Çin Halk Cumhuriyeti ve Küresel Kalkınma Girişimi

Xı Jinping liderliğinde Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) tarafından son yıllarda dört küresel girişim (global initiative) gündeme getirilmiştir; eşdeyişle önerilmiştir.

Bunlar; GDI: Küresel Kalkınma Girişimi (Eylül 2021), GSI: Küresel Güvenlik Girişimi (Nisan 2022), GCI: Küresel Uygarlık Girişimi (Mart 2023), GGI: Küresel Yönetişim Girişimi (Eylül 2025) şeklinde dört girişimdir. Bunlardan konumuz açısından ilkine odaklanalım.

Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping’in 2021’de Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nda önerdiği Küresel Kalkınma Girişimi (KKG), insanlığın ortak çıkarlarını gözetmekte ve altı temel ilkeye dayanmaktadır. Bu önerinin resmi adı ‘2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarını (SKA’ları) Daha Güçlü ve Dirençli, Yeşil ve Sağlıklı Küresel Kalkınma İçin İnşa Etmek (Building on 2030 SDGs for Stronger, Greener and Healthier Global Development)’ şeklindedir.

KKG NEDİR?

KKG sunumu konuşmasında Xi Jinping, KKG için altı temel ilkeyi şöyle açıklamıştı:

(i) Öncelik olarak kalkınmaya bağlı kalmak

Kalkınmayı küresel makro politika gündeminin en üst sıralarına yerleştirmeli, büyük ekonomiler arasında siyasal eşgüdümü güçlendirmeli ve politika sürekliliğini, tutarlılığını ve sürdürülebilirliğini sağlamalıyız. Daha eşit ve dengeli küresel kalkınma ortaklıklarını teşvik etmeli, çok taraflı kalkınma iş birliği süreçleri arasında daha büyük bir sinerji yaratmalı ve BM Sürdürülebilir Kalkınma için 2030 Gündemi’nin uygulanmasını hızlandırmalıyız.

(ii) İnsan merkezli bir yaklaşıma bağlı kalmak

Kalkınma yoluyla insanların geçim kaynaklarını güvence altına almalı ve iyileştirmeli, insan haklarını korumalı ve geliştirmeliyiz. Kalkınmanın halk için ve halk tarafından olmasını ve meyvelerinin halk arasında paylaşılmasını sağlamalıyız. İnsanların daha fazla mutluluk, fayda ve güvenlik duygusuna sahip olması ve çok yönlü bir kalkınmaya ulaşması için çalışmalarımızı sürdürmeliyiz.

(iii) Herkes için fayda sağlamaya, hiçbir ülkeyi ve hiçbir insanı geride bırakmamaya bağlı kalmak

Gelişmekte olan ülkelerin özel gereksinimlerini önemsemeliyiz. Özellikle olağanüstü zorluklarla karşı karşıya olan gelişmekte olan ülkelere yardım etmek için borç dondurma ve kalkınma yardımı gibi araçlar kullanabilir, ülkeler arasında ve içindeki dengesiz ve yetersiz kalkınmayı ele almaya odaklanabiliriz.

(iv) İnovasyon odaklı kalkınmaya bağlı kalmak

Son uygulayımbilimsel (teknolojik) devrim ve yapınsal (sınaî) dönüşümün yarattığı tarihi fırsatları değerlendirmeli, verimliliği artırmak için teknolojik başarılardan yararlanma çabalarımızı iki katına çıkarmalı ve bilim ve uygulayımbilimin gelişimi için açık, adil, eşitlikçi ve ayrımcılıktan uzak bir ortam yaratmalıyız. COVID sonrası dönemde yeni büyüme dinamiklerini teşvik etmeli ve hep birlikte sıçramalı bir kalkınmaya ulaşmalıyız.

(v) İnsan ve doğa arasındaki uyuma bağlı kalmak

Küresel çevre yönetişimini iyileştirmeye, iklim değişikliğine etkin olarak yanıt vermeye ve insan ve doğa için bir yaşam topluluğu yaratmaya gereksinmemiz var. Yeşil ve düşük karbonlu bir ekonomiye geçişi hızlandırmaya, yeşil toparlanma ve kalkınmayı sağlamaya gereksinmemiz var. Çin, 2030’dan önce karbondioksit çıkarımlarında (emisyonlarını) tepe noktasına ulaşmaya çalışacak ve 2060’tan önce karbon nötrlüğüne ulaşmayı hedefleyecektir. Bu, muazzam bir sıkı çalışma gerektirir ve bu hedeflere ulaşmak için her türlü çabayı göstereceğiz. Çin, diğer gelişmekte olan ülkelere yeşil ve düşük karbonlu enerji geliştirme konusunda desteğini artıracak ve yurt dışında yeni kömürle çalışan enerji projeleri inşa etmeyecektir.

