Denizcilik tarihimize açılan pencere

Kültür ve Turizm Bakanlığının başlattığı Geleceğe Miras projesiyle Mavi Vatan’da yer alan kültürel miras gün yüzüne çıkıyor. 17. yüzyılda Akdeniz’de bir çatışma sırasında batan Osmanlı gemisi, tarihin sırlarını yüzyıllar boyunca sakladı. Kızlan Batığı olarak adlandırılan gemi batığında elde edilen buluntular, arkeoloji tarihine geçti.

Yüzyıllar sonra kayıp eserlerle geri dönen Osmanlı gemisiyle ilgili arkeolojik çalışmalar 2020 yılından beri yapılıyor. Prof. Dr. Harun Özdaş’ın başkanlığı ve Doç. Dr. Nilhan Kızldağ’ın yardımcılığında yürütülen çalışmalar, Türkiye’nin sualtı arkeolojisi birikimini de geliştiriyor.

‘DÜNYA SUALTI ARKEOLOJİSİNİN EN ÇARPICI ÖRNEĞİ’

Kızlan Batığı ile ilgili paylaşım yapan Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, “Ecdadımızın izini sadece karada değil, denizlerde de sürüyoruz. Bakanlığımızın ‘Geleceğe Miras Projesi’ ile eşsiz mirasımızı koruyarak gelecek kuşaklara aktarıyoruz. Bu vizyonun en çarpıcı örneklerinden biri de Akdeniz’in derinliklerinde yüzyıllar sonra gün yüzüne çıkan Osmanlı batığıdır. Kızlan Osmanlı Batığı Sualtı Kazısında son olarak silahlar, porselenler, satranç takımları ve tarihe ışık tutan eşsiz buluntular ortaya çıkarıldı. Türkiye’de kazısı yapılan ilk ve tek 17’nci yüzyıl Osmanlı batığında; 30’dan fazla tüfek, 50’den fazla humbara, binlerce mermi ve Osmanlı döneminin en büyük pipo koleksiyonu bulundu. Batık, Osmanlı’nın deniz gücü ve ticaretini günümüze taşıyan ilk örnek!” ifadelerini kullandı.

Kızlan Batığı’nın Dünya sualtı arkeolojisinin en çarpıcı buluntularından biri olduğunu belirten Ersoy, “Bu keşif, yalnızca ülkemizin değil, dünya sualtı arkeolojisinin de en çarpıcı buluntularından biri olarak tarihe geçti. Emeği geçen herkese ve özelliklede ekip arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.” ifadelerini kullandı.

17’NCİ YÜZYILIN TEK OSMANLI BATIĞI

Türkiye’de kazısı yapılan ilk ve tek 17’nci yüzyıl Osmanlı batığı olan gemi, yaklaşık 30 metre uzunluğunda ve 9 metre genişliğinde ahşap kalıntılardan oluşuyor.

Çalışmalarda, geminin karaya oturup sancak bordasına yan yatarak battığı anlaşıldı.

Kızlan Osmanlı Batığı Sualtı Kazısında en dikkat çekici buluntular askeri mühimmat grubuna ait. İlk kez bir batıkta 30’dan fazla Osmanlı tüfeği bulundu. Bunların yanında 3 binden fazla kurşun mermi, çok sayıda barutluk, tabanca, kılıç ve hançer ele geçirildi. 50’den fazla humbara (el bombası) ise batığı Akdeniz’de bu tür mühimmat taşıyan tek örnek haline getirdi.

OSMANLI DÖNEMİNİN EN BÜYÜK PİPO KOLEKSİYONU BULUNDU

Geminin pruva ve pupa bölümlerinde bakır kaplar, ibrikler, kazan kepçeleri, seramik çömlekler, tahta kaşıklar, şimşir taraklar, deri mataralar ve sepetler bulundu.

Ayrıca 135 adet Tophane üretimi pipo lülesi ile Osmanlı döneminin bilinen en büyük pipo koleksiyonu ortaya çıkarıldı. Kazıda bulunan iki satranç takımı ile bambu paketler içinde 40’tan fazla Çin porseleni, Türk karasularında ilk kez tespit edildi. Elde edilen buluntular, bilinen sualtı eserleri arasında en büyük koleksiyon olma özelliği taşıyor.

ÜÇ MÜHÜR BULUNDU

Çalışmalarda üç de mühür ortaya çıkarıldı. Okunabilen bir mühür üzerinde “Hüdabende Abdullah Ahmed” adı ve Hicri 1078 (Miladi 1667–1668) tarihi yer alıyor.

Bu bulgu sayesinde batığın dönemi de net olarak tarihlendirildi. Organik buluntular arasında en yoğun grubu oluşturan kestaneler ise geminin kış aylarında battığını gösteriyor.

OSMANLI’NIN DENİZ GÜCÜNÜ BELGELİYOR

Kızlan Osmanlı Batığı, imparatorluğun 17’nci yüzyılda Akdeniz’deki askeri varlığını ve ticari faaliyetlerini aynı anda belgeleyen ilk örnek oldu.

Bulgular, geminin bir çatışma sonrası kıyıya sürüklenerek karaya oturduğunu ve burada yanarak battığını ortaya koydu. Sürdürülen çalışmalarda tümüyle kazısı yapılmış ilk Osmanlı Dönemi batığı belgelenmiş olacak. Buluntuların tamamı da Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesine teslim edilecek.

Kazı ekibi ise Dokuz Eylül Üniversitesi Sualtı Kültür Mirası ve Denizcilik Tarihi Araştırma Merkezi’nin (SUDEMER) teknik altyapısıyla çalışmalarını sürdürüyor.

Kazı Başkanı ve SUDEMER Müdürü Prof. Dr. Harun Özdaş, Batığın ilk bulunduğunda sıradan göründüğünü ancak derinlere indikçe olağanüstü bulgularla karşılaştıklarını belirtti. Özdaş, “Buluntu, normal şartlarda bu kadar sığ bir batıkta bulunmayacak kadar zengin bir çeşitliliğe sahip ve sayısal olarak da çok yüksek. Osmanlı dönemi denizciliğine yönelik yeni bir müze açabilecek kadar zengin bir buluntu topluluğuyla karşı karşıyayız.” diye konuştu.

“Mavi Miras Projesi” kapsamında Osmanlı Dönemi Sualtı Kültür Mirası Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturduklarını belirten Özdaş, şunları aktardı:

“Bu çerçevede denizlerde Osmanlı döneminde batmış, Osmanlı olup olmadığını kesin olarak bilmesek de Osmanlı’nın batırdığı gemiler ya da Osmanlı’nın batan gemileri arşivimiz var. Bunun için yakın çevrede, sığda dahil olmak üzere 70 ila 100 metre derinliğinde 20’ye yakın batığımız var. Bunlar farklı dönemlere, 17. ila 19. yüzyıla tarihlenen batıklar.”