22 Mayıslar

Bugün tarihte meydana gelen olaylardan biri büyük İstanbul depremidir. 1509’da meydana gelen Küçük kıyamet depreminden 257 yıl sonra yaşanan bu sarsıntı İzmit’ten Tekirdağ’a kadar uzanan büyük bir bölgede hasar yaratır, 4000 kişi ölür. Dev deprem dalgaları oluşur, camiler, anıtlar ve Topkapı Sarayı zarar görür. Bunun üzerine Padişah III. Mustafa çadıra alınır. İstanbul aynı zamanda İznik Körfezi’nden Marmara Denizi’ne geçen Kuzey Anadolu Fay hattının da etkisi altındadır. Marmara Denizi’nin doğusunda oluşan 2 dakikalık bu depremde İzmit, Bursa, Edirne ve Gelibolu boyunca yüksek binalar yıkılır İstanbul Boğazı ve Mudanya Körfezi hasar görür. Marmara Denizinde küçük adalar yarı yarıya sular altında kalır; deprem Bozcaada, Selanik, İzmir ve Güney Balkanlarda da hissedilir. İstanbul’da kayıta geçen ilk deprem M.S. (324?) / 326’da başkent olmasından 16 yıl sonra gelen 342 zelzelesidir. O yıldan sonraki önemli İstanbul ve Kuzey Anadolu Fay Hattı merkezli depremler MS 554 ve 869 (40’ar gün) 1346 (aralıklarla 1 yıl), 1489, 1509 (Küçük Kıyamet), 1690, 1766 (Büyük Felaket), 1894 ve 1999 (45 saniye, 18.373 kişi ölü, 48.901 yaralı, 5.840 kayıp) depremleri olup “İstanbul Kanalı’nı” büyük bir tehlike beklemektedir. 22 Mayıs 1927’de ise Çin’in Xining kentinde yaşanan deprem 200.000 kişinin canına mal olur. Yine başka bir 22 Mayıs’ta (1960) Şili’de bugüne kadar yaşanan 9,5 şiddetindeki en büyük depremde 4-5 bin kişi hayatını kaybeder (1).

BÜYÜK İSKENDER

M.Ö. 22 Mayıs 334’te Pers Kralı III. Dairus’u antik Turova-Ergili (Çanakkale) yakınlarındaki Biga Çayı (Granikos) savaşında yener. Yenilen Pers komutanlar kılıçtan geçirilir. Bu savaş antik Türkiye’nin kapılarını Büyük İskender’a açınca diğer Anadolu şehirleri ona karşı koymaktan vazgeçer. Bunun üzerine Makedon orduları hızla güneye ve doğuya ilerler. Yine bir 22 Mayıs’ta (1942) Meksika 2. Dünya savaşında müttefiklere katılır. 1950’nin 22 Mayıs günü ise Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün görev süresi sonra ererken cumhurbaşkanı seçilen ve Mustafa Kemal Atatürk’ün son başbakanı olan, Demokrat Parti kurucusu (1946) ve Genel Başkanı Celal Bayar onun yerine geçer. 22 Mayıs 1990’da ise Kuzey ve Güney Yemen Cumhuriyeti birleşir. 1538 yılında Hadım Süleyman Paşa’nın Aden’i almasıyla kurulan Yemen, 1569’da Yemen Beylerbeyliği ve San’a Beylerbeyliği olarak ikiye ayrılır. Adının kaynağı; bu ülkenin, Kabe’nin güneydoğusunda olması nedeniyle sağ yan anlamında “Yamin/Yemin” denmesindendir. Habeşistan ve Yemen’deki Türk Osmanlı Hakimiyeti, Portekizlilerin Hint Ticaretini zayıflattığı için buraya İngilizler ve Portekizliler gelmeye başlar. Türkçesi Ilımlı Ada olan Limni’nin Mondros Limanında demirli Agamemnon (Antik Turova’ya saldıran Mora’lı Miken Kralı) zırhlısında 30 Ekim 1918 akşamı imzalanan antlaşmayla sona erer. Daha sonra İngiliz sömürgesi olan, kahvesiyle ünlü Yemen halkı, İngiliz hakimiyetine de karşı savaşarak kendi Cumhuriyetini kurar ama 2015’ten beri yeni bir iç savaşla boğuşmaktadır. Ne yazık ki Türk hakimiyetinin getirdiği barış “Paks Ottomana” Batı Asya (Avrupa) tarafından 3 kıtada sona erdirilmiştir.

