Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) kuruluşu ve genişleyen misyonu

Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), 2001 yılında kurulduğunda öncelikli amacı bölgesel güvenlik ve istikrarı artırmaktı. Zamanla misyonunu ekonomik işbirliğini de kapsayacak şekilde genişletti; çünkü ortak kalkınmanın sürdürülebilir refah ve istikrarla doğrudan bağlantılı olduğu kabul edildi.

DÜNYANIN EN BÜYÜK BÖLGESEL ÖRGÜTÜ

Bugün ŞİÖ, coğrafi alan ve nüfus bakımından dünyanın en büyük bölgesel örgütüdür. Geniş bir pazar, çeşitli kaynaklar ve büyüme potansiyeline sahiptir. Örgütün temel hedeflerinden biri, üye ülkeler arasında ticaret ve yatırımı kolaylaştırmaktır. Bu amaçla ŞİÖ İş Konseyi ve Bankalararası Konsorsiyum gibi yapılar, sınır ötesi ticaret ve finansal işbirliğini teşvik etmek üzere kurulmuştur.

Çin ile diğer üye, gözlemci ve diyalog ortağı ülkeler arasındaki ticaret hacmi 2024 yılında rekor düzeyde *ç890 milyar dolara ulaşarak Çin’in toplam dış ticaretinin %14,4’ünü oluşturdu. Bu rakam, bölge içi ticaretin canlılığını ve gelecek vaat eden potansiyelini ortaya koymaktadır.

ALTYAPI VE ENERJİ BAĞLANTILARINDA İLERLEME

ŞİÖ işbirliği, Avrasya genelinde altyapı bağlantılarını da güçlendirdi. Çin-Orta Asya-Batı Asya Ekonomik Koridoru ve Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu gibi öncü ulaşım ağları, ticaret engellerini önemli ölçüde azalttı.

Enerji güvenliği açısından, Çin-Orta Asya Doğalgaz Boru Hattı ve Doğu Rusya-Çin Doğalgaz Boru Hattı hem bölgenin enerji arzını güvence altına almakta hem de küresel enerji piyasalarını istikrara kavuşturmaktadır. Ayrıca üye ülkeler, hızla genişleyen ticaret koridorları boyunca kritik altyapı eksiklerini gidermek amacıyla “İpek Yolu İstasyonları” inşa etmek için bir mutabakat zaptı imzaladı.

KALKINMA STRATEJİLERİNİN UYUMLAŞTIRILMASI

ŞİÖ, kalkınma stratejilerinin uyumlaştırılmasına da zemin hazırladı. Çin’in önerdiği Kuşak ve Yol Girişimi (BRI), diğer üye ülkelerin stratejileriyle büyük ölçüde örtüşüyor: Kazakistan’ın Parlak Yol Girişimi, Kırgızistan’ın Ulusal Kalkınma Programı ve Tacikistan’ın Ulusal Kalkınma Stratejisi bunlardan bazılarıdır.

Son yıllarda sürdürülebilir kalkınma, ŞİÖ’nün yeni önceliklerinden biri haline gelmiş, özellikle yeşil kalkınma ve dijital kalkınma odak noktaları olmuştur.

YEŞİL KALKINMADA ÖNEMLİ BAŞARILAR

Üye ülkeler, yeşil kalkınma alanında kayda değer ilerleme kaydetti. Haziran ayında düzenlenen ŞİÖ Enerji Bakanları Toplantısı’nda yayımlanan rapora göre, 2024 sonu itibarıyla ŞİÖ ülkelerinin toplam yenilenebilir enerji kurulu gücü 2,31 milyar kW’a ulaştı. Bu, dünya toplamının yaklaşık yarısını oluşturmaktadır.

Ayrıca ŞİÖ Yeşil Kalkınma Forumu, üye ülkelerin yeşil kalkınma ortakları olarak işbirliğini tartışabilecekleri bir platform görevi görmekte ve örgütün Yeşil Kalkınma Gündemi ile daha fazla uyum sağlamaktadır.

DİJİTAL KALKINMA VE DİJİTAL DÖNÜŞÜM

ŞİÖ’de dijital kalkınma da giderek önem kazanmaktadır. ŞİÖ Dijital Ekonomi Forum ve Dijital İpek Yolu girişimi, Avrasya’daki dijital ekonomileri birbirine bağlamada kritik rol oynamaktadır. 2024 yılında Çin ile diğer üye ülkeler arasındaki sınır ötesi e-ticaret, bir önceki yıla göre %34 artış göstermiştir.

Ayrıca Haziran ayında kabul edilen ŞİÖ Üye Devletlerinin Dijital Dönüşüm Eylem Planı, e-ticaret, yapay zekâ ve akıllı altyapı gibi alanlarda işbirliğini teşvik etmektedir.

ZORLUKLAR VE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI

Tüm bu ilerlemelere rağmen ŞİÖ, daha büyük ekonomik entegrasyona ulaşmada çeşitli engellerle karşılaşmaktadır. Dışarıdan, Batı’nın yakından gözetimi ve sürekli baskısı, örgüte karşı “böl ve yönet” politikası izlemektedir. İçeride ise, üye ülkelerin farklı gelişim aşamaları, ekonomik modelleri, kültürel gelenekleri ve hatta jeopolitik anlaşmazlıkları işbirliğini zorlaştırmaktadır.

Bu zorluklarla daha iyi başa çıkmak için ŞİÖ, politika, altyapı, ticaret, finans ve halklar arası bağlar olmak üzere beş öncelikli alanda kurumsal mekanizmaları güçlendirebilir. Bu yaklaşım, rekabet avantajlarının uyumunu ve karşılıklı anlayış ile güvenin pekişmesini sağlayacaktır.

GELECEK PERSPEKTİFİ

Yaklaşan Tianjin’deki ŞİÖ Zirvesi, Çin’in dönem başkanlığında örgütün büyük potansiyelini daha da açığa çıkaracak. Ortak bir refah ve kalkınma evi inşa etmeyi amaçlayan ŞİÖ, korumacı tarifelere, tek taraflı yaptırımlara ve teknolojik kısıtlamalara karşı çıkarken, ekonomik işbirliğini derinleştirmeyi ve bölge halklarının refahını artırmayı hedeflemektedir.

Daha da önemlisi, Küresel Güney’in öncü bölgesel örgütü olan ŞİÖ, Batı’nın dışlayıcı kulüplerine alternatif bir ortak kalkınma modeli sunmaktadır. Bu da çok taraflılığın doğru yapılandırıldığında tüm katılımcılara somut kalkınma sonuçları sağlayabileceğini kanıtlamaktadır.