(vi) Sonuç odaklı eylemlere bağlı kalmak

Kalkınmaya katkımızı artırmaya, yoksulluğun azaltılması, gıda güvenliği, Kovid-19 müdahalesi ve aşılar, kalkınma finansmanı, iklim değişikliği ve yeşil kalkınma, sanayileşme, dijital ekonomi ve bağlantılılık gibi alanlarda öncelikli iş birliğini ilerletmeye ve BM ‘Sürdürülebilir Kalkınma için 2030 Gündemi’nin uygulanmasını hızlandırmaya gereksinmemiz var; böylece ortak bir geleceğe sahip küresel bir kalkınma topluluğu inşa etmek için. Çin, gelişmekte olan ülkelerin Kovid-19’a müdahale etmelerini ve ekonomik ve sosyal toparlanmalarını teşvik etmelerini desteklemek için önümüzdeki üç yıl içinde üç milyar ABD doları ek uluslararası yardım sözü vermektedir.

Xi, KKG’yi 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na ulaşmanın bir yolu olarak tanımlamıştı. KKG, yoksulluk ve açlığın sona erdirilmesi, herkesin uygun fiyatlı temiz enerjiye erişiminin sağlanması, eşitsizliğin azaltılması ve kirliliğin azaltılması gibi alanları kapsıyor. Ayrıca Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) ile birlikte bir “ikiz motor” olarak da adlandırılmaktadır. (bkz https://english.www.gov.cn/news/topnews/202109/22/content_WS614a9d11c6d0df57f98e0a81.html).

GÜNÜMÜZDE KKG’IN GELDİĞİ NOKTA

ÇHC, 2021 Ocak ayında BM’de ‘KKG’inin Dostları’ adlı bir grup oluşturdu. 2023 Kasım ayı itibarıyla grubun üye sayısı (70’i BM’den) 100’e ulaşmıştı.

Günümüzde bu görüş 130’dan fazla ülke ve kuruluşun katılımıyla küresel ölçekte kabul gören bir yaklaşım haline gelmiştir. Tek yanlılık ve korumacılığın yükseldiği, küresel ekonomik büyümenin zayıfladığı bir dönemde KKG’nin önemi artmıştır.

ÇHC Başbakanı Li, küresel kalkınmayı güçlendirmek için dört öneride bulunmaktadır: (i) istikrarlı ve açık bir uluslararası kalkınma ortamının oluşturulması, (ii) gelişmekte olan ülkelerin gereksinmelerini gözeten dengeli ortaklıkların kurulması, (iii) bilimsel-teknolojik iş birliğinin artırılması ve (iv) yenilikçiliğin teşvik edilmesi ile sürdürülebilir, yeşil ve düşük karbonlu kalkınmanın geliştirilmesi. Li, ÇHC’nin bu hedefler doğrultusunda daha fazla yatırım yapacağının, bilim ve teknoloji iş birliğini güçlendireceğinin ve yeşil dönüşümü destekleyeceğinin altını çizmektedir. (https://eng.yidaiyilu.gov.cn/p/0U9F9Q2P.html)

KKG GELİŞME RAPORU 2025

Raporda öncelikli alanlarda KKG işbirliğindeki gelişmeler ele alınmış. Bu alanlar şunlar olarak belirlenmiş:

Yoksulluğun azaltılması / Gıda güvenliği / Pandemiye karşı eylemler ve aşılar / Kalkınma finansmanı / İklim değişikliği ve yeşil kalkınma / Sanayileşme / Dijital ekonomi / Dijital çağ bağlantılılığı.

Raporda belirtildiği üzere KKG, 100’den fazla ülke ve uluslararası kuruluştan destek ve katılım almış. Girişimin öncüsü olarak Çin, kalkınmayı birlikte teşvik etme konusunda uluslararası uzlaşıyı sürekli olarak teşvik etmiş, iş birliği mekanizmaları geliştirmiş, kalkınma kaynaklarını harekete geçirmiş ve pratik iş birliğini derinleştirmiş. Bu çabalar, küresel zorlukların ve gelişmekte olan ülkelerin kalkınma gereksinmelerinin ele alınmasına etkili bir şekilde yardımcı olmuş ve Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na ivme kazandırmış.

