlilik kriterlerinin sağlanması;16- Camlamada düşük yayınımlı ısı kontrol kaplamalı çift cam sistemlerinin kullanılması gibi işlemler. Enerji yöneticisi enerji etütlerinin ve VAP’ ların (Verimlilik Artırıcı Proje) hazırlanması ve uygulanması ile ilgili araştırmaları yapmak ve uygulamayı kontrol etmekten sorumludur. ENVERYÖN’de enerji yöneticilerinin enerji yönetimi sistemlerini, TS ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi-Kullanım Kılavuzu ve Şartlar Standardı’na uygun şekilde oluşturacakları da belirtilmiş.