Çöken Atlantik Avrasya’yı güçlendiriyor

Atlantik Sistemi’nin çöküşü, bir öngörü ya da analiz konusu olmaktan çıktı. Her yeni gün kendini gösteren bir olguya dönüştü. Emperyalist hegemonyacılığın yıkılış süreci küresel çapta olduğu gibi Batı toplumları içinde de büyük kargaşalar yaratıyor. Kaderleri ortak gibi görünenler, birbirinin kuyusunu kazıyor. AB, ABD desteği ile ayakta duruyor diye yorum yapanların aksine, Trump Avrupa’yı tam anlamıyla denetimi altına almaya çalışıyor. Batı içindeki bölünme ve kargaşalar, Avrasya’nın güçlenmesi ve ilerlemesine katkı sağlıyor. Hâlâ Batı’dan beklentisi olan Güney ülkeleri de bu durumlarını terk ediyorlar.

Trump yönetiminin Almanya ve AB’ye ağır gümrük vergileri getirmesi, Avrupalı yetkililerin tanımı ile “bir felakete yol açmakta”dır. Dağılmakta olan AB ve Batı ittifakı, öngördüğü çıkış yollarıyla da bu yıkımı hızlandırdı, sosyal yıkım ve yok etme (Sozialabbau und Kahlschlag) sürecine girdi.

AB Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen ile Trump arasındaki anlaşma felaketin imza altına alınması oldu. Von der Leyen, “Bu anlaşmanın hukuki bağlayıcılığı yoktur, AB çıkarlarına uygundur.” dese de sonuçlar öyle olmadı. Trump verdiği sözleri hemen unuttu.

TRUMP İLE YAPILAN FELAKET ANLAŞMASI

AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen'in, ABD Başkanı Donald Trump ile müzakere ettiği gümrük anlaşması, AB içinde ve üye ülkelerde sert eleştirilere neden oluyor. Avrupa Parlamentosu'ndaki Ticaret Komitesi Başkanı Bernd Lange (SPD), Komisyon’un belirttiği gibi bir “denge ve adalet anlaşması olmasından” söz edilemeyeceğini söyledi. Bu anlaşma ile güçlülerin, yani Amerika Birleşik Devletleri'nin konumunun pekişmiş olacağını belirtti.

Fransa'nın liberal “Renew” grubundan Avrupa Milletvekili Marie-Pierre Vedrenne de, mevcut anlaşmanın “beklenen istikrarı sağlamayacağı” şeklinde bir değerlendirme yaptı. İtalyan Avrupa Parlamentosu Üyesi, sosyal demokrat Brando Benifei, iki tarafın uzlaştığı ortak ifadenin “tam anlamıyla dengesiz” olduğunu açıkladı: “AB pazarını büyük ölçekli açarken, ABD herhangi bir karşılık vermekten kaçınıyor.” Brüksel düşünce kuruluşu Bruegel'den ekonomist Niclas Poitiers, bu anlaşmayı “ancak AB'nin ABD'ye olan askeri bağımlılığı gibi spesifik jeostratejik gerekçelerle felaket bir ticaret anlaşması” olarak nitelendiriyor.(1)

AB KOMİSYONU İLE TRUMP’IN ANLAŞMASI AVRUPA’NIN YARARINA MI OLDU

AB Komisyonu, ABD ile yapılan gümrük anlaşmasının içeriğini yumuşattı. Washington ve Brüksel, anlaşmanın içeriğini farklı şekillerde sundu. Anlaşmaya göre, ABD'ye yapılan çoğu ihracata yüzde 15 gümrük tarifeleri uygulanacağı ve ABD’den AB pazarına ise gümrüksüz erişim sağlanacağı belirtildi. Fransız yetkililer, anlaşmanın AB'nin ABD'ye itaat etmesi anlamına geldiğini açıkladılar: “Eğer AB'nin ekonomik bir güç olduğunu iddia etmek istiyorsak, buna direnmeden katlanılamaz.”

Anlaşma, Alman otomotiv endüstrisinin çıkarlarını göz önünde bulundurduğu iddiası ile Federal Hükûmet tarafından desteklendi. “Bu endüstri derin bir kriz içindedir ve önemli ABD ilişkilerinde risk alacak durumu yoktur.” gibi bir açıklama geldi.

Oysa Almanya silah sanayisine devasa yatırımlar planladı ve otomobil firmalarını silah üretimine yönlendirdi. Ekonomik çöküşü durdurmak için silah sanayisine yatırım yaparak istihdam ve birikim sağlama yoluna girdi. Başka bir yazıda etraflı olarak ele alacağımız gibi RheinMetall silah fabrikasının 300 milyar avro ile büyütülmesi ve yılda 50 milyar avro kâr elde etmesi için plan yürürlüğe kondu. Kısa bir süre önce çalışan sayısını 40 bine çıkartmışken şimdi bu sayıyı 60-70 bine kadar artırma planı yapıldı. “Bu planın uygulanabilmesi için ancak sosyal devletin tasfiyesi gerekir.” görüşü de kabul edildi. Almanya toplumsal olarak çökme pahasına silah sanayisine yatırım yaparak ayakta kalmayı planladı.

