3 yılda 285 milyarlık özelleştirme planı
AK Parti Hükûmeti, Orta Vadeli Program’da özelleştirme hedeflerini ilan etti. 2024'te 18,1 milyar TL olan ve 2025'te 21 milyara çıkması beklenen özelleştirme gelirinin, 2026'da dokuz kat artarak 185 milyar liraya ulaşması planlanıyor.
GAZETE HABERLERİ
Editor
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının hazırladığı 2026-2028 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program (OVP), 8 Eylül’de açıklandı. Ekonomide izlenecek rotaya işaret eden programda emeklilik sisteminden enflasyon hedeflerine kadar birçok konuda veriler yer alıyor. Aydınlık, 9 Eylül tarihli haberinde faiz giderlerinin bakanlık bütçelerinin bile üzerinde olacağına dikkat çekmişti. Programdaki önemli bir diğer veri ise özelleştirmeyle ilgili.
3 YILDA 285 MİLYAR TL ÖZELLEŞTİRME
Hükûmet, 2026 ve sonrasında ciddi bir özelleştirme hedefliyor. 2024'te 18,1 milyar TL olan ve 2025'te 21 milyar TL’ye ulaşması beklenen özelleştirme geliri, 2026'da 185 milyar TL'ye fırlayacak. Bu rakamın 2027’de 70 milyar TL, 2028’de 30 milyar TL olması planlanıyor. Program amacına ulaşırsa Cumhurbaşkanlığı seçiminin yapılacağı 2028’de toplam 285 milyar TL’lik özelleştirme yapılmış olacak.
Bu süreçte Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Türkiye Varlık Fonu (TVF) elindeki stratejik kurumlar tehdit altında. Şimdiye kadar hangi kurumların özelleştirileceğine dair resmi bir açıklama yapılmadı. Ancak Bloomberg’de yayınlanan haberde özelleştime kapsamına henüz alınmamış olan 15 Temmuz Şehitler Köprüsü ve Fatih Sultan Mehmet Köprüsü’nün listede olduğu iddia ediliyor.
ELEKTRİK, MADEN, İLETİŞİM…
Özelleştirme İdaresinin portföyündeki binlerce taşınmazın yanısıra öne çıkan kamu kurumlarına göz atalım:
Türk Telekom: Yüzde 25’i Hazine ve Maliye Bakanlığına, yüzde 61,68’i Türkiye Varlık Fonu’na ait.
Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) santralleri: EÜAŞ kapsamındaki çok sayıda santral geçen yıllarda özelleştirildi. Toplam 510 MW güç kapasiteli 14 hidroelektrik santral özelleştirme kapsamında.
Aliağa Kombine Çevrim ve Gaz Türbinleri Santrali için şubat ayında ihale açıldı ancak iptal edildi. Tekirdağ A ve B Doğal Gaz Kombine Çevrim Santralleri için de hazırlıklar sürüyor.
Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ): TEİAŞ Türkiye genelinde özel ya da kamu santrallerinde üretilen enerjiyi dağıtım şirketlerine ulaştıran kurum. Yüksek kârlı ve değerli TEİAŞ, 2021’de özelleştirme kapsamına alındı. Kamuda elektrik alanında kalan son kale.
Türkiye Denizcilik İşletmeleri Anonim Şirketi (TDİ): Şirketin varlıkları arasında Fenerbahçe-Kalamış Yat Limanı, Tekirdağ Çeşmeli Limanı, Çanakkale Kuzu Limanı, Çanakkale Kabatepe Limanı, Çanakkale Uğurlu Limanı, Sarayburnu Rıhtımı bulunuyor.
Kıbrıs Türk Denizcilik şirketi sermayesinde bulunan yüzde 51 hissesi var. Bazı limanların “atıl” olduğu ve özelleştirilmesi için hazırlık çalışmalarının sürdüğü belirtiliyor.
Yediemin lisansı: Adalet Bakanlığının yürüttüğü Yedieminlik faaliyetlerinin özelleştirilmesi kararı 2021’de verildi. Özelleştirme işlemlerinin 31 Aralık 2025 tarihine kadar tamamlanması hedeflendi. Ancak henüz bir adım atılmadı.
VARLIK FONU’NDAKİ ŞİRKETLER
Asıl stratejik kurumlar ise TVF’ye devredilenler arasında. Örneğin Turkcell’in bugünkü değeri 194,70 milyar TL. Şirketin yüzde 26,2’si TVF’de.
