Önizleme

“1980 öncesinde hükûmetler tarafından verilen tarımsal teşviklerle ilgili bilgiler son derece sınırlı olup, erişilmesi güçtü. OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı) 1980'lerde üye ülkelerdeki tarımsal teşviklerle ilgili ayrıntılı verileri derlemeye başlamış, ancak gelişmekte olan ülkelerle ilgili veriler parça bölük kalmıştır. Bu girişimin amacı FAO – MAFAP (FAO-Gıda ve Tarım Politikalarının İzlenmesi ve Analizi); IDB (Inter Amerikan Kalkınma Bankası; IFRPI (Uluslararası Gıda Politikaları Araştırma Enstitüsü); OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı) ve WB (Dünya Bankası) tarafından derlenen tarımsal teşviklerle ilgili verileri bir araya getirmektir. Bunlar http://www.ag-incentives.org sitesinde uygun bir kalıp içinde sunulmuştur” (Bkz.1).

Saymaca (İtibari) Koruma Oranı bir dizi tarım politikasının bir malın piyasa fiyatı üzerine etkilerini ölçer. Çiftlik avlusu fiyatı ile çiftlik avlusu düzeyinde çarpıtılmamış referans fiyat arasındaki farkın referans fiyata oranıdır. Bu gösterge çeşitli tarım politikalarının bütüncül bir ölçüsü değildir. Fiyat müdahaleleri yapan ülkelerde fiyatlar üzerinde yaratılan etkinin tarımda sübvansiyonları kullanan ülkelerdekinden daha fazla olduğunu ortaya koymaktadır. Bu gösterge gözlemlenen çiftlik avlusu fiyatıyla, çiftlik avlusu düzeyinde oluşturulan bir referans fiyatının farkına dayandığından sonuç varsayımlara ve eldeki bilgilerin niteliğine bağlıdır. Döviz kurları, miktar ve kalite uyarlamaları, taşıma ve işleme giderleri gibi etmenler referans fiyatı üzerinde etkilidir. Uluslararası referans fiyatının yerel para birimlerine çevrilmesinde resmi kurlar esas alınmaktadır.

Avrupa Birliğini oluşturan ülkelerin tümü tek ülke olarak kabul edilmiş olup toplam 63 ülke için 2005-2018 yıllarını kapsayan veriler yayınlanmıştır. Veri kümeleri iki yılda bir güncellenmektedir (Bkz.2).

Çizelge 1'de Türkiye'de bazı hayvansal ürünler için hesaplanan koruma oranları verilmiştir.  Sırasıyla sığır eti, tavuk eti, yumurta ve sütte (%90'ı inek sütüdür) yüksek oranlarda koruma söz konusudur. Koyun etinde alınan koruma önlemlerinin çok sınırlı olduğu göze çarpmaktadır. Sığırcılık ve tavukçuluğun hem damızlık materyal temini hem de yem, ilaç gibi girdiler açısından büyük oranda dışa bağımlı olduğu bilinmektedir. 

Veteriner hekim olan Sayın Mehdi Eker ülkemizde 2006 -2016 yıllarında en uzun süre Tarım Bakanlığı yapmış olan bir zattır. Bakanlıktan ayrılmak üzere iken yayınladığı iki kitapta ülkemiz coğrafyasının büyük baş hayvancılığa elverişli olmadığını, küçükbaş hayvancılığa önem verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Oysa Çizelgedeki veriler aksini göstermektedir. Coğrafi koşullarımıza uygun olmayan sığırcılık desteklenirken koyunculuk yeterli ilgiyi görmemiştir.

Diğer yandan kriz yılları olan 2008, 2011 ve 2013 ve 2018'de destek seviyelerinin azaldığı göze çarpmaktadır.

Çizelge 1.

 Türkiye'de yıllara göre bitkisel ürünlerde hesaplanan koruma oranları Çizelge 2'de verilmiştir.

Dış piyasalarda fiyatlar artınca koruma oranları azalmaktadır. Ekonomik kriz yıllarında hemen bütün ürünlerde bu durum göze çarpmaktadır. Patateste karşılaşılan durum anormaldir. 2008 ekonomik krizinde koruma oranı dış piyasa fiyatının üç katından fazladır. Diğer yıllarda da şiddetli dalgalanmalar olsa bile yine yüksek seviyede kalmıştır.

Buğday ile ayçiçeği arazi istekleri bakımından rakip ürünlerdir. Biri desteklendiğinde diğerinin azalması beklenir. 2015 yılından sonra buğday destekleri sıfırlanırken ayçiçeği destekleri dış fiyatların bir mislinden fazladır.

Çizelge 2.

Sonuç: Uluslararası karşılaştırma amacıyla hesaplanmış verileri sunarak yapılan bu değerlendirme fiyatlara yapılan müdahalelerin piyasayı olumsuz etkilediğini göstermektedir. İç piyasayı düşük tutma çabası üretimden uzaklaşmaya neden olmakta ve dengeler bozulmaktadır.

(1)Tokgöz, Simla ve diğ.; Introducing the Ag-Incentives Consortium and Database. https://www.gtap.agecon.purdue.edu/resources/res_display.asp?RecordID=5369 

(2)  IFPRI, http://www.ag-incentives.org/indicator/nominal-rate-protection