NATO DAĞILIYOR AVRUPA YENİ ARAYIŞLARA YÖNELİYOR

Atlantik Sistemi, NATO gibi kurumları da dâhil olmak üzere gerilemekte, dağılmaktadır. Buna paralel olarak Almanya’da Avrasya’ya doğru yeni bir yönelim gelişmektedir. Konunun uzmanları tarafından Pentagon’un görüşünü yansıttığı belirtilen Emekli Albay Douglas Macgregor’un, “NATO bitti, Almanya NATO sonrası döneme hazırlanmalıdır.” açıklaması Aydınlık’ta da yayınlandı. Macgregor ayrıca Almanya’nın önünde bir AfD (Almanya için Alternatif) iktidarı öngörmektedir. Macgregor’a göre AB ve özellikle Almanya için NATO dışında yeni birlikler ve güvenlik şekilleri gerekli olacaktır. Yeni iktidar döneminde Rusya ile Almanya ilişkileri düzelecektir.(2) Yani bir savaş tehlikesi iddiaları geçersiz kalacaktır.

TRUMP YAPTIRIMLARI AB’Yİ KENDİSİNE BAĞLAMAK İÇİNDİR

Olguların gösterdiği gibi Trump’ın AB ve Almanya’ya karşı zorunluluklardan yararlanarak ilan ettiği gümrük tarifeleri, Avrupa’yı kendine bağımlı hale getirmek içindir. Diğer yandan Trump’ın bu adımları Avrupa’daki milliyetçi ve NATO dışı eğilimleri güçlendirmektedir. Atlantik Sistemi içinde Avrupa ve özellikle Almanya için bir çıkış yolu görünmemektedir. Bu nedenle Almanya ve AB’de milliyetçi partiler hızla yükseliyorlar ve iktidara aday oluyorlar.

Trump’ın AB ile ilişkileri Alman dış politika bülteninde özetle şöyle açıklanıyor:

“AB'nin ABD ile yaptığı gümrük anlaşması, uzmanlar tarafından AB ekonomisi için ‘felaket’ olarak niteleniyor. Anlaşma hızla artan bir bağımlılık yaratıyor. Trump yönetimi şimdi AB temsilcilerine karşı yaptırımları göz önünde bulunduruyor. AB kurallarının çevrimiçi platformlar için uygulanmasından sorumlu AB temsilcilerine ve üye devletlerine karşı yaptırımları değerlendiriyor. Yaptırımlar konusundaki tartışma, ABD hükûmetinin AB ile gümrük müzakerelerinde hedeflerini büyük ölçüde gerçekleştirmesi ve AB ekonomisi için ‘felaket’ olarak nitelendirilen bir anlaşmayı dayatması sonrasında yapılmaktadır. Böylece, ABD'ye yapılacak AB ihracatlarına gelecekte yüzde 15 oranında gümrük vergisi getirilecektir; ABD'den AB'ye yapılacak teslimatlar ise gümrüksüz olacaktır. Ayrıca Washington, önemli ham maddelerde AB'nin ABD'ye açık bir bağımlılık içine girmesi için önlemler talep etmektedir. Son olarak, AB'nin Çin ile olan ticaretini büyük ölçüde azaltması ve başka yol aramaksızın ABD ile bağlantılı olması beklenmektedir.”(3)

AB ÜRÜNLERİNE GÜMRÜK VAR ABD ÜRÜNLERİNE YOK

AB, Trump ile anlaşmadan rahatsız. Hoşnutsuzluk sadece AB'nin ABD'ye yaptığı tüm gönderimlerin yaklaşık üçte ikisinin en az yüzde 15 gümrük vergisine tabi tutulmasından değil, ABD gönderimlerinin AB'ye tamamen gümrüksüz olması gerektiğinden kaynaklanıyor. Ayrıca, Trump yönetimi temmuz ayı sonunda verdiği sözleri unuttu. Örneğin, AB'den gelen otomobillere uygulanan ABD gümrük vergileri şu anda yüzde 27,5. Vaat edildiği gibi hemen düşürülmeyecekte. ABD'den AB'ye yapılan ithalatlar için gümrük vergilerinin tamamen kaldırılmasına dair resmî bir AB kararından sonra azaltılacak. Washington, ağustos ortasında çelik ve alüminyum ithalatına uygulanan yüzde 50 gümrük vergilerini tek taraflı olarak 400'den fazla ürüne genişletti. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'ne teslimatı yılın başında hâlâ yüzde 2,5'lik bir vergiye tabi olan motosikletler, gelecekte sadece yüzde 15'e tâbi olmayacak, aynı zamanda çelik ve alüminyum içerikleri için de yüzde 50 tarife olacak.(4)

