Çin’in ‘Ulusal Birleşik Pazar İnisiyatifi’nin anlamı

Çin’de sıkça kullanılan “ekonomiye devlet müdahalesinin sınırlanması, Çin dışında yanlış anlaşılıyor. Bu kavram genellikle, devletin özel sermayeye alan açması olarak niteleniyor. Oysa gerçek çok farklı. Çin ekonomisinin kamu ağırlıklı olacağı Anayasa’ya kayıtlı. Çin; modern, halkın ve ülkenin yararını temel alan bir ekonomik yapının inşası için aksaklıkları gidermek amacıyla, geçerliliklerini yitirmiş olan bürokratik sınırlamaları ortadan kaldırıyor. (1)

Xi Jinping’in 2012 yılında ÇKP Genel Sekreteri olmasından sonra tanımlanan “Çin’e Özgü Sosyalizmin Yeni Dönemi”nde kritik slogan, “Reformların Derinleştirilmesi”oldu. Reformları Derinleştirmenin hedefi ise, devleti günün koşullarına ve halkın ihtiyaçlarına göre düzenlemek ve yapılandırmak.

20. ÇKP Merkez Komitesi’nin 15-18 Temmuz 2024’teki 3. Genel Oturumu’nda alınan “Çin Modernizasyonunu İlerletmek İçin Reformları Kapsamlı Bir Şekilde Daha da Derinleştirme” kararı, Çin’in güncel hedeflerini tanımlıyor. Şu anda Çin’in “amentü”sü sayılan karar ile, ÇKP Merkez Komitesi, Çin Halk Cumhuriyeti’nin 80. Yıldönümü olan 2029 yılında kadar tamamlanması gereken görevleri liste şeklinde Parti’ye, devlete ve halka duyurdu.

Bu listenin içindeki en önemli görevlerden biri, “Ulusal Birleşik Pazar İnisiyatifi”nin ilerletilmesidir. Biz de yazımızda, süreci anlamak açısından çok yararlı olacağı için, Çin sosyalizminin önüne koyduğu bu tarihsel görev üzerinde duracağız.

Xİ’NİN BAŞ ÇELİŞME TARİFİ

Bu girişimin içeriğini ve kapsamını daha iyi anlamak için, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in Çin’in gerçeklerini ifade ettiği sözlerine kulak vermek gerekiyor. Xi, 20. ÇKP Merkez Komitesi’nin 3. Genel Oturumu’nda sunulan karar taslağını açıklamak için 15 Temmuz 2024’te yaptığı konuşmada, Çin’in baş çelişmesini çözmek için “Reformları Daha da Derinleştirme”yi kavranacak halka olarak tanımlıyor:

“Şu anda, dengesiz ve yetersiz kalkınma, Çin’in yüksek kaliteli kalkınmasını hayata geçirmede belirgin bir sorun olmaya devam ediyor. Örneğin, piyasa sistemi hâlâ iyileştirilmeye ihtiyaç duyuyor; piyasanın kendisi yeterince gelişmemiştir; hükümet ile piyasa arasındaki ilişkinin daha da düzeltilmesi gerekiyor; yenileşme kapasitemiz yüksek kaliteli kalkınma için gerekenin gerisinde kalıyor; sanayi sistemimiz büyük ve kapsamlı olmasına rağmen henüz yeterince güçlü ve gelişmiş değil; başkaları tarafından kontrol edilen temel ve çekirdek teknolojilere aşırı bağımlılık esasta değişmedi; tarımın temellerinin daha da güçlendirilmesi gerekiyor; kentsel ve kırsal alanlar ile bölgeler arasında kalkınma ve gelir dağılımında geniş uçurumlar devam ediyor; ve halkın refahını artırma ve ekolojik çevreyi koruma konusunda zayıf halkaların varlığı devam ediyor. Özünde, tüm bu zorluklar Çin’deki baş çelişkinin evrimini yansıtıyor. Bunlar toplumsal ve ekonomik gelişimin sonucudur. Reform’un kurumsal bazda kapsamlı bir şekilde derinleştirilerek ele alınması elzemdir.” (2)

NEDEN ULUSAL BİRLEŞİK PAZAR İNİSİYATİFİ?