DOĞUMLAR VE ÖLÜMLER

Şen şakrak ikizler burcunun başlangıcı 21 Mayıs’tır. Dolayısıyla bu burçta roman, hikâye ve oyun yazarı Nahid Sırrı Örik 1895 tarihinde İstanbul’da doğdu ve 1960’ta vefat etti. Hukuk eğitimini yarım bırakan bu yazarın hikayelerinden “Eve düşen Yıldırım” televizyon dizisi olarak 2012-2015 yılları arasında Show TV’de, yurtdışında ise Makedonya, Pakistan, Yunanistan, Bulgaristan ve Suudi Arabistan’da gösterildi. Konusu; babasının ölümü üzerine tanımadığı amcasının yanına taşınan Muazzez’in aile bağlarının sarsılmasına yol açacak bir varlık göstermesini anlatır. Örik’in diğer eserleri gibi Türk edebiyatı için değerli olan Gezi notları “Anadolu” (1939), “Bir Edirne Seyehatnamesi” (1941) ve Kayseri-Kırşehir-Kastamonu (1955) kitapları 1930’ların Türkiye’sinden bir kesit sunar. Derken asıl adı Şahnur Varenak Aznavuryan olan ve annesi Türkiye’de doğan Ermeni bir ailenin oğlu olarak Pariste 22/24? Mayıs 1924’te doğar ve 2018’de hayatını kaybeder. Şarkıcı, oyuncu ve diplomat olan sanatçının 1959’da ilk kez Türkiye’ye gelerek verdiği konserler; soykırım yalanı ve Türk düşmanlığı yaratan Atom Egoyan’ın yazdığı “Ararat” (Ağrı Dağı) filmindeki oyunculuğu nedeniyle, her ne kadar Türkiye-Ermenistan dostluğunu savunsa da, sonlandırılır. Türk halkı için “Bir Türk dosta mektup” (Lettre a un ami Turc) adlı şiir’ini Türklerden ‘Dikenli gül’, kendisini ise ‘topuğuna diken batırılmış” benzetmesiyle kaleme alır (https://eksisozluk.com/charles-aznavour--75982). 1988 Depreminde büyük zarar gören Ermenistan’a yardım için bir vakıf kurar. Bunun üzerine ödüllendirilir ve 2008’de Ermenistan vatandaşlığı verilir. 2009’da Ermenistan’ın İsviçre Büyükelçisi, aynı yıl Birleşmiş Miletlere Ermenistan’ın daimî delegesi yapılır. 22/23? Mayıs 1996’da ise İzmir’in Tire (2) ilçesinde 1938’de doğan Tanju Okan genç yaşta (58) sigara alışkanlığı ve siroz (karaciğer kanseri) nedeniyle vefat etti. Heykeli bulunan parkını ziyaret ettiğim Urla’nın iskele kabristanına gömüldü. “Kundurama kum doldu” (1965), “Maça Dolmuş”, “İki Yabancı” (F. Sinatra’dan) ve bariton sesiyle söylediği “Kadınım”, şarkılarıyla ünlendi. “Cüppeli Gelin”, “Deniz ve Mehtap” şarkısını söylediği “Fakir bir kız sevdim” filmlerinde oynadı.

(1) Erkan Gökaşan ve diğerleri, On the Origin of Bosphorous, 1997, Marine Geology Vol 140, s. 183-199. Bu yazının hazırlanmasında Prof. Dr. Halil İnalcık, Türk İslam Ansiklopedisi, Google akademik ve diğer çeşitli Türkçe ve İngilizce kaynaklar karşılaştırmalı olarak kullanılmıştır.

(2) Bu adı Türkiye’den MÖ 1000 ve 500 yıllarında Turova ve Ege Bölgesinden İtalya’nın çoğunlukla Toskana bölgesine yerleşerek Etrüsk (Türksak) adını taşıyanlar, Batılarındaki denize verirler.