Tarımsal don oluşumu

Tarımsal don olayı; hava sıcaklığının suyun donma noktasının altına düşmesi sonucunda bitkilerin sürgün, tomurcuk, çiçek ve körpe meyve gibi duyarlı kısımlarının donmasıdır. Bitki hücrelerinin içindeki su donarak buz haline geldiğinde hacmi genişler ve hücre duvarlarını parçalar. Meyve ağaçlarının çiçeklenme ve meyve tutma dönemi en hassas oldukları dönemdir. Sebze fideleri de dondan zarar görür. İlkbaharın geç donları büyük zarara yol açar. Sonbahardaki erken donlar da hasat edilmemiş olan ürünlere zarar verdiği için tehlikelidir.

OLUŞUM KOŞULLARI

Güneş ışıklarıyla gündüz ısınan dünyamızdan, geceleyin ışınım yoluyla uzaya ısı yayılır. Bulutlu günlerde bulut tabakası bir tavan işlevi görerek ısı kaybını azaltır. Gökyüzünün açık (bulutsuz) olduğu günlerde ısı kaybı çok olur. Don olayı açık havalı soğuk günlerde gerçekleşir. Rüzgâr, sıcak ve soğuk havayı birbirine karıştırdığı için rüzgârlı havada da don olmaz.

SOĞUK HAVA YOĞUNDUR

Soğuk havanın yoğunluğu sıcak havadan fazladır. Yani aynı hacimdeki soğuk hava sıcak havadan daha ağırdır. Örneğin deniz seviyesinde ve normal atmosfer basıncında 1 metre küp kuru havanın ağırlığı +20 santigrat derecede 1204 gram iken, sıfır derecede 1293 grama çıkmakta, -10 derecede ise 1342 grama yükselmektedir. Sıcaklıkta 5 derece azalma olduğunda bir metreküp havanın ağırlığı 20 gramdan fazla artmaktadır. Bu değerler hava basıncı ve nem oranına göre de değişmektedir.

SOĞUK HAVA AKAR

Azot, oksijen, su buharı gibi gazlardan oluşan hava bir akışkan olup tıpkı su gibi davranış gösterir. Soğuk hava yer çekimi etkisiyle yamaçlardan akarak, çukur ve düz alanlarda birikip gözle görülmez bir göl oluşturur. Daha ağır olan soğuk hava altta yer alır ve eriştiği yüksekliğe kadar etkili olur. Eskiden alçak terbiye edilen asmalarla kurulan yer bağları sık sık dondan zarar gördükleri için, tele alınan asmalarla yüksek sistem bağcılığa geçilerek don zararları nispeten azaltılmıştır.

Sıcaklık sabaha yakın saatlerde en düşük seviyede olur. En yüksek değere ulaşmaktadır. Tarımsal zararlar, genellikle gün doğumundan hemen önce meydana geldiğinden, üreticilerimizin bunu dikkate alması zararı en aza indirecektir.

TARIMSAL DON SINIFLANDIRMASI

2 metre siper içi sıcaklığına göre bitkiler için don sınıflandırması;

- Hafif don: 0 °C ila -2.2 °C,

- Orta kuvvette don: -2.2 °C ila -4.4 °C

- Kuvvetli don: -4.4 °C’den daha düşük.

Meteoroloji teşkilatımızın tahminleri büyük ölçüde tutmakta ve çok çeşitli alanlarda duyarlı gözlemler yapılmakta ve kayıtları tutulmaktadır. Don riski önceden saptanmakta ve uyarılar yapılmaktadır. Yaşanan bu son tarımsal don riski günler öncesinden duyurulmuş ve önlem alınması için uyarılar yapılmıştır. Don olayı bir sürpriz değildi, deyim yerindeyse bağıra bağıra gelmiştir. MGM tarımsal dona karşı alınacak önlemleri de saptamış olup bunlar aşağıda sıralanmıştır.

1) EKİM-DİKİMDEN ÖNCE ALINACAK ÖNLEMLER

a- Yer seçimi

Don riski taşıyan bölgelerde mümkün oldukça tarımsal faaliyet yapılmamalıdır. Eğer tarım yapılması düşünülüyorsa dona dayanıklı türler seçilmelidir. Vadi tabanlarında, dar havzalarda, çukur bölgelerde dona hassas bitkilerin yetiştirilmesinden kaçınılmalıdır.

b- Bitki seçimi ve üretimi:

Don riski olan bölgelerde daha geç çiçeklenen çeşitler seçilmelidir. Don olayına hassas bitkilerin yetiştirildiği yerlerde, don tehlikesi başlamadan önce yabancı otlar temizlenmeli, ancak toprak işleme de dahil hiçbir kültürel işlem yapılmamalıdır.

2) EKİM-DİKİMDEN SONRA ALINACAK ÖNLEMLER

a- Atmosfere giden ışımanın durdurulması:

Havaya su buharı püskürtülerek yapay bulut oluşumu (sis) ile atmosfere giden ışıma engellenir ve sıcaklığın düşmemesi sağlanır.

b- Isı yalıtımı:

Bu yöntem ile ürünlerin üstü zehirli olmayan protein köpükleri ile kaplanır.

c- Havanın karıştırılması:

Üst seviyelerdeki daha sıcak hava ile aşağıdaki soğuk havanın karıştırılmasıyla don zararı en aza indirilebilir.

d- Doğrudan hava ve bitki ısıtması:

Işıma yoluyla yeryüzünden atmosfere giden ısı kaybını engellemek için uygun ısıtma donanımları kullanılır veya küçük ateşler yakılır. (Dekar başına 8-10 ateş yakılmalıdır. Büyük ateş fayda yerine zarar verir.)

e- Su uygulaması:

Don olayını önlemede bir yöntem olan üstten sulama veya yağmurlama belirgin bir yarar sağlar. Bu yöntem sadece üzerindeki buz yükünü taşıyabilecek bitkilerde uygulanabilir.

f- Toprak işleme ve yönetimi:

Don zararlarını en aza indirebilmek için; toprak nemli, yabancı otları temizlenmiş, düzeltilmiş ve pekiştirilmiş olmalıdır.

g- Kumlama:

Don riski olan alanlara her yıl ince bir kum tabakası serilir. İnce kum, bünyesindeki su miktarı çok az olduğundan buharlaşmayı en alt düzeye indirir.

h-Çiçeklenmeyi geciktirme:

İlkbaharda meydana gelen son don olaylarının çok sık görüldüğü yerlerde, meyve ağaçlarının çiçeklenme devresinde, don olayından fazla zarar görmemesi için ağaç dipleri 1 metre çapında açılıp kar veya buz kalıpları konarak çiçeklenmenin geciktirilmesi sağlanır.

i-Zorlanmış hasat:

Don veya donma sıcaklıkları ile ilgili bir tahmin önceden kullanıcılara ulaştırılmış ise, bölgedeki çiftçiler olgun meyveleri, sebzeleri ve diğer ürünleri acil olarak toplarlar.

Not: MGM sitesinde bu yöntemlerin ayrıntıları da açıklanmıştır.

Kaynak: https://www.mgm.gov.tr/genel/sss.aspx?s=dondankorunma