“Ulusal Birleşik Pazar” kurmak, daha standartlaştırılmış, verimli ve adil rekabeti barındıran bir iç pazar yaratmayı amaçlayan Çin’in en iddialı ekonomik girişimlerinden biri. 2022’de başlatılan Çin’in Ulusal Birleşik Pazar İnisiyatifi, çeşitli sektörlerdeki yerel korumacılığı ve pazarın parçalanmasını ortadan kaldırmayı amaçlıyor. İnisiyatif, pazar verimliliğini artırmak için bölgeler arasında altyapıyı bütünleştirirken, ülke çapında standartları yerleştirmeye, daha yeni ve ileri düzenlemeleri uygulamaya odaklanıyor. Bu yazıyı hazırlarken, “China Briefing” internet sitesinin yaptığı kapsamlı araştırmaya dayandık. (3)

Ulusal Birleşik Pazar (UBP) kavramı ilk olarak, 2013 Yılında hükümetin değişik birimlerinin çalışmasıyla önemli bir görev olarak gündeme geldi. UBP, Çin’in 14. Beş Yıllık Planında (2021-2025) ülkenin “çift döngü” stratejisinin temel taşı olarak belirleniyor. UBP inisiyatifi ile yabancı yatırımı kolaylaştıracak ve ihracat için üretimi artıracak koşullar geliştirirken dış döngünün iç talebi teşvik etmesi amaçlanıyor.

Çin, kıta büyüklüğündeki coğrafyası ve kalabalık nüfusu nedeniyle tarihsel olarak parçalı bir yapıya sahip. Feodal bölünmüşlükten kaynaklanan ve devrimden sonra da yer yer kendini gösteren eyalet korumacılığı henüz bitmiş değil. Çin’de bin yıldır devam eden Hane Halkı Kayıt Sistemi (hukou) da pazarın bütünleşmesini önleyen ve emeği baskı altına alan bir rol oynuyor. Bunlar ve birbiriyle uyumlu olmayan düzenlemeler nedeniyle Çin’in parçalanmış pazar yapısı, iç tüketimi ve ekonomik bütünleşmeyi, hedeflenen yüksek kaliteli kalkınmayı baskılıyor.

UBP İnisiyatifi, bütün üretim faktörlerinin yani emeğin, üretim araçlarının, doğanın, doğal kaynakların ve sermayenin verimliliğinin artırmayı hedefliyor.

2025 ÖNCELİKLİ HEDEFLERİ

Ulusal Birleşik Pazar oluşturmak için 2025 yılı hedefleri şöyle sıralanıyor:

- Birleşik Mülkiyet Hakları Koruma Sisteminin İyileştirilmesi,

- Birleşik Bir Pazar Erişim Sistemini Uygulanarak Şeffaflığın Sağlanması,

- Birleşik Adil Rekabet Sisteminin Sürdürülmesi,

- Birleşik Bir Kredi Sisteminin Kurulması,

- Birleşik Bir Kentsel-Kırsal İnşaat Arazisi Pazarı Oluşturulması,

- Birleşik Bir İşgücü Piyasasının Kurulması,

- Birleşik Bir Sermaye Piyasasının Gelişimini Hızlandırma,

- Teknoloji ve Veri Piyasalarının Bütünleştirilmesi,

- Ulusal Birleşik Bir Enerji Piyasası Sisteminin Oluşturulması.

UYGUNSUZ PAZAR MÜDAHALELERİNİN ÖNLENMESİ

Aşağıda belirtilen pazara uygunsuz müdahale örnekleri, Ulusal Birleşik Pazar İnisiyatifi ile neyin amaçlandığını ortaya koyuyor. Yeni düzenlemeye göre eyalet yönetimleri yerel üreticileri korumak ve harici ürünlerin yerel pazara girmesini kısıtlamak için hedefli destek akçeleri politikasını veya yerel tavsiye listelerinin ilanı gibi araçları kullanmamalıdır.

Eyaletler, işletmelerin eşit erişimini, çıkışını veya yer değiştirmesini engellememeli veya bölge ötesi operasyonları imkânsız kılan kayıt veya sertifika zorunlulukları koymamalıdır. Arazi tahsisi sırasında ayrımcı koşullar dayatmamalıdır.

Eyaletler, yatırım teşviki için, finans, vergiler, fiyatlar, arazi veya çevre kaynakları ile ilgili ulusal düzenlemeleri ihlal eden tercihli politikalar uygulamamalıdır.

