Ürünler arasındaki ilişkiler

Bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi için arazi, su, tohum, gübre, tarım ilaçları, işgücü ve çekigücü gibi girdilerin kullanılması gerekir. Bu kıt kaynakların ürünler arasında paylaştırılması gerekir.

ÇATIŞMA (REKABET) DURUMU

Üretim dalları arasında en yaygın ilişki biçimidir. Pamuk ve mısır gibi iki ürünü örnek olarak alalım. İkisi de sulanabilen arazilerde yetişir. Bunlar ilkbaharda ekilip, sonbaharda hasat edildiğinden yetişme dönemleri de aynıdır. Bu durumda bir üretim yılında aynı tarlada ikisini birlikte yetiştirme olanağı olmayıp, birini seçme zorunluluğu vardır. Diğer bir anlatımla arazi kullanımı yönünden iki ürün birbiri ile çatışma (rekabet) halindedir.

İşletme yöneticisinin elindeki kıt kaynakları yetiştireceği ürünler arasında nasıl bölüştüreceği konusunda karar vermesi gerekir. Bunların bir kısmı günlük kararlardır. 8 numaralı parseli, hangi sürücünün, hangi traktör ve ekipmanı kullanarak, kaç santimetre derinlikte süreceğini kararlaştırıp, günlük iş emrinin verilmesi gerekir. İş bitiminde rapor verilmesi ve görevin yapıldığının denetlenmesi sağlanmalıdır.

Üretim döneminde hangi tarlada hangi ürünün yetiştirileceği konusu bir üretim dönemini kapsayan karardır. Meyve bahçesi kurulması, hayvancılık tesisi yapılması gibi, iş makinesi alınması gibi uzun erimli işler için iyi bir planlama şarttır. Ülkedeki, hatta dünyadaki durumu göz önünde tutarak uzun vadeli gelir gider tahminleri yapılmalıdır. Mümkünse uzmanlardan yardım alınmalıdır.

Günün modasına uyarak olmayacak yerlerde nar bahçesi kurarsanız başarısız olur ve birkaç yıl sonra sökmek zorunda kalırsınız. Bu tarz uygulamalar hem işletme açısından hem de ulusal ekonomi açısından büyük kayıplara yol açar. İşletmeler sınama yanılma yoluyla değil akıl ve bilimle yönetilmelidir.

DESTEKLEYİCİ ÜRÜNLER

Destekleyici üretim dalı, arazi ve diğer kaynaklar açısından ana üretim dalı ile büyük çaplı çatışma yaratmadan, nakit gelir getiren küçük ölçekli bir üretim dalıdır. Ana üretim dalının yıl boyunca bütün kaynakları sonuna kadar kullandığı işletme yok gibidir. Çoğu işletme destekleyici üretim dallarına yer vermek için pek çok imkân bulabilir. Bu üretim dalları olmadığı takdirde boş (atıl) kalacak olan arazi, işgücü, sermaye gibi kaynaklar kullanılarak parasal gelir sağlanır ve üretim çeşitlenir.

Pamuk hasadından sonra boş kalacak olan son baharda tarlaya fiğ+arpa karışımı ekilerek hem kış yağmurları ile meydana gelecek toprak aşınması (erozyon) önlenir, hem de kaliteli bir kaba yem üretilir. Yurdumuz kaba yem sıkıntısı çekmektedir ve baba yemlerin iyi bir piyasası vardır. Ağır işlerde çalışamayan yaşlı bir kişinin pekâlâ bakabileceği arı kovanları işletmeye ciddi bir gelir sağlayabilir.

BÜTÜNLEYİCİ ÜRÜNLER

Diğer bir ürünün verimliliğine katkıda bulunan üründür. Ana ürün veya destekleyici ürünlerin tamamlayıcısı olabilir. Bunlar başka ürünleri daha verimli kıldıkları için yetiştirilirler. Bütünleyici ürünler bir miktar nakit gelir sağlasa da çoğunlukla bu gelir masrafları karşılamaya yetmez. Doğru bir maliyet hesabı yapılırsa böylesi üretim dalları ender olarak kârlı çıkar. Bunlar bir başka planın uygulanması sırasında boşta (atıl) kalacak olan işgücünü ve diğer kaynakları kullanarak işletmenin toplam kârını artırırlar. Boşta kalan kaynakların yol açacağı kayıplar daha fazla olacağından, bütünleyici ürünler zararına görülse bile yetiştirilir.

Ekim nöbetlemesindeki baklagiller çoğu işletmede bütünleyicilik görevi yapan üretim dalıdır. Onlar yeşil gübre olarak toprağa gömülerek izleyen ürünlerin verimini artırır. Toprak verimliliğini artırmak, hem de ot veya tohum elde etmek üzere ikili amaçla üretilen baklagiller olabilir. Bunlar hem bütünleyici, hem de destekleyici üretim dalı olarak görülür.

Pazarlanamayacak durumda olan düşük nitelikli yemleri kullanmak amacıyla işletmeye eklenen belirli hayvancılık şubeleri için de aynı durum geçerlidir. Sebzecilik işletmelerinde ot silajı ile kuzu besiciliği yapılması buna bir örnektir. Tahıl işletmelerinde düşük nitelikli elek altı taneleri kullanmak üzere destekleyici bir tavukçuluk şubesi eklenir. Ufak bir hindi sürüsü anızda gezdirilerek hasat sırasında dökülen tahıl taneleriyle beslenebilir. Aynı şekilde 10 dekarlık bir anız merası bir koyuna yetecek yem sağlayabilir. Kaynakların daha iyi değerlendirilmesini sağlayan destekleyici ve bütünleyici ürünlere olabildiğince yer verilmelidir.

Kaynak: J. Norman Efferson, Principles of Farm Management, Mc Graw Hill Book Company Inc, NewYork, 1953, s.285-288'den yararlanılmıştır.