Takkalı Dağ

Sille’de 1915 yılında babam 6 yaşındayken, babası Dedeoğlu Sarı İbrahim’i kaybeder. Babaannem Alime, bağcılık ve çerçiliği bir arada yürütür. Hemen arkada sönmüş iki yanardağ vardır. Kızlarını halı dokumaları için evde bırakarak “erkek” diye küçük Ali’yi yanına alır (1). Mormi Mahallesi Ortayol Sokaktan, mal yüklü eşeğiyle Takkalı Dağ yamaçlarını tırmanmaya başlar. Dört yaşındayken ablalarıyla bilmediği dil Arapça ile Kur’an okumasını öğrensin diye Mormi (Kurtuluş) Camii’ne gönderdiği için ben de 2021 Mart ayında, bu camiyi ziyaret ettim. İçindeki bitkisel süslemeler tanıdık geldi. Sille çayının yanındaki dik yamaçtaydı. Eriyen karların ve yağmurların etkisiyle akan “selin” hışmından Silleliler düz damlarına çıkarak kurtulur. Babaannemin “Aliiim! Aliiim!” diye çırpınmasını, karşıdan başka bir annenin canhıraş “Alin burdaaa, Alin burdaaa!” diye bağırmasını duyar gibiydim. Acaba benim 3 halatlı bir köprüden, sırtıma bağladığım oğlum Emre (2) ile sel üstünden geçmeye cesaretim var mıydı? Gözüm, Subaşı Mahallesindeki Manastıra (Aya Elenia) takıldı. M.S. 327’de Doğu Roma İmparatoru Konstantin’in annesi Helene tarafından Kudüs Haç yolu üzerindeki Sille’de yaptırılmıştı. Sultan II. Mahmut ve 1. Abdülmecit zamanında onarılan bu manastırın girişinde Rum harfleriyle yazılmış Türkçe (Karamanlıca) kitabede, 1. Dünya Savaşında askeri depo ve yaralı askerlerin tedavisi için kullandığının yazılı olduğunu hatırladım. İşte, Mormi Camiindeki bitkisel duvar resimlerini 2019’da orada görmüştüm. Kraliçe’ye Kıpçak Türklerinin de eşlik ederken Sille’de kaldıkları biliniyordu. Benzer çiçekler Altay Kıpçak kiliselerinde de vardı. Mübadele sırasında Rum diye Yunanistan’a göç ettirilenlerin Türk Ortodoks Kıpçaklar olduğu kilisedeki çiçek motiflerinden anlaşılıyordu. Yastıklara ve bohçalara Resim-İş derslerinde “sarma” usulü işlediğimiz çiçeklerle aynıydı. Atina’da bir Sille mahallesi olduğunu da görmüştüm.

GEVELE KALESİ

Aklım Sille’yi Takkalı Dağa bağlayan geçitteydi. Acaba ben de babaannem ve babamın izinden Takkalı Dağ yamacındaki köye tırmanabilir miyim diye düşündüm. Zirvedeki kale, başında bir taç varmış gibi görünen bu dağa eskiden Roma/Anadolu anlamında “Rum’un Kilidi” denirdi. Mevlana’ya Rumi denmesi bu yüzdendi. Mevlâna türbesi Sille’ye 7 kilometredir. Bağın üzümünü sabahları üzüm yüklü eşekle Konya pazarına yürüyerek götüren babam eşeği Hana bağlar, yemini verir ama bu yüzden okula geç kalır. Mahalle mektebine gitmektedir ama amacı memur çocuklarının gittiği okula gitmektir. Annesi, Ilgın’ın, Belekler köyündeki babası gibi imam olmasını, kendisi ise İstanbul’daki askeri okula gitmek ister. Kur’an’ın kenarına bağlarındaki üzümü yiyen bir kaplumbağa çizdiği için hoca tarafından falakaya yatırılma cezası verilir. Kapıda dikilmekte olan hocanın karnına başıyla bir tos vurarak kaçar. Annesini ikna ederek valinin verdiği yollukla tirene binip Halıcıoğlu Askeri Lisesi’ne gider. Genç bir subay olarak Konya’ya dönüşünde askerleriyle Takkalı Dağa çıkar. Dağın eteğinde Ak (Paran) Manastır iki kilise, soğuk pınar kuyusu Ayazma, keşiş hücreleri, odalar ve yol vardır. Konyalı olan Aziz Kariton’un bulduğu bu kuyu Müslümanlar tarafından da kutsal sayılır çünkü Manastırın bulunduğu uçurumdan düşen Hz. Mevlana’nın oğlunu aziz tarafından kurtarılması, manastırda dikdörtgen planlı bir mescit yapılmasını ve her yıl derviş başı Çelebi Efendi tarafından ziyaret edilmesini sağlar. Kale Haçlı seferleri gibi saldırıların, Karamanoğulları isyanının, Selçuklu sultanları ve hazinesinin saklandığı, yazın eğlencelerin, kışın av süreklerinin, Mevlâna ve papazlar arasındaki sohbetlerin yer aldığı çam ormanlarıyla kaplı bir kaledir. Bir özelliği de Ramazan’ın habercisi hilalin en net görüldüğü yer olmasıdır. Batı eteğinde uyuza, kaşıntılara ve deri hastalıklarına iyi geldiğine inanılan kükürtlü bir su kaynağının olduğu 2013-2015 arası kazılarında gözlenmiştir (3,4).

SİLLE

Takkalı Dağ gibi eteğindeki Sille de uygar, bayındır ve göz kamaştıran bir tarihe sahiptir. Civarındaki Çatalhöyük gibi tarım ve hayvancılığın başladığı (MÖ. 10.000) cilalı taş devrinden kalma yerleşim izleri taşır. Adının, kaynayıp köpüren su anlamana gelen “Silen” kelimesinden türediği düşünülür. Güney yamacında yanardağ külleri içine oyulmuş Meryem Ananın ölüm sahnesi olan mağara ve Hızır İlyas (Kriakon) kiliseleri, Salasorma Manastırı, Zaman Müzesi, Büyükbabam İbrahim’in bulunduğu tarihi mezarlık, 2 hamam, 17 çeşme, 1 çamaşırhane, 1 su kemeri; Sille Barajı, Sille taşından yapılma 2 katlı, düz damlı evleri, camileri vardır. Halk bağcılık ve meyve ağaçları, testicilik, halıcılık ve ticaretle geçimini temin ederken günümüzde yerli ve yabancı ziyaretçilerin uğrağı haline gelmiştir. Sille-Konya yolu üzerinde yapılan TED Konya Koleji gibi okullar, camiler ve ünlü Sille bağlarına yapılan yeni konutlarla iki yerleşim birbirine yaklaşmaya başlamıştır.

(1) Kur. Alb. Ali Behiç Ergenekon (1909 - 2001); (2) Emre Berge Ergenekon (Yazılım Y. Müh.), (3) Sille Kültür Vadisi, Selçuklu Belediyesi, Konya; (4) www.gevale.com