Bal zehirlenmesi
Avrupa'da doktor gözetiminde tansiyon düşürücü olarak kullanılan deli bal, alışkın olmayan kişilerde az miktarda tüketilse bile sağlık sorunlarına neden olur. Kalp ritmi bozukluğundan bilinç kaybına kadar ciddi etkilere yol açabilen bal etkisini genellikle bir, bir buçuk saat içinde gösterir.
GAZETE HABERLERİ
Editor
Deli bal, arıların Beyaz ormangülü ve Kafkas ormangülü (Komar - Rhododendron ponticum ve Rhododendron flavum) çiçeklerinden elde ettiği, halk arasında 'bal tutması' denilen olaya (deli bal zehirlemesi) sebep olan arı ürünü. Halk arasında 'tutan bal' da denilir.
Ormangülleri türleri, Türkiye'de Karadeniz ikliminin görüldüğü yerlerde deniz seviyesinden 3 bin metre yükseklikte yetişir. Mayıs ayında açan çiçekler yüksek alanlarda yaz süresince açıktır. Dalı, yaprakları, çiçekleri de zehirli olan bitkiye halk arasında kuzu katili, dana katili de denilir.
BEKLETİLİNCE ZEHRİ YOK OLUR
Deli balı, alışkın olmayan kişilerin az miktarda tüketmeleri bile sağlık sorunları oluşmasına neden olur. Avrupa'da doktor gözetiminde tansiyon düşürücü olarak kullanılır.
Acı balın içinde yer alan grayanotoksin maddesi zehirlenmeye neden olur. Belirtileri şöyle sıralanabilir: Kalp ritmi bozukluğu, boğazda yanma, deride ve gözde kızarma, bulantı, kusma, ağız ve burunda kaşınma, tükürükte artış, bulanık görme veya geçici körlük, baş ağrısı ve dönmesi, ishal, tansiyon düşüklüğü, bilinç kaybı. Bir kaşık bal etkisini genellikle bir, bir buçuk saat içinde gösterir. Hafif etkiler tıbbi müdahaleye gerek kalmadan 24 saat içinde kendiliğinden geçer.
Kaynatılarak veya uzun süre bekletilerek zehirli etkisi yok olan eli bal kahverengi renktedir. Zehirlenmeler taze balla ortaya çıkmaktadır.
Halk tıbbında mide ağrısı, bağırsak rahatsızlıklarına şeker ve yüksek tansiyonda kullanılır. Bir çay kaşığından fazla tüketilmemesi tavsiye edilir.
ZEHİRLENMELERİN ÇOĞU TÜRKİYE'DE
Deli bal zehirlemesi tıbbi müdahale yapılmazsa ölümlere neden olabilir. Deli balın 1983 yılında tıbbi olarak tanımlanmasından sonra ölüm vakalarına rastlanmamıştır. Son yıllardaki deli bal zehirlenmelerinin çoğunluğu Türkiye'de görüldü.
Özellikle bal tüketiminin yoğun olduğu ve doğal gıdaların tercih edildiği bölgelerde, varlığı önceden tahmin edilebilir ise de turizmin yaygınlaşmasıyla her yerde görülmesi mümkündür.
750’DEN FAZLA TÜRÜ VAR
Bal zehirlenmesi, Rhododendron familyası bitkilerinden beslenen arıların ürettiği balın tüketilmesiyle ortaya çıkar.
Türkiye başta olmak üzere İspanya, Portekiz, Japonya, Brezilya, ABD, Nepal ve İngiliz Kolombiyası’nda, Rhododendron familyasının 750’den fazla türü bulunur ama her türünde grayanotoksin yoktur. Toksin ihtiva eden türler arasında Türkiye’de özellikle Doğu Karadeniz’in dağlık kesiminde, en çok Rhododendron ponticum ve Rhododendron flavum türü bulunur. R. ponticum mor renkli güzel çiçeklere sahiptir ve halk arasında orman gülü olarak bilinir. R. flavum türünün çiçekleri sarıdır, daha çok kurak yerlerde yetişir.
Tarihte ‘kimyasal silah’!
Deli bal zehirlenmesi, tarihte ilk defa Ksenofon tarafından kaydedilmiştir. Ksenofon (M.Ö. 434-354), Perslerden kaçan Yunan ordusunda Karadeniz sahillerinde bulundukları sırada, delirium-kusma-ishal şeklinde beliren bir hastalıktan bahseder. Rhododendron zehirlenmesine ait bu ilk bilgi, Rhododendron luteum balını yiyen 10 bin askerin zehirlenmesiyle tarihe geçmiştir.
Tarihi olay, tarihteki ilk kimyasal silahın acı bal olduğunu düşündürmektedir. Ksenofon'a göre, Güney Kolhis Savaşı sırasında deli balı kimyasal silah olarak Yunanlara karşı kullanan toplum Kolhislilerdir.
SHERLOCK HOLMES FİLMİNDE
Deli bal, 2009 yılında çekilen Sherlock Holmes filminde de yer almıştı. Filmde idam edilen Lord Blackwood'un daha sonra canlanması üzerine Sherlock Holmes ve yardımcısı Doktor Watson, olayın gizemini araştırıyor. Sherlock Holmes, idam edilmeden önce Blackwood'un deli bal yemesinin ardından nabzı bir süreliğine durunca öldü sanıldığını belirliyor. Sherlock Holmes, olayın sırrını, "Deli bal, Türkiye'de Karadeniz Bölgesi'nde yetişir, uyutur ve nabzı düşürür." sözleriyle açıklıyor.