Tamamı ya da bir kısmı TVF’deki kurumlar şöyle:
- Finans: Ziraat Bankası, Vakıf Bank, Halk Bank, Borsa İstanbul, Türkiye Sigorta, Türkiye Hayat Emeklilik, Türkiye Katılım Sigorta, Türkiye Katılım Hayat,
- Ulaştırma: Türk Hava Yolları, PTT, İzmir Alsancak Limanı
- Enerji: Botaş, Türkiye Petrolleri
- İletişim: Turkcell, Türksat, Türk Telekom
- Tarım: Türk Tarım, Türk Şeker, Çaykur, Kayseri Şeker
- Maden: Türk Altın Holding, Kardemir, Türkiye Maden, Eti Maden
‘Milli güvenlik kamulaştırmayı gerektiriyor’
Ekonomist Serhat Latifoğlu, OVP’deki özelleştirme kalemlerinin toplamının 6 milyar dolar civarında olduğunu belirtti. Latifoğlu, konuyu Aydınlık’a şöyle değerlendirdi:
‘ARSALAR KONUT VE TARIM İÇİN KULLANILMALI’
“Varlık Fonu’nun bünyesinde bulunan şirketler veya stratejik sektörlerde özelleştirmelere kesinlikle izin verilmemeli. Bunun dışında kalan arsalar var. Kullanılamayacak olan arsalar tabii ki satılabilir. Ama şehir içinde kalmış olan yerler var. Bunlar kesinlikle özelleştirilmemeli. Gittikçe daha da büyüyecek bir barınma krizi ve konut ihtiyacı var. Arsalar, TOKİ'nin konut projeleri için kullanılmalı. Kırsal bölgelerdekiler ise çiftlikler, kooperatifler kurularak gıda için kullanılmalı.
‘TERSİNE KAMULAŞTIRMA BAŞLAMALI’
“Artık özelleştirme planlardan çıkarılmalı. Limitlere ulaştık. Tam tersine stratejik sektörlerde yeniden kamulaştırma başlamalı. Türk Telekom çok baş ağrıttı. Faydalı da olmadı. Mesela Tüpraş. Zarar açıklamaya başladı.
‘DIŞA AÇILMACI POLİTİKALARDAN VAZGEÇİLMELİ’
“Milli güvenlik açısından zorlu bir sürece giriyoruz. Kritik sektörlerde yaşanan zaaflara dikkat edilmeli. İsrail'in ve Batı’nın çok sayıda operasyona giriştiğini görüyoruz. Bundan sonraki ekonomi programları öncelikle milli güvenliği önceleyen programlar olmalıdır. Yani o 1980'lerden kalma dışa açılmacı, özelleştirmeci, aşırı serbest piyasa yanlısı politikalardan bir an önce artık vazgeçilmeli. Çünkü bunlar milli güvenliği tehdit eder hale geldi.”
TES asgari ücretliye külfet
ASLI ERİŞEN
ORTA Vadeli Program’a göre, tüm özel sektör çalışanlarını kapsayacak Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) 2026’nın ikinci yarısında devreye girecek. Sisteme katılım zorunlu olacak ve çalışanlar en az 10 yıl boyunca TES’te kalacak; maaşlardan yapılacak kesintilerle bireysel fon birikimi sağlanacak. Çalışan brüt maaşının yüzde 5,33’ü kıdem tazminatı, yüzde 3’ü işveren katkısı olarak bireysel fon hesabına aktarılacak. 60 yaşını doldurmadan yalnızca evlilik gibi belirli durumlarda kısmi ödeme alınabilecek. TES ve BES’te devlet katkısı yüzde 30 olarak uygulanacak.
Aydınlık’a konuşan Sosyal Güvelik Uzmanı Melis Elmen, sistemin “tam anlamıyla ikinci emeklilik olmadığını” ve düşük maaşlı çalışanlar için ciddi bütçe yükü oluşturabileceğini belirtti: “Mevzuatta, bugüne kadar oluşmuş haklar korunuyor. Örneğin, şu ana kadar 100 bin TL tazminat hakkınız oluştuysa, bu sizin hakkınızdır deniyor. Ancak bu 100 bin lirayı sistemin içine koyup 60 yaşında mı verecek, yoksa kıdem tazminatı hakkı oluştuğu anda mı ödenecek, burada hâlâ netleşmeyen bir durum var.
‘BİRİKİM BİTTİĞİNDE NE OLACAK?’
“Devlet katkısına ilişkin de bir model geliştirilmiş. Örneğin, brüt maaşı 20 bin TL olan bir kişinin hesabından 600 TL, işverenden de 600 TL kesilecek; tahmini olarak 150 TL de devlet katkısı olacak. Böylece aylık 1.350 TL birikim sağlanacak. Ancak bu parayı 60 yaşına kadar göremeyeceksiniz; belli şartlar oluşmadığı sürece dokunamayacaksınız. 60 yaşına geldiğinizde, diyelim ki hesabınızda 200 bin TL birikmiş olsun. Bunun maaş olarak bağlandığını varsayalım. Bu 200 bin TL tükendiğinde ne olacak? Asgari ücretli bir çalışanın bütçesinden 600 TL bile kesmek, onun gelirini ciddi şekilde geriye düşürebilir.”
Sistemin ayrıntılarının ekim ayında netleşmesi bekleniyor.
