Cezayir ve Adana: İki anlaşma, iki sonuç-1

Tarih: 11 Mart 1970.
Irak’ta ünlü “Özerklik Anlaşması” imzalandı.
Bir tarafta Mesut Barzani’nin babası Molla Mustafa Barzani. Diğer tarafta Bağdat hükümeti.
Not: Özerk bölgenin sınırları bugünkünden genişti.
İki sonuç çıktı ortaya.
Bir: Kürt milliyetçileri Barzani (Kürdistan Demokrat Partisi-KDP) etrafında birleşti.
“Sol” kanat geri döndü: Celal Talabani ve İbrahim Ahmet.
İki: Barzani, aldıklarıyla yetinmedi.
Kerkük temel sorunlardan biriydi o dönemde de.
Öngörülen referandum yapılmayınca çatışmaları tekrar başlattılar.
***
1974’te şöyleydi durum:
Peşmerge sayısı 100 bin civarında.
Çatışmalar hem yayılmış, hem tırmanmış.
Sonuçtan emindi Barzani: “Bu sefer olacaktı.”
***
Olaylar Barzanilerin umduğundan farklı gelişti.
Bir de baktılar ki: Bölgenin ve dünyanın dinamikleri hareketlendi.
Cezayir araya girdi.
Saddam Hüseyin ve Şah Muhammed Rıza el sıkıştılar.
Cezayir’de ünlü anlaşmayı imzaladılar (6 Mart 1975).
***
Anlaşmanın iki temel koşulu:
İlki: İran, Irak’taki ayrılıkçığa desteğini kesecekti.
Ayrıca: ABD desteğine de aracılık yapmayacaktı.
İkincisi: Irak da, Şatt-ül Arap sorununda adım attı.
Sınır, nehrin tam ortasından geçecekti.
3 küçük ada İran’a bırakılacaktı: Ebu Musa, Büyük ve Küçük Tumb.
***
Cezayir Anlaşması’nın anlamı:
Cezayir: Bağlantısızlar hareketinin liderlerindendi.
Cumhurbaşkanları Huari Bumedyen de etkili bir figür.
Irak: Hem Bağlantısızların önemli bir üyesiydi.
Hem de bölgedeki anti-emperyalist merkezlerindendi.
Böylece: Rusya ve Bağlantısızlar, anlaşmanın arkasında durdular.
Not: Anti-emperyalist dünya ayrılıkçılığın o gün de karşısındaydı.
***
İran: O dönemde ABD kampındaydı.
Dolayısıyla ayrılıkçılığa ABD yardımları da kesildi.
***
Anlaşma Irak sahasına nasıl yansıdı?
Bağdat, Barzani’ye 16 gün süre verdi: “Teslim olun!”
Barzaniler iki seçeneği tartıştı:
“Irak’a teslim mi olalım? Yoksa İran’a mı sığınalım?”
(Dikkat: 100 binlik peşmerge orduları vardı. Fakat direnmeyi akıllarından bile geçirmediler. Bölgesel destek kesildiği için.)
Son kararları: Çoğunluk İran’a sığındı. Bazıları da Irak’a teslim oldu.
***
1991’de Bekaa Vadisi’nde Abdullah Öcalan’la röportaj yaptmıştım.
Cezayir Anlaşması’nın sonuçlarını anlattı:
“Barzani’yi ele alalım. 1975 Anlaşması olduğunda 100 bin kişilik ordusu vardı...”
“24 saat içinde ‘bırakın silahları’ dediği gibi, direnmek isteyenleri de katletti...”
“100 bin kişilik orduyu kendi elleriyle terhis ettiler.”
(Kürt Dosyası, sayfa 246.)
***
Siyasi sonuçları da paralel gelişti.
Bütün “özerk” bölge tekrar Bağdat’ın kontrolüne geçti.
Barzanilerin partisi KDP tekrar parçalanma sürecine girdi.
İki parçalı yapı (Barzaniler ve Talabaniler) kalıcılaştı.
Öylesine kalıcı ki: Federasyon kuruldu. Yine birleşemiyorlar.
***
Irak Kürt hareketleri ne zaman dirildi?
1991 Birinci Körfez Savaşı. ABD ve ortakları Irak’a saldırdı.
36. paralelin kuzeyinde “Güvenli Bölge” kuruldu.
Bugünkü Irak Kürt federe bölgesi yaratıldı.
Yani: Emperyalizmin bölgeye askeri müdahalesiyle birlikte.
***
Bugünün özeti:
Bir: Dış destek olmazsa ayrılıkçılık yenilgiye mahkûmdur. Özellikle bölgesel destek.
Eğer bölgesel destekleri sürüyorsa: Ayrılıkçılık sınırlanır. Fakat kesin sonuç alınamaz.
Üstelik mücadelenin “maliyet”i yüksek olur.
İki: Bugünün dünyasında en büyük bölücü ABD’dir.
***
Ya “Adana Mutabakatı?”
1998’de Türkiye ile Suriye arasında imzalandı.
Dönüm noktasıydı. Bir tür “ikinci Cezayir” anlaşması.
Devamını yazacağım.