Kalkınmaya öncelik verme konusundaki uzlaşı artmaya devam etmiş. Küresel Kalkınma Konusunda Yüksek Düzeyli Diyalog’dan BM Genel Kurulu genel tartışmaları sırasında düzenlenen üst düzey etkinliklere, KKG Dostlar Grubu’nun çok sayıda üst düzey toplantısından Dünya Ticaret Örgütü Genel Konsey toplantısına dek KKG, her türlü uluslararası forumda kalkınmayı teşvik etme konusunda uluslararası uzlaşıyı pekiştirmiş.

İş birliği mekanizmaları gelişmeye devam ediyormuş. 80’den fazla ülke KKG Dostlar Grubu’na, 80’den fazla ülke ve uluslararası kuruluş da Küresel Kalkınmayı Teşvik Merkezi Ağı’na katıldı. Çin, KKG iş birliğini derinleştirmek için gelişmekte olan ülkeler, uluslararası kuruluşlar ve finans kuruluşlarıyla 80’den fazla iş birliği belgesi imzalamış ve sekiz öncelikli alanda 30’dan fazla mekanizma kurulmuş.

Kalkınma kaynakları bir araya getirilmekteymiş. Küresel Kalkınma ve Güney-Güney İş Birliği Fonu, Toplam 4 milyar ABD doları tutarındaki yardımla 20’den fazla uluslararası kuruluşun 60’tan fazla ülkede 180’den fazla projeyi hayata geçirmesine ve 30 milyondan fazla insana fayda sağlamasına destek olmuş. Çin, BM Barış ve Kalkınma Güven Fonu’na desteğini artırarak, 2026-2030 yılları arasında beş yıllık ek bir süre için Fon’a katkılarını sürdürmüş. Küresel Kalkınma Sermaye Havuzu bugüne kadar 14 milyar ABD doları tutarında özel fon seferber etmiş.

Pragmatik iş birliği dikkat çekici sonuçlar doğurmuş. Son dört yılda KKG, bir dizi iş birliği platformu kurmuş, çok sayıda pratik iş birliği izlencesi ve projesi hayata geçirmiş ve yoksulluğun azaltılması, gıda güvenliği, pandemiye müdahale ve aşılar, kalkınma finansmanı, iklim değişikliği ve yeşil kalkınma, sanayileşme, dijital ekonomi ve dijital çağ bağlantılığı olmak üzere sekiz öncelikli alanda bilgi paylaşımı ve kapasite geliştirme etkinlikleri yürütmüş. 60.000 kişiye yönelik tamamlanan eğitim oturumları, KKG Dostlar Grubu’ndaki tüm ülkeleri kapsayarak gelişmekte olan ülkelerde insan kaynaklarının geliştirilmesine yardımcı olmuş. Küresel Kalkınma Raporu’nun dört baskısı yayınlanmış ve ASEAN, Afrika, Orta Asya, Latin Amerika ve Orta Doğu’yu kapsayan Küresel Kalkınma Bilgi Ağı kurulmuş.

2025 yılı, BM’nin kuruluşunun 80. yıldönümünü, 2030 Gündemi’nin kabulünün onuncu yıldönümünü ve KKG’nin dördüncü yıldönümünü işaret etmektedir. KKG, son dört yılda Çin’in önerisinden uluslararası uzlaşıya, iş birliği anlayışından ortak eyleme kadar somut ilerlemeler kaydederek, kalkınma açığını kapatmak ve birlikte daha iyi bir dünya inşa etmek için önemli bir ivme kazandırdı. Bu önemli noktada, ortak kalkınma çağrısı ve özlemleri giderek güçleniyor. Bu rapor, KKG’nin ortaya atıldığı tarihten bu yana sekiz öncelikli alandaki temel eylemleri ve başarıları kapsamlı ve sistematik bir şekilde gözden geçirmeyi ve tüm taraflara kalkınma iş birliğini ilerletmeleri için referans sağlamayı amaçlamış.

SONSÖZ

Sonsözü Xi Jinping’in seçip kullandığı antik Çin deyişlerine bırakalım:

“Bir kişi insanlara yarar sağlamak istiyorsa çiğnenmiş patikaları izlememelidir / İyi öğren(i)ciler ilkeleri en ince ayrıntısına dek adamakıllı incelerler, iyi uygulamacılar zor görevleri etkili biçimde başarırlar.”