Tarlanın taşına bak

Son zamanlarda taşlı arazilerdeki taşların temizlenerek bu alanların tarıma açılması konusu sıkça dile getirilmektedir. Yurdumuzun Diyarbakır, Urfa ve Konya gibi bölgelerinde taş ayıklama projeleri uygulanmış ve maliyet hesapları yapılmıştır. Üzerinde önemle durulan yörelerden biri Karacadağ çevresidir.

Karacadağ; Diyarbakır, Şanlıurfa ve Mardin illerinin topraklarına yayılır. Sönmüş bir yanardağ olup zamanımızdan 100 bin yıl öncesine kadar lav püskürtmüştür. Dağın en yüksek yeri 1952 metredir. Karacadağ volkanı akışkan lavların oluşturduğu kalkan yanardağ yapısındadır. 120 km çapa, 8000 km²'lik alana ve %2 gibi oldukça düşük yamaç eğimine sahiptir. Arazi bazaltik lavlardan oluşmuştur.

Dağın Diyarbakır'a bakan kısmında ince de olsa toprak bulunduğundan buraları tarıma uygundur. Diğer alanlar irice taşlı olduğundan toprak işlemeli tarıma elverişli değildir. Araziler daha çok mera olarak kullanılmaktadır (Bkz 1).

“Bazalt taşlarıyla kaplı olan Karacadağ toprakları yüzlek ve verimsizdir. Eskiden aynı arazide yedi yılda bir çeltik üretimi yapılırken artık kimyasal gübreler sayesinde tarımsal faaliyet 3–4 yılda bir yapılabilmektedir.

Organik madde yönünden fakir olan Karacadağ topraklarında, yıllardan beri tahıl tarımı yapılırken toprak kalitesini iyileştirmek için bir şey yapılmamıştır. Karacadağ köylerindeki her evin bahçesinde yüzlerce dairesel kesilmiş tezek parçaları bulunur. Hayvan gübresi yakıt olarak kullanılmak yerine topraklara verilebilse her yıl çeltik ekme şansı doğacaktır. Çiftçilerin kimyasal gübreler için yaptığı harcamalar, ısınma giderlerini fazlasıyla karşılayacak ve diğer ihtiyaçlar da giderilebilecektir. Böylelikle kimyasal gübrenin kullanımından kaynaklanan toprak ve çevre kirlenmesi de engellenecektir.”

TAŞ MİKTARI

“GAP Bölge Kalkınma İdaresi desteğinde, Şanlıurfa’nın Siverek İlçesine ait 11 köyde yer alan 117 parseldeki 7 454 dekarlık alandan toplam 99 402 metreküp taş yığın halinde toplanarak temizlenmiştir” (Bkz.2: s.74). Köy başına 10 parsel civarında taş ayıklaması yapılmıştır. Parsellerin ortalama büyüklüğü 63,7 dekardır. Bu proje kapsamında yapılan işler bölgeyi temsil edecek niteliktedir. Buradan elde edilen sonuçlara dayanarak bölge için bir genelleme yapılırsa isabetli sonuçlara ulaşılması olasıdır (Bkz 4: s.2).

Proje uygulanırken toplanan 99402 metreküp taş miktarı, 7454 dekarlık alana bölündüğünde dekar başına 13,34 metre küp bulunur. Yoğunluğu en fazla olan taşlardan biri olan bazaltın özgül ağırlığı 2,3 ile 2,9 arasında değişir (Bkz.3: s.26). Bu iki değerin ortalaması alınırsa bazaltın ortalama yoğunluğu 2,6 bulunur. Bir dekardan toplanan taşın ortalama ağırlığı 34,6 ton olarak tahmin edilebilir.

Çıkarılan taş hacmini somutlaştırmak için bir örnek verelim. Bu taşları kullanarak 50 cm eninde 1,5 metre yükseklikte bir duvar yapılsa duvarın uzunluğu 132 kilometreyi geçer. Bu mesafe Şanlıurfa'dan Diyarbakır'a uzanan yolun uzunluğuna eşittir.

TAŞLI ARAZİ MİKTARI

Urfa'da Taşlı Arazilerin Taşlarından Temizlenmesi Maliyetleri araştırmasına Siverek ve Viranşehir İlçelerinde 1979 yılında başlanmış ve 1981 yılında tamamlanmıştır. Urfa’da işlenebilen arazilerin %33'ünde (367.000 hektar) taşlılık sorunu vardır.

2001-2002 yıllarında o günkü adıyla Olağanüstü Hal Bölge Valiliği tarafından başlatılan çalışma ile özellikle Karacadağ civarındaki temizlenebilecek durumda 97.000 hektar alan belirlenmiştir. Söz konusu alanın (bir kısmı da Şanlıurfa ilinin sınırları içinde kalan) yaklaşık 58.200 hektarlık kısmı mera, hazine veya devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler kapsamında olup geri kalan proje şahıs arazisi şeklindedir. Bölge Valiliği öncülüğünde 2001-2002 yıllarında yaklaşık 7 705 dekar alan taşlardan temizlenerek tarıma açılmıştır. (Bkz.3: s.31). Temizlenebilecek alan iki yıl süren bu proje ile temizlenen alandan 125 kat büyüktür.

(Devam edecek)

1) https://tr.wikipedia.org/wiki/ Karaca_Da%C4%9F#:~:teenxt

2) Kalkınma Merkezi Derneği, “Karacadağ Kırsal Alanında Sektörel Gelişim Projesi”

3) https://acikerisim.dicle. edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11468/3267/

4) Urfa Yöresinde Taşlı Arazilerin Taşlardan Temizlenme Maliyetleri, Urfa Bölge Topraksu Araştırma Enstitüsü Yayını, 2. Baskı 1991.