Eyaletler, sosyal güvenlik katılımı için hane halkı kayıt sistemi kısıtlamalarını kaldırmalı ve sosyal güvenlik birikimlerinin başka eyalete aktarılmasına ve öncesini ekleyerek sürdürülmesine yönelik politikaları geliştirmelidir. Eyaletler, hane halkı kaydını, arşivlerdeki kayıtları veya personel ilişkilerini gerekçe göstererek yetenek hareketliliğini sınırlayan engeller koymamalıdır.

YABANCI YATIRIMCILARI NASIL ETKİLEYECEK?

Ulusal Birleşik Pazar 2025 güncellemesiyle, Çin pazarının daha bütünleşik ve bir örnek hale gelmesi, yabancı yatırımcılara fırsatlar sunarken bazı zorlukları da beraberinde getiriyor.

Bürokratik engellerin azalması ve şeffaflığın artmasıyla pazara giriş daha kolay hale geliyor. Standartlaşmış Pazar koşulları yabancı işletmelerin Çin’de iş yürütmesini kolaylaştırıyor. Bölgesel farklılıkların getirdiği riskler azalıyor. Yerel korumacılığın ortadan kalkmasıyla, yabancı şirketler artık daha büyük, daha bütünleşmiş bir pazara erişebiliyorlar.

Ortaya çıkacak zorluklar da şunlardır: Yabancı işletmeler, özellikle imalat sanayi ve teknolojik sektörlerde daha katı kalite ve sürdürülebilirlik standartlarına uymak zorunda bırakılıyor. Daha önce yabancılara eyaletlerde tanınan imtiyazlar da kaldırılıyor. Dahası, artık birleşik düzenlemeler altında faaliyet gösteren Çinli şirketler, daha önce yabancı oyuncuların hâkim olduğu sanayilerde daha güçlü rakipler haline gelebilir.

ULUSLARARASI TİCARETİN DİNAMİKLERİ DEĞİŞECEK

2025’te Ulusal Birleşik Pazar İnisiyatifi’nin ilerletilmesiyle, birleşik, verimli ve adil bir piyasa ortamının gelişmesiyle Çin’in ekonomik manzarası tamamen değişecek. Bu, yabancı yatırımcılar için, daha öngörülebilir bir düzenleyici çerçeve altında Çin’in geniş tüketici kitlesine ulaşmak için benzersiz bir fırsat sunuyor. Bu gelişmenin doğrudan yabancı yatırımları artırması bekleniyor. Önümüzdeki yıllarda Çin’in iç pazara dayanarak kalkınma stratejisinin başarısına hizmet edecek bir sıçrama beklenebilir.

Birleşik Pazar, aynı zamanda uluslararası ticaret dinamiklerini yeniden şekillendirme potansiyeline de sahiptir. Trump’ın başını çektiği yaptırımlar, sınırlamalar, ek vergiler üretim gücüne dayanmadığı için bir süre sonra ABD’ye ziyan vermeye başlayacaktır. Çin, iç pazarını büyütürken, katma değeri yüksek ürünlerinin ihracatını da artıracaktır.

Sözün özü, millî ve halkçı bir yönetim altında kamucu, planlı ve adil rekabetçi bir temelde girişimciliği sonuna kadar teşvik eden bir ekonominin önüne engel konulması çok zordur. Darısı başımıza!

Dipnotlar:

1. Çin Komünist Partisi’nin metinlerindeki bu tür ifadeleri Çin gerçeğinden bihaber olarak yorumlayanlar, Çin’de yapılanı ve yapılmak isteneni anlamadıkları gibi, yaygın önyargıları kullanarak çarpıtmaya gidiyorlar. Kuşkusuz yanlış anlaşılmada, Çin’in politikalarını sloganla ifade etmesi geleneğinin de payı var. Bu konuda, Lancaster Üniversitesi’nden Profesör Jinghan Zeng’in Palgrave MacMillan yayınevinden çıkan “Slogan Siyaseti: Çin Dış Politika Kavramlarını Anlamak” (2021) kitabı yararlı olabilir.

2. Xi Jinping konuşması, ÇKP’nin Merkez teorik organı “Qiushi” (Gerçeği Olguda Arama) dergisinin 2024 yılı 16. Sayısında yayımlandı. http://en.qstheory.cn/2024-09/11/c_1020573.htm

3. https://www.china-briefing.com /news/chinas-national-unified-market-initiative-2025-update?utm