Uzay limanları ve uzay turizminde artış: Sivil uzaya açılan kapı

Uzay turizmi bir zamanlar yalnızca bilim kurgu romanlarının ve sinema filmlerinin ihtişamlı hayallerine ait bir konuydu. Bugün ise milyarderlerin, teknoloji şirketlerinin ve devletlerin el ele vererek gerçeğe dönüştürdüğü yeni bir endüstri durumunda. 1961’de Yuri Gagarin’in Vostok kapsülünden Dünya’ya baktığı an ile başlayan insanlı uzay yolculuğu, 64 yıl sonra artık zengin turistlerin “uzaydan selfie” çekebildiği, birkaç dakikalığına yerçekimsizliği deneyimlediği ve yörüngede lüks otel odalarının planlandığı bir çağa evrildi. Daha düne kadar bilim insanları ve astronotlara ayrılmış olan kozmos, şimdi sıradan insanların parası ve cesareti ölçüsünde erişebildiği yeni bir seyahat rotası haline gelmiş vaziyette.

Elbette bu gelişim bir anda oluşmadı. SpaceX’in yeniden kullanılabilir roket teknolojisi, Blue Origin’in suborbital atlayışları ve Virgin Galactic’in stratosferin eşiğine uzanan uzay uçağıyla açtığı yol, bu yeni çağın temelini attı. Artık bir tatil broşüründe “Karayipler mi, yoksa üç günlüğüne Ay yörüngesi mi?” sorusu şaka olmaktan çıkıyor. Şirketler yalnızca turistik değil, ticari yönleriyle de iştah kabartıyor: Uzay otelleri, film setleri, hatta düşük yerçekiminde spor müsabakaları gündemde. Bir zamanlar Jules Verne’in kurguladığı “Aya Seyahat” hikâyesi, biletli yolcularla satışa çıkarılmış durumda.

KÜRESEL REKABETTE STRATEJİK ÜSLER OLACAK

Bu dönüşüm yalnızca şirketlerin değil, devletlerin de stratejik yarışını ateşledi. Dünya’nın farklı köşelerinde hızla yeni uzay limanları inşa ediliyor. ABD’de Florida’daki Cape Canaveral ve New Mexico’daki Spaceport America hâlihazırda turistik uçuşların merkezi. İngiltere, İskoçya kıyılarında yeni uzay limanları kurarken, Norveç’ten Avustralya’ya, Japonya’dan Birleşik Arap Emirlikleri’ne kadar birçok ülke kendi “kozmik havaalanı”nı yükseltiyor. Dubai şimdiden dünyanın ticari uzay limanı merkezi olabilir miyim diye ciddi yatırımlar yapıyor. Bu uzay limanları yalnızca roket fırlatma pistleri değil, aynı zamanda yeni bir ekosistemin çekim merkezi. Tıpkı bir zamanlar okyanus kıyısındaki liman şehirlerinin ticaret ve uygarlığın kalbi haline gelmesi gibi, uzay limanları da geleceğin küresel rekabetinde stratejik üsler haline geliyor.

Rusya’nın Sovyet döneminden kalma Baykonur’u, Çin’in giderek büyüttüğü Wenchang üssü, Hindistan’ın Sriharikota tesisleri derken, dünya adeta yeni bir havaalanı haritası çıkarıyor; fakat bu havaalanlarının pistleri göğe değil doğrudan kozmosun derinliğine açılıyor. Bu durum uluslararası dengeleri de değiştiriyor. Zira kim uzaya daha çok turist gönderirse, aynı zamanda teknolojiyi de geliştiriyor, mühendislerini eğitiyor ve milyarlarca dolarlık gelir elde ediyor. Bir “uzay limanı diplomasisi” çağından bahsetmek yanlış olmaz. Turizmin büyümesiyle birlikte uzay hukuku ve güvenlik meseleleri de gündemde. Bugün uzaya çıkan bir turistin karşılaştığı risklerin kim tarafından sigortalanacağı, hangi devletin sorumluluk alacağı hâlâ tartışmalı. Uzay limanları yalnızca teknoloji değil, aynı zamanda diplomasi ve hukuk laboratuvarı. Bir ülke kendi uzay limanına sahip değilse, başkalarının hukukuna bağımlı hale geliyor. Dolayısıyla mesele yalnızca fırlatma rampası inşa etmek değil, aynı zamanda uzayın geleceğinde söz sahibi olabilmek.

KÜÇÜMSEMEYELİM

Uzay turizminin ekonomik boyutunu küçümsemek de büyük hata olur. Birçok tahminlere göre önümüzdeki 5 yıl içinde uzay ekonomisinin 1 trilyon dolara çıkması bekleniyor. Bunun önemli bir kısmını da turizm oluşturacak. Şimdilik biletler milyon dolarlardan başlıyor olsa da, tıpkı sivil havacılığın ilk yıllarında olduğu gibi, maliyetler düştükçe daha geniş bir kesim için erişilebilir hale gelecek. Bugün yalnızca Jeff Bezos veya Elon Musk’ın müşterileri uzaya çıkabiliyor, ama 2035’lerde orta ölçekli şirket yöneticilerine yörünge tatilinin emeklilik hediyesi olarak verilmesi şaşırtıcı olmayacak.

Peki, bu tablo Türkiye için ne anlama geliyor? Aslında çok şey. Türkiye, kendi millî uzay programını başlatmış, uydu teknolojilerinde önemli adımlar atmış bir ülke. Fakat uzay turizmi ve uzay limanı meselesinde henüz ciddi bir stratejik adım atmış değil. Oysa Anadolu’nun jeopolitik konumu, hem Asya hem Avrupa’ya açılan bir köprü olması, Orta Doğu’ya yakınlığı ve geniş kıyı şeritleri, potansiyel bir uzay limanı için biçilmiş kaftan. Türkiye, eğer bu yarışta geri kalmak istemiyorsa yalnızca uydularına değil, aynı zamanda turizm ayağına da yatırım yapmalı. Antalya ve Kapadokya’nın gökyüzü manzarasını, gelecekte yörüngeden yeryüzü manzarası ile taçlandırmak neden mümkün olmasın?

YAPILACAK ÜÇ TEMEL ŞEY

Türkiye’nin yapması gereken üç temel şey var: Öncelikle, özel sektör ve üniversiteleri sürece dâhil ederek teknoloji geliştirme kapasitesini artırmak ve bu konuyu milli bir program haline getirmek. İkincisi, uluslararası ortaklıklarla kendi uzay limanı projesini başlatmak. Üçüncüsü ise genç kuşakları bu hayale inandırmak; çünkü bu sadece mühendislik değil, aynı zamanda ulusal vizyon meselesi.

Uzay turizmi, yalnızca gökyüzüne bilet almak değil, gelecekte söz sahibi olmak anlamına geliyor. Türkiye bu fırsatı kaçırırsa, yalnızca uzayda değil, dünyada da geride kalır. Ama eğer doğru adımlar atılırsa, göğe açılan kapının üzerinde bir gün Türkiye’nin global izlerini görmek hiç de hayal olmayacak. Çünkü uzay turizmi artık yalnızca masalsı bir düş değil; somut pistler, rampalar ve milyar dolarlık yatırımlarla örülmüş yepyeni bir gerçeklik.

Türkiye de bu gerçekliğin dışında değil, içinde olmalı. Çünkü kim göğe bakıp hayal kurmayı bırakırsa, yarının dünyasında söz söyleme hakkını da kaybeder.