Batı, İran’da ‘renkli’değişiklik arayışında

Bir süredir İran’daydım.
Sinir merkezi ve uçlarıyla görüştüm. Verimli oldu.Görüşmelerimi ve gözlemlerimi aktaracağım.
***
Genel durum tespitiyle başlayalım.
Gitmeyenler pek bilmez.
Zannedilir ki: Devlet tek tip. Toplum susturulmuş.
Katı bir şeriat yönetimi var.
***
Oysa: İran, modern bir ülke. Bu oranda da çoğulcu.

Devlet de toplumu yansıtıyor.
Şeriatı kendine özgü. Afganistan gibi değil. S. Arabistan gibi hiç değil.
***
İran’a ilk gidenler önce şaşırır.
Kafalarındaki şablon realiteye uymuyordur.
Toplum canlı. Sokaktaki insan konuşuyor, eleştiriyor. Hem de köşeli.
Anlaşılıyor ki, devlet pek karışmıyor.
***
Temel şikayet bekleneceği gibi: Ekonomi.
Üç temel neden sayıyorlar.
Bir: İran-Irak savaşı (1980-88).
İddiaları: Savaşın faturası 1 trilyon doları buldu.
İki: İslam devrimiyle birlikte başlatılan Batı ambargosu.
(Bu ambargolar sürüyor.)
Üç: Nükleer programla birlikte ambargonun ağırlaştırılması.
İran, dünya bankacılık sisteminin dışına çıkarıldı. (Şimdi kaldırıldı.)
***
İki sebep de ben ekleyeyim.
Dördüncüsü özel bir alan: İran’da bir KİT sorunu var.
Şah sonrası kurulan vakıf ve şirketlerden söz ediyorum.
Türkiye’de Kemalist dönemde kurulanlar kadar verimli olamadılar.
***
Beşincisi ve yapısal olanı: Petrol/gaz bağımlılığı.
İran da bütün petrolcü ülkeler gibi.
Körfez ülkeleri kadar değil elbette.
Fakat: Yine de tek ürün sorunu yaşıyor.
Düşünün: Rusya bile benzer sorunlar içinde.
***
Sokaktaki eleştirilerin diğer nedeni: Sosyal hayattaki kısıtlamalar.
İkisi en bilineni: Örtünme zorunluluğu ve alkol yasağı.
***
İşte İran bu ortamda gidiyor 26 Şubat seçimlerine.
İranlılar iki sandıkta oy kullanacak.
Biri meclis için. Diğeri Hobrigan ya da “Uzmanlar Meclisi”ne.
İlk bakışta milletvekili seçimi önemli sanılıyor.
Çünkü, hükümeti belirleyecek.
***
Oysa: Dikkatler asıl 88 sandalyeli Hobrigan’da.
Çünkü: Stratejik bir görevi var.
Dini lideri ya da “Rehber”i seçmek, denetlemek.
Anayasaya göre İran’da gerçek iktidar Rehber’de. Bir tür “Süper Başkan”.
Tayyip Erdoğan’ın rüyasında bile göremeyeceği yetkilere sahip.
Rehber’e rağmen stratejik adım atılamıyor.
Batı İran’da devlete nüfuz etmek istedi. “Rehberlik” duvarına çarptı hep.
***
Hobrigan seçiminin önemi bir beklentiye dayanıyor.
Hobrigan, 8 yıllık görev döneminde yeni Rehber’i seçecek.
Reformcu medyada açıkça telaffuz ediliyor bu.
Gerekçeleri: Şimdiki Rehber Ali Hamaney yaşlandı (77).
Hasta olduğu iddiaları da dolaştırılıyor.
***
Reformcuların “Rehber” adayı belli gibi: Hasan Humeyni.
Kurucu lider Humeyni’nin torunu.
Ama sorun yaşadı. Hobrigan’a adaylık başvurusu yaptı. Fakat onaylanmadı.
Çünkü “yeterlilik komisyonu”na gitmedi. Bir tür sınav komisyonuydu.
İddia: Gitse, müçtehidliği yetersiz bulunacaktı. Rehberliğe hiç aday olamayacaktı.
Zira Hobrigan dışından da Rehber seçilebiliyor.
***
Not: İran’da bütün seçimli makamlar için ön eleme var. Bir anlamda veto sistemi uygulanıyor.
Bunu da Anayasayı Koruyucular Konseyi (Şûrayı Nigehban) yapıyor.
Konsey, muhafazakârların denetiminde.
(Bizde, 12 Eylül’den sonraki ilk seçimde olduğu gibi.)
***
Reformcular hazırlıklı. Şimdiden seçimde “hile” iddialarını dolaşıma soktular.
Bu kanadın lideri konumundaki Haşimi Rafsancani uyarıyor.
Halkı oylarına sahip çıkmaya çağırıyor. Gerekirse sokağı işaret ediyor.
BBC Televizyonu Farsça yayını da benzer çizgide.
Rafsancani’nin kızının ABD seyahati üzerine çeşitli senaryolar dolaştırılıyor.
***
Rehber Hamaney de konuştu.
Bazı reformcuları uyardı: “Birilerini hainlikle suçlamak istemiyorum.”
***
Bir bilgi, bir tespit:
Bilgi: Rafsancani Rusya’nın Suriye’ye çağırılmasına açıkça karşı çıktı.
Tespit: Devlet vaziyete hakim görünüyor.
***
İddia: Rehberlik üzerinden İran sistemini barışçı yoldan dönüştürmek mümkün.
Bizde AKP’nin yaptığı gibi.