Pazara yönelik tarım işletmeleri

Daha önce değinilen “aile ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik” işletmelerin aksine “pazara yönelik işletmeler” aileden çok başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere üretim yaparlar. İşletme tipinin ana kümesi; pazara arz edilen ürünlerin değer toplamının, ürünlerin toplam değerine oranı hesaplanarak belirlenir. Pazara sunulan ürünlerin toplam değeri, ürünlerin toplam değerinin yarısından fazla olanlar “pazara yönelik” işletme olarak sınıflandırılır.

UZMANLAŞMA

Pazara yönelik işletmeler üç alt kümeye ayrılır:
a) Uzmanlaşmış işletmeler: Toplam brüt üretim değerinin (BÜD) yarısından fazlasını bir üretim dalının sağladığı işletmelerdir. Başat olan üretim dalı belirtilerek adlandırılır. Uzmanlaşmış pamuk işletmesi gibi...
b) Yarı uzmanlaşmış işletmeler: Üretim dallarından hiçbirinin toplam brüt üretim değerinin yarısını sağlayamadığı, ancak her biri yüzde 10'dan aşağı olmamak kaydıyla iki üretim dalının brüt üretim değerlerinin, Toplam Brüt Üretim Değerinin yüzde 50'sinden fazlasını oluşturduğu işletmelerdir. Katkısı fazla olan üretim dalı başta belirtilerek iki üretim dalının adı verilir.
c) Karışık işletmeler: İki üretim dalının toplam Brüt Üretim Değerinin yarısını oluşturamadığı işletmelerdir.

SANAL BİR ÖRNEK

Çizelgede varsayılan bir işletmenin verileri sunulmuştur. İlk sütunda yetiştirilen ürünler sıralanmıştır. İkinci sütunda her bir ürünün miktarı, üçüncüde ise Çiftlik Avlusu Fiyatları verilmiştir. Tahıllar ve pamuk gibi ürünler borsada da işlem görür meyve - sebze, süt ve yumurta gibi ürünlerin piyasa fiyatı vardır. Bu ürünlerin piyasaya ulaşıncaya kadar yüklenmesi, taşınması, boşaltılması, depolanması, ambalajlanması için masraf yapmak gerekir. Çiftlik avlusu fiyatı alıcının bizzat işletmeye gelip ürünü satın aldığında ödemeye razı olduğu fiyattır ve birçok külfete katlanılmadığı için piyasa fiyatının altındadır. Ürünlerin bir kısmı çiftçi ailesi tarafından tüketildiğinden onları piyasa fiyatı üzerinden değerlendirmek doğru olmaz.

Her bir ürünün üretim miktarı ile fiyatı çarpılarak Brüt Üretim Değeri hesaplanır. Bütün ürünlerin üretim brüt üretim değerleri toplanarak işletmenin Toplam Brüt Üretim Değeri hesaplanmış ve 266 bin lira bulunmuştur.

Beşinci sütunda her bir ürünün toplam brüt üretim değeri içindeki payı hesaplanmıştır. Yumurta ve tavuk eti toplamı tavukçuluk şubesinin, inek sütü ve dana eti toplamı ise süt sığırcılığının brüt üretim değeri toplamını oluşturmaktadır. Süt sığırcılığı yüzde 41 pay ile en önemli üretim dalıdır. Bunu yüzde 38 pay ile pamuk izlemektedir. Hiçbir üretim dalı yüzde 50 sınırına ulaşmadığından uzmanlaşmış işletme sayılamaz. İki üretim dalı yüzde 50 sınırını aştığından “Yarı Uzmanlaşmış Süt Sığırcılığı – Pamukçuluk İşletmesi” olarak sınıflandırılır. Satış tutarı olan 210 700 lira, 266 000 liralık toplam brüt üretim değerine oranlandığında yüzde 78 gibi yüksek bir sonuç elde edilmektedir. Dolayısıyla bu işletme pazara yönelik bir işletmedir.

En basit tarım işletmesinde bile çeşitli üretim dalları bulunabilir. Bitkisel üretim dalları; tarla bitkileri, sebzecilik, meyvecilik, süs bitkileri, çayır-meralar gibi alt kollara ayrılır. Hayvancılık üretim dallarının; büyük baş hayvancılık, küçükbaş hayvancılık, kümes hayvancılığı, küçük evcil hayvan yetiştiriciliği, arıcılık, ipek böceği yetiştiriciliği gibi alt kolları vardır. Tarım işletmelerinin bünyesinde elde edilen ürünleri işleyen “ziraat sanatları” üretim dalı da olabilir. Sebzelerden salça, turşu, konserve yapma, sebze – meyve kurutma, üzümden şarap ve sirke yapma, sütten peynir, tereyağı yapma, yün ve kılın eğrilip ip yapılması, boyanması, dokunması, örülmesi gibi faaliyetler ürünlerin katma değerini artırır ve aile işgücünün değerlendirilmesini sağlar.

Üretim dalları bir tren vagonunun kompartımanları gibidir. Hem birbirinden ayrıdır hem de bir araya gelerek bir bütün oluştururlar. Üretim planı, ürünler arasındaki ilişkileri dikkate alarak yapılmalıdır.