Filistinli Edward Said’in fikri füzeleri

Çok uzun yıllar öncesindeydi. Konser ve konferanslar için gittiğim Cornell Üniversitesinde, konser sonunda bir genç yanıma geldi, tanıştık. Iraklı bir doktora öğrencisiymiş. Elbette o günlerde fazla hassas konular olduğu için, Saddam ve Baas partisine fazla dokunamadık. Daha çok teorik düzeyde bir sohbet olmuştu bizimki. Laf lafı açınca, konumuz Edward Said ve o çok meşhur kitabı “Oryantalizm” üzerine çevrildi. İki kere başlamama rağmen, bir türlü bitiremediğim bu müthiş kitabın, çağdaş ve daha kolay okunabilir bir yenisini yazmanın, artık bu genç Iraklı arkadaşın nesline düşen bir görev olduğunu söylemiştim doğrudan. Aradan en az on beş sene geçtiğine ve piyasaya “Oryantalizm üzerine yeni yaklaşımlar” başlığı ile bir kitap henüz çıkmadığına göre, Iraklı genç siyaset doktoru, araştırmalarını başka konulara yöneltmiş olmalı diye tahmin edip, vazgeçmiştim bu konuyu düşünmekten.

Son zamanlarda, Oryantalizm ve Edward Said isimleri yeniden gündeme geldi, çünkü onun o çok önemli “Kültür ve Emperyalizm” kitabını okumaktaydık. Bu okuma ile, hem Osmanlı Filistin’inin bu son nadide evladını hatırlamak (anne ve babası Osmanlı vatandaşlarıydı), hem de onun eğer yaşasaydı, İsrail ve ABD’nin Gazze’deki Filistin halkına yaptığı zulüm karşısındaki düşüncelerini öğrenmek istemiştik.

‘EMPERYALİZM’ ENFLASYONU

Emperyalizm, en fazla “kullanım enflasyonuna” sahip bir siyasi kelime olarak, daha şimdiden Guiness Rekorlar kitabına girmiş olmalı! Bir kelime bu kadar aşırı şekilde kullanılınca elbette gerçek anlamından bir sürü nitelik kaybına da uğrayacaktır. Nitekim, “emperyalizm” kelimesi de büyük bir erozyona uğrayıp, bugünkü “sulandırılmış” haline dönüşmüş durumdadır. Hele de Türkiye’mizde, hem anti-emperyalistlik yaptığını iddia edip, hem de emperyalizmin ana örgütü olan NATO’yu destekleyen, onun kara gücü olmayı seçen, hem de USAİD’den milyonlarca lira yardım alabilen, hatta o emperyalistlere bizi iktidara taşıyın diye yalvaran sahte-solcu, sosyal demokrat büyük bir kitle olduğunu da hatırlamak gerek. Sağcılarımız ise, emperyalizm kelimesini öyle fazla kullanmasalar da sürekli karşı olduklarını iddia ettikleri o emperyalist Batı’nın acentalığına devamda, hiçbir sakınca görmezler.

ON NOKTA İLE KÜLTÜR VE EMPERYALİZM İLİŞKİSİ

Bu gerçekleri göz önüne alarak okuduğumuz rahmetli Edward Said’in, emperyalizm ve kültür arasındaki ilişkiyi inceleyen o ufuk açıcı “Kültür ve Emperyalizm” başlıklı kitabını inceleyince, şu 10 noktaya dikkat çektiğini fark ettik ve günümüz Türkiye’sinde olan bitene ışık tutacağı umudu ile, bunları özetlemek istedik. Edward W. Said'in “Kültür ve Emperyalizm” kitabından alınan bu dersler; kültür, iktidar ve emperyalizm arasındaki karmaşık etkileşime ışık tutarak, bizleri kendi kültürel varsayımlarımız ve tarihsel bağlamları üzerinde, eleştirel bir şekilde düşünmeye davet ediyor:

1. Kültür ve Emperyalizmin Birbirine Bağlılığı: Said, kültürün emperyalizmle derinden iç içe olduğunu savunur. Emperyal güçler, kültürü sıklıkla bir tahakküm aracı olarak kullanırken, emperyal süreçler de kültürel üretim ve temsili şekillendirir.

2. Emperyalizmin Edebiyat ve Sanat Üzerindeki Etkisi: Said, emperyalizmin edebiyat, sanat ve diğer kültürel ifade biçimlerini nasıl etkilediğini gösterir. Sömürge deneyimlerinin kurgu, şiir ve görsel sanat eserlerinde nasıl yansıtıldığını ve tartışıldığını inceler.

AVRUPA-MERKEZCİLİĞE ISYAN

3. Avrupa-merkezciliğe Meydan Okumak: Said, Batı'nın kültür ve tarih söylemine hâkim olan Avrupa-merkezci bakış açılarına meydan okur. Batılı olmayan kültürlerin ve toplumların katkılarını kabul eden, daha kapsayıcı bir yaklaşımı savunur.

4. Sömürgeciliğin Mirası: Said, sömürgeciliğin çağdaş kültür ve siyaset üzerindeki kalıcı etkisini vurgulamaktadır. Kolonyal mirasın, post-kolonyal toplumlarda güç dinamiklerini, kimlik oluşumunu ve kültürel temsilleri nasıl şekillendirmeye devam ettiğini incelemektedir.

5. Direniş ve Yıkım: Emperyalizmin yaygın etkisine rağmen Said, devrimci marjinal grupların sömürgeci güç yapılarına direnme ve bunları yıkma konusundaki eylemliliklerini vurgular. Sanatçıların, yazarların ve aktivistlerin, kültürel direniş ve eleştiri eylemlerine nasıl katıldıklarını araştırır.

6. Temsil Siyaseti: Said, kolonyal ve post-kolonyal bağlamlarda temsil politikalarını analiz eder. Klişelerin, Oryantalist anlatıların ve diğer kültürel dayatmacılık biçimlerinin, emperyal tahakkümü meşrulaştırmak ve eşitsiz güç ilişkilerini sürdürmek için nasıl kullanıldığını inceler.

7. Bağlamın Önemi: Said, kültürel metinleri yorumlarken tarihsel ve siyasi bağlamları göz önünde bulundurmanın önemini vurgular. O, kültür, iktidar ve emperyalizm arasındaki karmaşık ilişkileri göz ardı eden tarih dışı okumalara karşı çıkar.

EMPERYALİZM VE AYDINLARIN İKİLİ HALLERİ

8. Kültürler Arası Karşılaşmalar: Said, emperyal güçler ile sömürgeleştirilmiş halklar arasındaki kültürler arası karşılaşmaların dinamiklerini araştırır. Bu karşılaşmaların kültürel alışverişi, melezliği ve kimliklerin inşasını nasıl şekillendirdiğini inceler.

9. Entelektüellerin Rolü: Said, emperyal ideolojilere meydan okumada ve sosyal adaleti savunmada entelektüellerin rolünü tartışır. Entelektüelleri, egemen anlatılarla eleştirel bir şekilde mücadeleye, dekolonizasyon ve kendi kaderini tayin hareketlerini desteklemeye çağırır.

10. Post-kolonyal Bir Geleceğe Doğru: Said; adalet, eşitlik ve kültürel çoğulculuk ile karakterize edilen post-kolonyal bir geleceğin olasılıkları hakkında öngörüler sunar. Okuyucuları, emperyalizmin mirasını aşan ve farklı halklar arasında gerçek diyalog ve anlayışı teşvik eden alternatif gelecekler tasavvur etmeye teşvik eder.