ABD’YE ENERJİDE BAĞIMLILIK ZORLAMASI

ABD sektörü, hesaplamalara göre gerekli olan devasa hacimde enerji kaynaklarını sağlama kapasitesine sahip değil. Ancak Trump yönetimi, en azından AB'nin ABD sıvı gaz (LNG) ithalatının genişletilmesini talep etmektedir. Geçen yıl AB, toplam sıvı gazının yaklaşık yüzde 45'ini ABD'den sağladı. Komisyon Başkanı von der Leyen, Rusya'dan yapılan gaz ithalatlarını tamamen ABD LNG'si ile değiştirme planını öne sürdü. 2024 yılında AB doğal gaz ithalatının yaklaşık yüzde 19'u - LNG ve boru gazı - Rusya'dan geldi. Eğer bu oran tamamen ABD'ye kayarsa, AB ülkeleri Trump yönetimine büyük bir bağımlılık içine girecek.

ÇİN’E KARŞI NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ ALANINA YATIRIM

Nadir toprak elementlerinde de ABD'ye benzer bir bağımlılık tehdidi altında olduğu görülüyor. Çin'in bu alanda neredeyse bir tekel durumu var; bunu şu an Amerika Birleşik Devletleri ile sürdürdüğü ekonomik savaşta, hedefine ulaşmasını sağlamak için kullanıyor. Bu nedenle Trump yönetimi, nadir toprakların çıkarılması ve daha karmaşık olan işlenmesi konularında ülkede teşviklere başladı. Pentagon, Kaliforniya'daki Mountain Pass madeninde nadir toprakları çıkaran MP Materials şirketine yüzde 15'lik bir pay ile dâhil oluyor ve işletmenin geliştirilmesine katkıda bulunmaya başlıyor. Temmuz ayında, Washington'un Avrupa'daki şirketleri MP Materials'tan nadir topraklar sipariş etmeye zorladığı bildirildi. Böylece ABD madencilik firmasını dolaylı olarak finanse etmiş oluyordu. Mevcut gümrük anlaşması, Çin gibi üçüncü ülkelere bağımlılığı azaltmak için kritik hammaddelerde birlikte hareket etmeyi öngörüyor. Bu, AB'yi ABD'ye bir parça daha sıkı bir şekilde bağlayacaktır. Washington ayrıca AB’yi, üçüncü ülkelerle yatırım ve ihracat kontrolleri konusunda anlaşmalara zorluyor.

Trump yönetimi, şimdi bir sonraki hamlesini hazırlıyor ve Dijital Hizmetler Yasası kurallarının uygulanmasından sorumlu AB temsilcilerine veya üye devletlerine karşı yaptırımlar uygulamayı düşünüyor. Dijital Hizmetler Yasası'na karşı her zaman karşı olan Trump yönetimi, Reuters haber ajansının dün bildirdiğine göre, “şimdi yaptırımlar uygulama ile baskıyı artırma planını düşünüyor.“(5) Böylece Washington'ın AB'yi tamamen kendi çıkarlarına tabi kılma çabası yeni bir aşamaya geçiyor.

ATLANTİKÇİ SİSTEMİN ÇÖKÜŞÜ ÖNLENEMEZ

AB’de ekonomik alanda bazı gelişmeler görüldüğü gibi umutlar yayılmaktadır. Merz başta olmak üzere AB liderlerinin böyle bir beklentileri yoktur. Çöken ekonomik yapı, silah sanayisine yatırımlarla dengelenmeye çalışılmaktadır. Bu durum geçici bir kıpırdanma yaratsa da köklü bir çözüm üretemez.

Avrupa’yı yönlendirmeye çalışan Trump yönetiminin öncelikli hedefi Almanya’dır. Gelişkin sanayisi, birikimleri ve daha da önemlisi Doğu’ya doğru açılıma öncülük etme özellikleri nedeniyle ilk hedeftir. AB içinde Almanya yeni bir ufka, Doğu’ya doğru ilerlemeye yönelen birikim ve örgütlenmeye sahiptir. Almanya’nın artık açık ara birinci partisi olan AfD-BSW ortaklığı iktidara yürümektedir. Almanya’daki 4 milyon Türk varlığının öncüleri çevrelerini de katarak bu partilerde çalışmaları bu gelişmeye hız verecektir. Bu gelişme Avrasya yolunda Türkiye-Almanya’nın ortak yürüyüşünü hazırlayacaktır. Doğu’ya doğru ortak bir yürüyüş oluşacaktır.

(1) Cédric Vallet: Droits de douane : les Etats-Unis et l’Union Européenne finalisent leur nouveau cadre commercial. lemonde.fr 22.08.2025.

(2) Aydınlık, 24 Ağustos, 2025

(3) German Foreign Policy (GFP) 26.08.2025

(4) Lazar Backovic, Jakob Hanke Vela, Franz Hubik: Null-Zölle für US-Waren – Europas riskanter Deal mit Trump. handelsblatt.com 23.08.2025.

(5) Humeyra Pamuk: Exclusive: Trump administration weighs sanctions on officials implementing EU tech law, sources say. reuters.com 25.08.2025.