Kapalıçarşı'da kim döviz kovalıyor?

Pazartesi günü Nasıl Bir Ekonomi gazetesinde Yener Karadeniz imzasıyla yayınlanan haber sonrası sosyal medyada gündem Merkez Bankası oldu. Haberde, döviz piyasasının sıkışması sonrası efektif ihtiyacının artmasıyla piyasa oyuncularının Kapalıçarşı'ya yöneldiği belirtildi. Haberde Kapalıçarşı esnafının Merkez Bankası'nın da Çarşı'dan efektif döviz aldığına dair iddialara yer verildi. Döviz ve liraların taşındığı araçlar da fotoğraflandı. Söz konusu fotoğraflar sanki Merkez Bankası'na ait araçlarmış gibi sosyal medyada bazı ekonomistler ve hatta eski bir Merkez Bankası Başkanı tarafından bile paylaşıldı. Elbette söz konusu haberde böyle bir iddia yoktu. Yani o araçların Merkez Bankası birimlerine ait olduğuna dair haberde herhangi bir ifade yer almıyordu.

***

Buna karşın sosyal medya kalabalığı haberi doğru okumadan bir algı çalışmasına başladı. Bazı medya organları da yine bu fotoğraflar üzerinden, hatta bir TV kanalı da paraların taşındığı kasalardan bir tanesine Merkez Bankası logosunu koyarak, tekrar haberler yaptı. Cumhuriyet Gazetesi'nde Ali Can Polat imzalı haberde ise dikkatimi şu ifade çekti: "İstanbul Ticaret Odası Kuyumculuk Komisyonu Başkanı Ercan Özboyacı’ya göre Merkez Bankası piyasada yok. 'Şirketler bankalardan daha uygun fiyatlar bulduğunda rağbet gösterebiliyorlar. Zaman zaman böyle yoğun dönemler yaşanabiliyor.' diyor." Buna karşın "Merkez Çarşı'da" başlıkları atılabildi.

***

Haberin gündemde üst sıralara çıkması ile birlikte Merkez Bankası kaynaklarımıza durumu sorduk. Merkez Bankası'nın doğrudan piyasadan alım yapmadığını, kendilerinden de konuya ilişkin görüş alınmadığını ifade ettiler. Fakat bu haber bize daha önce yapılan iki tespiti hatırlattı. Bunlardan ilki geçen sene yaz aylarında ekonomi yazarı Uğur Gürses'in T24'teki yazısında gündeme getirdiği Merkez Bankası'nın efektif döviz varlıklarının artışıydı. Aynı günlerde biz de Kapalıçarşı'daki kaynaklarımızdan edindiğimiz bilgileri okurlarımızla paylaşarak Çarşı'dan efektik ve altın talebinin arttığını not ettik. Nitekim bu haberlerden birkaç hafta sonra Bloomberg muhabiri Kerim Karakaya kaynakların iddialarına dayandırdığı haberinde Botaş'ın gaz finansmanı için Kapalıçarşı'dan döviz topladığını kaleme aldı.

***

Nasıl Bir Ekonomi'nin haberinden sonra Uğur Gürses Twitter'da yeni bir tablo paylaşarak Merkez Bankası'nın efektif döviz varlığının rekor seviyelerden bir miktar aşağı geldiğini belirtti. Nitekim İletişim Başkanlığı da yayınladığı dezenformasyon bülteninde, haberlerde öne sürüldüğünün aksine fotoğraflardaki araçların kamu kurumlarına ait olmadığını, Merkez Bankası çalışanlarının Çarşı'dan döviz toplamadığını ve Merkez Bankası'nın doğrudan Çarşı'da efektif döviz alımı yapmadığını kamuoyuna açıkladı. Neden açıklamayı İletişim Başkanlığı yaptı? Çünkü Merkez Bankası'nın çıkan her haberle ilgili açıklama yapma geleneği tarihinde yok.

***

Bunun üzerine biz de Çarşı'daki kaynaklarımızla konuştuk. Edindiğimiz bilgiler; döviz ve altın karşılığı TL efektif miktarı arttığı için artık paraların çanta ile taşınamadığı bu yüzden dört tekerlekli arabaların kullanıldığı şeklinde oldu. Yani Çarşı'daki araçlar aslında gün kapanışlarında rutin işlemlerde kullanılan araçlar. Bunun dışında Merkez Bankası, bizim Dar Alanda Sıkı Markaj Kambiyo Rejimi diye adlandırdığımız politika ile, döviz piyasasını çok sıktığı için piyasa aktörleri Kapalıçarşı'yı nihai döviz pazarı haline getirdi. Bu yüzden de kur markasının açılması dönem dönem haberleştiriliyor.

***

Peki, "Merkez Bankası Kapalıçarşı'dan döviz topluyor" iddiası nereden çıktı? Esasen daha önce de gündeme geldiği üzere, kamu enerji şirketlerinin döviz ödemeleri için piyasadan çeşitli aracılar vasıtasıyla döviz topladığı konuşulan bir mesele. Kapalıçarşı kaynaklarımız, "Burada herkes herkesi tanır. Gelenler Merkez Bankası personeli değil. Bir aracı kurumun elemanları." ifadelerini kullandılar. Aracı kurumun adını da ifade eden Çarşı kaynakları son zamanlarda değil aylardır böyle bir alışverişin sürdüğünü, Çarşı'da da zaten bankalar tarafında döviz alışverişinin kısıtlanmasından dolayı bir hareketlilik olduğunu savundular.

***

Elbette konunun uzmanları Merkez Bankası'nın Türkiye'deki paranın nihai merkezi olduğunu bilirler. Yani esasen dövizin kontrolü de Merkez Bankası'ndadır. Şu haliyle doğrudan olmasa bile zaten piyasadaki bütün dövizin öyle veya böyle Merkez Bankası sisteminden geçtiğini not edelim. Yani bunda şaşırılacak bir vaziyet yok. Şayet Merkez Bankası efektif döviz varlığını Çarşı'dan alarak artıracak olsa zaten bunu doğrudan elemanlarla yapmaz; döviz büroları ve aracı kurumlar eliyle kolaylıkla yapabilir.